Byzantyns Ryk
't Byzantyns Ryk was in oofdzaake e Griekstoalige vôortzettienge van den ôostelyke êlft van 't Romeins Ryk in de loate Oed'eid en in de Middelêeuwn. Den oof'stad was Konstantinoople (nu Istanboel, ôorsprounklik Byzantium genaamd). Dikkers angeduud lik 't Ôost-Romeins Ryk, oovreleefde 't in de vuufste êewe de versnipprienge en de vol van 't West-Romeins Ryk en 't blêef bestoan vô nog duust joar toe an 1453 mê de vol van Konstantinoople deur toedoene van 't Ottomoans Ryk. Binst 't grotste dêel van zyn bestoan was 't Ryk de sterkste ekonomiesche, kulturêele en militaire macht in Europa. Zôwêl "Byzantyns Ryk" of "Ôost-Romeins Ryk" zyn naamn die uutgevoenn gewist zyn deur geschiednisschryvrs achtre da 't Ryk aa nie mêe bestoend; de burgers van 't Ryk blêevn undre land "Romeins Ryk" êetn (Grieks : Βασιλεία Ῥωμαίων - Basileia Rhōmaiōn; Latyn : Imperium Romanum ofte Romania, Ῥωμανία), en undre zeive "Romeinn".
Geschiednisse
[bewerkn | brontekst bewerken]Verschillnde gebeurtnissn van de vierde toe de zesde êewn zêtn undre stemple ip den oovregangstyd ô den ôostlikke êlft ofsplitste van de westlikkn. In 285 verdêelde Diocletianus (regeerienge 284–305) ip papier 't Romeins Ryk in twêen. Tusschn 324 en 330, brocht Konstantyn de Grôote (regeerienge 306–337) den oofdstad oovre van Rome noa Byzantium, loatre gekend lik Konstantinoople (ofte "Stad van Konstantyn") en Niew Rome. Die latste naame schynt den êeste kêe gebruukt te zyn binst 't Êeste Konsielje van Konstantinoople (381), woamee da ze wildn verrechtvoardigen dat de patriarchoale zeetle van Konstantinoople allêene moa vô Rome most oendredoen. Oundre Theodosius I (regeerienge 379–395), wierd 't kristndom d' offiesjêele stoatgodsdienste en andre lik de Romeinsche veelgoodery wierdn verboodn. En uuteindlik, oendre de regeerienge van Heraclius (610–641), wierd 't Ryk militair en bestierlik êrvormd en 't gebruukte Grieks vor offiesjêele zoakn in de platse van latyn. Zodus, oewel da 't de Romeinsche stoat vôortzette en romeinsche tradiesjes bewoarde, vienn de geschiedschryvers da Byzantium verschilt van 't antieke Rome omda 't steunde ip de Griekse iddre dan ip de Latynse beschoavienge en omdat 't gekenmerkt wos deur 't ortodoksche kristndom en nie mêe deur de Romeinsche veelgoodery.
De grenzn van 't Ryk veranderdn groendig binst zyn lank bestoan, en dr woarn verschillige kriengloopn van vervol en êrstel. By de regeerienge van Justinianus I (527–565), ad 't Ryk de grotste uutbreidienge achtre da veele van d' iestôories Romeinse kustn van de westlikke Middellandsche Zêe oovremêestrd woarn, mê drby Nôord-Afrika, Itoalië, en Rome zeive, dat 't twêe êewn koste oedn. Binst de regeerienge van Mauricius (582–602), wierd d' ôostlikke grenze van 't Ryk uutgebreid en die van 't nôordn verankerd. Moa, de môord ip êm verôorzakte e lange ôorlooge mê 't Sassanidiese Ryk (602–628) tgêene de krachtn van 't Ryk verspilde en vors bydroeg an grôot gebiedsverlies deur de veroovriengn van den Islam in de zeevnde êewe. In e poar joar was 't Ryk zyn rykste provinsjes, Egypte en Syrië, kwyt [1].
In de tyd van de Macedoniesche dynastie (10ste en 11ste êewe), koste 't Ryk wêere uutbreidn en beleefd 't e Weedregeborte van 200 joar. Moa doa kwam 'n ende an mê 't verlies van e grôot stik van Klêen Aziê an de Seldjoeksche Turkn achtre de Slag van Manzikert in 1071. Die veldslag zette de deure oopn vô de Turkn om undre vor oltyd te goan vestign in Anatolië.
In de latst' êewn van 't Ryk gienk 't oalmoa vôort achtruut. Binst de twoalfst' êewe was dr nog e zeekr êrstel, moa dr kwam e dôodlyke kwetseure mê de Vierde Kruustocht, ô Konstantinoople geplunderd wierd en 't Ryk versplinterd in verschillnde ruziemoaknde Grieksche en Latynsche landn. Oundanks d' êroovrienge van Konstantinoople oendre de Palaiologos-dynastie in 1261, blêef Byzantium mor êen van de klêene stoatjes uut de streeke vô de latste twêe êewn van zyn bestoan. Tgêen datr nog oovreblêef wierd bitje-by-bitje ingepoalmd deur d' Ottomoann' in de 15ste êewe. De vol van Konstantinoople in 1453 was ton 't ende van 't Ryk.
Verwyziengn
[bewerkn | brontekst bewerken]
|
Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Byzantine Empire van Wikimedia Commons. |
<references>