Gallië

De verschillige stammn. Gallië was in dien tyd verdêeld in vuuf stikkn: Gallia Cisalpina, Gallia Narbonensis, Gallia Aquitania, Gallia Celtica, en Gallia Belgica.
(1e êeuwe v.Chr.)

Gallië in 't Romeins Ryk

Den term Gallië (Latyn: Gallia) verwyst noa 't geogroafisch gebied in West-Europa, da surtout bevolkt was deur Keltn (celtae) of Galliërs (Latyn: Galli), die uut wel 60 verschillige stammn bestoundn. Ze klaptn verschillige Keltische dialecten, die in 't nôordn (Gallia Belgica) vermiengd woarn mè Germoansche dialectn.

De Galliërs weundn doar ol van binst 'n Yzertyd en achter de veroverienge deur Caesar van 58 tout 52 v.C. wierd de streke geromaniseerd en begost de Gallo-Romeinsche cultuur.

Vó de Romeinsche veroverienge woarn de Galliërs nôoit in êen ryk verênigd gewist.

't Gebied was begrensd deur de Rhein in 't ôostn, d'Alpn en de Middellandsche Zêe in 't zuudn, de Pyreneeën en den Atlantischn Oceoan in 't westn en 't nôordn, en 't kwam overêen mè wa da nu Vrankryk, België, Luxemburg, 't westn van Zwitserland, stikkn van Holland, en van Duutsland an de westkant van de Rhein is. De Romeinn teldn ook de Keltische bevolkienge van de Nôord-Italioansche Povlakte by Gallië en ze noemdn da gebied Gallia Cisalpina.

Gallia is nog ossan de noame vo Vrankryk in 't Grieks.

Gallia Cisalpina

Bepoalde Galliërs veroverdn Italië round 400 v.C. en ze vestigdn under tusschn d’Alpn en d’Apennynn.

De Romeinn woarn ol lange benouwd van de Galliërs, die in ’t joar 387 v.Chr. Rome vernield han. Da was e grôte vernederienge gewist vo de Romeinn en achter de plunderienge van Rome han ze styf vele miserie g'hed vo de Galliërs were te verdryvn.

Round 225 v.Chr. kostn ze de Nôord-Italioansche Povlakte van de Galliërs verovern, en ze noemdn ‘t gebied, Gallia Cisalpina (Gallië an die kant van d’Alpn, de kant van Italië).

Gallia Transalpina

In 121 v.Chr. krêegn de Romeinn de controle over e gebied tusschn d’Alpn, de Middellandsche Zêe en de Cévennes, nu de Fransche regio’s Languedoc en Provence, in ’t zuudôostn van Frankryk. ’t Gebied kwam e Romeinsche provinsje, êest mè de noame Gallia Transalpina (Gallië an den overkant van d’Alpn). Ze koozn die noame vo ’t ounderscheid te kunn moakn mè Gallia Cisalpina. De Romeinn noemdegn de provinsje Provincia Nostra (uze provinsje) of geweune Provincia. Die noame is bluuvn bestoan in de moderne noame van de regio Provence. Loater hen ze de noame van de provinsje veranderd in Gallia Narbonensis, achter de noame van de stad Colonia Narbo Martius (Narbonne), die gesticht was an de kust in 118 v.Chr. en ‘n hoofdstad kwam van Gallia Narbonensis.

In 58 v.Chr. kwam Julius Caesar provinsjegouverneur (proconsul) van de Gallische gebieden die ounder Romeinsche controle woarn: Gallia togata, de regio die ol lange geromaniseerd was (togadroagers). Van doaruut veroverdegt ie de reste van Gallië: Gallia comata, (Galliërs mè lank hoar) in zyn Gallische oorloogn van 58–51 v.Chr.

Gallia Comata

't Romeins Ryk in 't roze en Germania Magna in 't groen, me Germoansche stammn die deur Tacitus beschreevn zyn. (2de êeuwe)

De Lêge Landn loagn in dien tyd in Germania inferior en Gallia Belgica

Gallia Comata kwam in bezit van de Romeinsche keizer en wierd geregeerd deur legati. ’t Gebied wierd azo genoemd omdan de beweuners lank hoar (coma) droegn tout ip under schoern.

De drie stikkn van Gallia Comata woarn: Gallia Belgica, Gallia Aquitania, en Gallia Celtica (loater Gallia Lugdunensis) mè 'n hoofdstad Lugdunum (Lyon). Da stoa beschreevn in de Commentarii de bello Gallico van Julius Caesar:

Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt Belgae, aliam Aquitani, tertiam qui ipsorum lingua Celtae, nostra Galli appellantur. (Gallië is in ’t g’hêle verdêeld in drie stikkn, woavan dat in êen de Belgae weunn, de Aquitani in 'n ander, en in ‘t derde dedie die in under eign toale Celtae, in uze toale Galli genoemd wordn.)

Vo ze goed te kunn besteurn wierdn de provinsjes loater ounderverdêeld in civitates, die nog eki verdêeld wierdn in pagi.

In ‘t joar 90 miek keizer Domitianus provinsjes van de twi militaire gewestn langst de Rheingrenze: Germania Inferior met ‘n hoofdstad Colonia Agrippina (Keuln), en Germania Superior met ‘n hoofdstad Moguntiacum (Mainz).

’t Woarn versterkte grensgebiedn van ’t Romeins Ryk (Latyn: Limes).

Ende van ’t Romeins gezag in Gallië

Van de 3e êeuwe begost et Romeins gezag te vermindern deur den druk van Germoann die ’t gebied geregeld binn vieln. In 406 stoakn verschillige Germoansche stammn de Reyngrenze over en ze begostn mè de invoazje van Gallië.

‘t Joar 476 wordt anzien als ’t ende van ’t West-Romeins Ryk. Da joar wierd de latste West-Romeinsche keizer, Romulus Augustus, ofgezet deur de barboar Odoaker, die e commandant was van de Germoann en keunienk van Itoalië kwam. ’t Latste gebied ounder Romeins gezag in Gallië was ’t gebied van de gouverneur Syagrius, tusschn de Somme en de Loire, in Gallia Lugdunensis. In 486 versloeg Clovis I hem en krêegn de Frankn de macht over Gallië.

’t Gebied van Syagrius tout 486

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Maps of Roman Gaul van Wikimedia Commons.