Naktzoadign

Van Wikipedia
(deureverweezn van Blootzoadigen)

De naktzoadign (Gymnospermae) zyn e groep van zoadplantn die de koniefeern, cykoadn, ginkgo, en gnetoaln insluutn. De noame "Gymnospermae" komt van 't Grieksch wôord γυμνόσπερμος (γυμνός gymnos, "nakt" en σπέρμα sperma, "zoad"), tgêen wil zegn "mê nakt zoad", vôgns de nie ingeslootn toestand van undre zoad (genoamd ovuuln of eicelln o ze nog nie bevrucht zyn). Undre nakte toestand stoa teegnoovre de zoadn en ovuuln van de blommeplantn, die ingeslootn zyn in e vruchtbeginsl of ovoarium. Zoadn van naktzoadign oentwikkln undre tzy ip d' ippervlakte van schubn of bloarn vo keegles te vormn, tzy ip 't ende van korte stengltjies lik by Ginkgo.

De naktzoadign en bedektzoadign tegoare vormn de zoadplantn. Verre de grotste groep van leevnde nakzoadign is de koniefeern of Pinophyta (pynboomachtign, cypresachtign, en undre verwantn), gevôgd deur de cykoadn of Cycadophyta, gnetofytn of Gnetophyta (Gnetum, Ephedra en Welwitschia), en Ginkgo (êen ienkle leevnde sôorte).

Klassifikoasje[bewerkn | brontekst bewerken]

Keegle van Encephalartos sclavoi, oengevêer 30 cm lank.

In vroegre klassifikoasjesystêemn wierdn de naktzoadign bekeekn lik e nateurlikke groep. Dr zoe'n nu bewyzn zyn da de leevnde naktzoadign gin "kloade" zyn [1][2]. De verstêende oovrebluufsls van de naktzoadign bevattn veele verschillnde taxa die nie zittn in de vier moderne groepn, woaroendre zoaddroagnde boomn die ip voarns trekn (de zogenoamde zoadvoarns of Pteridospermatophyta) [3]. O verstêende naktzoadign lik de Bennettitales, Caytonia en de Glossopteridales in beschowienge genoomn wordn, ist kloar da de bedektzoadign verweevn zittn in e grotre nakzoadign-kloade, oewêl da 't nie duudlik is wa datr undre dichtste verwantn zyn. Vo de mêest recente klassifikoasje van de bestoande naktzoadign zie : Christenhusz et al. (2011)[4].

Subklasse Cycadidae

  • Orde Cycadales
    • Famielje Cycadaceae: Cycas
    • Famielje Zamiaceae: Dioon, Bowenia, Macrozamia, Lepidozamia, Encephalartos, Stangeria, Ceratozamia, Microcycas, Zamia.

Subklasse Ginkgoidae

  • Orde Ginkgoales
    • Famielje Ginkgoaceae: Ginkgo

Subklasse Gnetidae

  • Orde Welwitschiales
    • Famielje Welwitschiaceae: Welwitschia
  • Orde Gnetales
    • Famielje Gnetaceae: Gnetum
  • Orde Ephedrales
    • Famielje Ephedraceae: Ephedra

Subklasse Pinidae

  • Orde Pinales
  • Orde Araucariales
    • Famielje Araucariaceae: Araucaria, Wollemia, Agathis
    • Famielje Podocarpaceae: Phyllocladus, Lepidothamnus, Prumnopitys, Sundacarpus, Halocarpus, Parasitaxus, Lagarostrobos, Manoao, Saxegothaea, Microcachrys, Pherosphaera, Acmopyle, Dacrycarpus, Dacrydium, Falcatifolium, Retrophyllum, Nageia, Afrocarpus, Podocarpus
  • Orde Cupressales
    • Famielje Sciadopityaceae: Sciadopitys
    • Famielje Cupressaceae: Cunninghamia, Taiwania, Athrotaxis, Metasequoia, Sequoia, Sequoiadendron, Cryptomeria, Glyptostrobus, Taxodium, Papuacedrus, Austrocedrus, Libocedrus, Pilgerodendron, Widdringtonia, Diselma, Fitzroya, Callitris (incl. Actinostrobus), Neocallitropsis, Thujopsis, Thuja, Fokienia, Chamaecyparis, Callitropsis, Cupressus, Juniperus, Xanthocyparis, Calocedrus, Tetraclinis, Platycladus, Microbiota
    • Famielje Taxaceae: Austrotaxus, Pseudotaxus, Taxus, Cephalotaxus, Amentotaxus, Torreya

Verscheidneid en ôorsproenk[bewerkn | brontekst bewerken]

Dr zyn mêer dan 1000[5] bestoande of nu leevnde naktzoadign in 88 [5] plantngeslachtn die beôorn an 14 plantnfamieljes.

't Wordt algemêen anveird da de naktzoadign oentstoenn in 't loate Karbôon[6]. Da zoe 't gevôg zyn van e hêele dupliekoasje-gebeurtenisse oengevêer 319 miljoen joarn geleen [7]. Vroege kenmerkn van zoadplantn woarn duudlik in verstêende primitieve naktzoadign van 't loate Devôon roend 380 miljoen joarn geleen. 't Wordt veroendersteld da binst 't Middn-Mesozoïcum, de bestuuvienge van sommigte uutgestorvn groepn naktzoadign zoe gebeurd zyn deur nu uutgestorvn sôortn schorpioenvliegn (Mecoptera) die e gespeesjaliezeerde proboscis (sôorte slurf) adn vor undre te voedn ip stuufmeeldruppls. De schorpienvliegn adn bestuuviensreloasjes mê de naktzoadign, verzeekers lange vo datr glykoardige en oenafanklikke oentwikkliengn platse voenn tusschn insektn die undre mê nektar voeddn en de bedektzoadign [8][9]. De koniefeern zyn verre de mêest uutgebreide bestoande groep van naktzoadign, mê zesse to acht familjes, mêt e totoal van 65-70 geslachtn en 600-630 sôortn (696 anveirde noamn). Koniefeern zyn oetachtige plantn en de mêeste zyn altydgroene [10]. De bloarn van veele koniefeern zyn lank, dinne en noaldachtig, andre sôortn, woaroendre de mêeste Cupressaceae en sommigte Podocarpaceae, ên platte, drieoekige schubachtige bloarn. Agathis by de Araucariaceae en Nageia by de Podocarpaceae ên brêe, platte bandvormige bloarn.

Cykoadn zyn de twidde grotste groep naktzoadign, mê twêe of drie famieljes, 11 geslachtn, en by benoadrienge 300 sôortn. De andre bestoande groepn zyn de gnetoaln mê 75-80 sôortn en de êene sôorte Ginkgo.

Gebruuk[bewerkn | brontekst bewerken]

Nakzoadign ên e belangryk ekonomiesch gebruuk. Pynboom, denne, sparre, lorke en ceedre zyn vôorbeeldn van koniefeern die gebruukt wordn vo timmr-oet. Sommigte andre algemêene toepassiengn zyn te vienn in zêepe, vernis, naagl-lak, voediengsmiddln, kolle en parfum.

Genetica[bewerkn | brontekst bewerken]

Den êeste gepubliceerde genoom vo de nakzoadign was de genoom van Picea abies in 2013 [11].

Eksterne koppliengn[bewerkn | brontekst bewerken]

Verwyziengn[bewerkn | brontekst bewerken]

<references>

  1. (en) Jeffrey D. Palmer, Douglas E. Soltis and Mark W. Chase 2004 : The plant tree of life: an overview and some points of view, American Journal of Botany, 91/10, pp. 1437–1445
  2. (en) Stevens, P. F. 2001 : Angiosperm Phylogeny Website - Seed Plant Evolution
  3. (en) Hilton, Jason, and Richard M. Bateman 2006 : Pteridosperms are the backbone of seed-plant phylogeny, Journal of the Torrey Botanical Society, 133: 119-168
  4. (en) Christenhusz, M.J.M., J.L. Reveal, A. Farjon, M.F. Gardner, R.R. Mill, and M.W. Chase 2011 : A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, Phytotaxa, 19:55-70
  5. 5,0 5,1 (en) Gymnosperms on The Plant List, Theplantlist.org
  6. Campbell and Reece; Biology, Eighth edition
  7. (en) Jiao Y, Wickett NJ, Ayyampalayam S, Chanderbali AS, Landherr L, Ralph PE, Tomsho LP, Hu Y, Liang H, Soltis PS, Soltis DE, Clifton SW, Schlarbaum SE, Schuster SC, Ma H, Leebens-Mack J, Depamphilis CW 2011 : Ancestral polyploidy in seed plants and angiosperms, Nature
  8. (en) Ollerton J. & Coulthard E. 2009 : Evolution of Animal Pollination, Science, 326(5954), p. 808–809
  9. (en) Ren D.; Labandeira CC.; Santiago-Blay JA.; Rasnitsyn A.; Shih CK.; Bashkuev A.; Logan MA.; Hotton CL.; Dilcher D. 2009 : A Probable Pollination Mode Before Angiosperms: Eurasian, Long-Proboscid Scorpionflies, Science, 326(5954), p. 840–847
  10. (en) Campbell, Reece 2005 : Phylum Coniferophyta, Biology, p. 595
  11. (en) The Norway spruce genome sequence and conifer genome evolution Nature 497, 579–584 doi:10.1038/nature12211