Ysland

De plekke van Ysland binn Europa

Ysland is een eiland in de Nôord-Atlantischen Oceoan tussen Groenland en 't vasteland van Europa. 't Hèt een uppervlakte van 103.000 km² en een bevolkienge van 320.000 mensn, woavan da 't mêerendêel (130.800) in den hoofdstad Reykjavik weunt. Reykjavik is de mêest nôordeliken hoofstad in de weirld, binst dat Ysland ook 't mêest westelike land van Europa is.

Ysland ligt up den Mid-Atlantische Rugge, en is doadeure vulkoanisch vrê actief. 't Binnenland is moa dinne bevolkt, met een landschap da voa 't grotste dêel bestoat uut woestyne, bergn en gletsjers. Ysland hèt een mêer gemoatigd klimoat dan da je zou verwachtn deur zyn nôordelike liggienge, wadda van de warmenden invloed van de Golfstrôom komt.

Volgens 't Landnámabók (boek van de kolonisoasie) is 't er een vestigienge up Ysland gewist sinds 't joar 874, up 't moment dat 't Nôorse stamhoofd Ingólfur Arnarson den êeste permanente vestigienge gemakt hèt.

Topografie

Koarte van Ysland met de belangrikste steedn angeduud.

Ysland gezien vanuut de ruumte up 29 januoari 2004 (NASA).

Ysland ligt in de Nôord-Atlantischen Oceoan juuste ten zuudn van de nôordpôolcirkel. Alhoewel dat het zoawel up de Nôord-Amerikoanse en up den Eurazioatische ligt, makt Ysland culturêel mêer dêel uut van Europa, en is deur zyn noaste bandn met Nôorweegn en Denemarkn as een dêel van Scandinavië beschouwd.

't Dichtste land is Groenland (287 km) en de Faroe eilandn (420 km), en den dichtsten ofstand toet 't Europese vasteland is 970 km noa Nôorweegn.

Geografie

Ysland is 't achtienste grôtste eiland in de weirld, en den twidden in Europa achter Grôot-Brittannië. 't Hoofdeiland hèt een uppervlakte van 101.826 km², moa met de eilandn derround is 't hêele land 103.000 km². Doavan is 't er 62,7% toendra, mè nog 14,3% gletsjers en meern. Moa juuste 23% van d' uppervlakte is begroeid mè vegetoatie.

Deur de vele fjordn hèt Ysland een lange kustlyne van 4970 km, woarda de mêeste steedn en dorpn liggn, angezien 't grotste dêel van 't binnenland onbeweunboar is.

Geologischen aktiviteit

Eruptie van de Grôte Geysir in de Haukadalurvallei, den oudst gekende geiser in de weirld.

Geologisch gesprookn is Ysland een vrê jounk land, geleegn up een hot spot en de Mid-Atlantische Rugge, die der rechte deure lôopt. Da betêekent dat Ysland geologisch vrê actief is, mè vulkoann gelik Hekla, Eldgjá, Herðubreið en Eldfell. Den uutbarstienge van de vulkoan Laki in 1783-84 verôorzakte een houngersnôod woadeure dat omtrent een kart van Ysland zyn bevolkienge stierf.

Dettifoss, de krachtigste woatervol in Europa, in 't nôord-ôostn van Ysland.

Deur d' olgemêne beschikboarheid van geothermische energie en van hydro-elektriciteit hèn de mêeste Yslanders goekope verwarmienge en illetriek.

Klimoat

Eyjafjallajökull gletsjer, êen van de klêenste gletsjers in Ysland.

't Klimoat an de kust van Ysland is subpolair angezien da 't upgewarmd wordt deur den Golfstrôom. Doaruut volgt dat de kust van Ysland mêestol vry is van ys, zels in de winter. Over 't olgemêen is 't zuud-westn van Ysland warmer en natter mè mêer wind dan de reste van 't eiland. Lêegliggende streekn in 't nôordn zyn over 't olgemêen 't droogste, binst dan de Centroale Hooglandn 't koudste zyn.

Geschiedenisse

Alhoewel dat er gin archeologisch bewys doavan is gevoendn wordt er gepeisd dan d' êeste mensn die in Ysland geweund hèn Ierse poaters of hermietn in d' achtste êeuwe woarn. d' êeste permanente vestigiengn kwaam van de Nôorn, die vanof 870-930 Ysland hèn beginn'n te koloniseern. Round 930 wierd d' er een parlement upgericht, moa noarmate dan de stamhoofdn mêer macht kreegn is 't parlement uutendelik upgeschort in 1262.

Uutendelik wierd Ysland 't eigendom van Nôorweegn en achter de Kalmar Unie van Nôorweegn-Denemarkn. Ysland wierd êen van d' oarmste landn in Europa, voarol achter dat de pest twêe kêern, in 1402-04 en 1494-95, den elt van de bevolkienge wegvaagde. Verdere massale doan kwaamn d' er in d' achtiend' êeuwe, êest met een pokkenepidemie wodeure dat een derde van de bevolkienge stierf, gevolgd deur de massieve uutbarstienge van de vulkoan Laki in 1783, woadeure dat den elt van 't vee en een kart van de bevolkienge stierf.

In 1814, ot Nôorweegn-Denemarkn wierd upgebrookn in twêe aparte keunienkrykn, wierd Ysland een dêel van Denemarkn, moa met een redelike onafhankelikheid over under eign affaires. In 1918 wierd Ysland uutendelik volledig onafhankelik, moa met den Deensen keunienk as stoatshoofd. Deur een referendum in 1944 makte van Ysland tenslotte een republiek.

Bevolkienge

Reykjavík, Ysland's grôotste stad, en 't center van een gebied da twêe derden van Ysland zyn bevolkienge hèt.

d' Ôorsprounkelike bevolkienge van Ysland was Nôors en Keltisch. Da kan ofgeleid wordn van de bevolkiengsregisters van dien tyd, en da wordt ook deur genetische studies bevestigd: de mêerderheid van de mannelike bevolkienge is van Nôorsen ofkomste, binst dat de mêerderhied van de vrouwelike bevolkienge van Keltischen ofkomst is.

Ysland hèt uutgebreide bevolkiengsregisters die toet an de loate zeventiend' êeuwe rêekt, en fragmentn toet an 't ôorsprounkelike "Boek van de Kolonisoasie". Voar een grôot dêel van zyn geschiedenisse hèt Ysland nie mêer dan 40.000-60.000 mensen g'hèd. Achter d' uutbarstienge van Laki weundigen d' er moa 40.000 mensn in Ysland, en zels in 't midden van de negentiend' êeuwe was da nie mêer dan 60.000.

Toale

Ysland zyn officiêle geschreevn en gesprookn toale is Yslands, een Nôord-Germoanse toale dat ofgestamd is van 't oud Nôors. Iengels en Deens wordn vrê courant gesprookn as twêede toale.

In plekke van familienoamn gebruukn z' in Ysland "patroniemn", wadda betêekent dat een persôon angeduud wordt as de zeune of de dochter van under voader (bvb.Ólafur Jónsson ("Ólafur, zeune van Jón") of Katrín Karlsdóttir ("Katrín, dochter van Karl"). 't Is doavan dat den tèlefonboek in Ysland gerangschikt is volgens de vôorname in plekke van de familienoame.

Economie

Akureyri is de grotste stad buutn de streke round Reykjavík. De mêeste klêene steedn hangn of van de visindustrie, die voa 40% van Ysland zyn uutvoer telt.

Beholve een overvloed an hydro-electriciteit en geothermische kracht, hèt Ysland winnig nateurlike bronn'n. Historisch gezien hèt Ysland olsan vele van under visindustrie ofg'hangn. Toerisme is sinds een poar tientalln joarn ook belangrik gekoomn.

Kulteur

Ysland is 't beste bekend voa zyn klassieke literateur, die as sagas (epische literateur) en eddas (mêestol gedichtn) bekend stoan.

Ofbeeldiengn

Zicht ip e stik van binnland (Alftavátn)

Externe koppeliengn

• 'n Overid van Ysland
• Officieeln portaal van Ysland

Mêer ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien ip Iceland ip Wikimedia Commons.