Huus Habsburg

Et Habsburgkastêel in Aargau (Zwitserland)

't Gebied van de Habsburgers round 1200 in 't roze

't Gebied van de Habsburgers (1273-1378) in 't oranje

Et Huus Habsburg was e belangryke Europeesche dynastie, genoemd achter et kastêel Habichtsburg in Aargau, nu e kantong in Zwitserland. De Habsburgers woarn ofkomstig uut Zwitserland.

Groaf Rudolf IV van Habsburg kwam in 1273 den êeste Rooms-Duutsche keunienk van et Huus Habsburg als Rudolf I. In 1278 krêegt ie de controle over Ôostnryk deur Ottokar II van Boheemn te versloan, die hertog van Ôostnryk was. De Habsburgers regeerdn nog mêer of zes êeuwn over Ôostnryk.

Hertog Albrecht V van Oostnryk kwam in 1438 Rooms-Duutsche keunienk als Albrecht II, en begost de periode van de Habsburgsche keizers. Ze regeerdn ook nog over Boheemn en Hongareye en over et Hertogdom Bourgondië, Spanje en Portugal met de bezittiengn over zêe en Nôord-Italië.

Maximiliaan van Ôostnryk trouwde mè Maria van Bourgondië. Achter heur dôod in 1482 begost de periode van de Habsburgsche Nederlandn. Vo de Noordelikke Nederlandn tout 1581 (officieel 1648). Vo de Zudelikke Nederlandn tout 1795.

Keizer Karel V stound de Nederlandn en de Spoansche gebiedn of an zyn zeune Filips II van Spanje, en Ôostnryk, Rôoms Duutsland en de keizerskrône an zyn broere Ferdinand I, woadeure da zyn weireldryk gesplitst wierd in de Spoanschn tak, die begost by zyn voader Filips I, en den Ôostnrykschn tak by Ferdinand I.

De Spoanschn tak stierf uut in 1700 en wierd vervangn deur den Anjou-tak van et Huus Bourbon ounder Filips V van Spanje.

In 1736 trouwde Maria Theresia, dochter van Karel VI, mè Frans III van Lotharingen. Tegoare hen ze de Habsburg-Lotharingen dynastie gesticht, die blêef bestoan tout in 1806.

De latste keizer van et HRR, Frans II, kwam in 1804 keizer van Ôostnryk. Da keizerryk blêef bestoan tout in 1918.

De stamvoaders

Rekenienge houdnd met de stamboom van de Acta Murensia uut 1160, die wel nie hêel betrouwboar is, zou Guntram de Rykn anzien zyn als de stamvoader van et Huus Habsburg. Vo da Rudolf van Habsburg keunienk kwam, woarn de Habsburgers groavn in et Zwitserland en et zuudwestn van Duutsland van nu.

• Guntram de Rykn (ca. 930-973) was groaf in Breisgau en hertog van Muri. Je was ofkomstig uut den Elzas en voader van:
• Lanzelin of Kanzelin (950-991), groaf van Altenberg, Klettgau en Thurgau. Zyn zeuns woarn: Radbot, Rudolf, Werner en Landolf.

Groavn van Habsburg

• Radbot (985-1045). Ounder hem wierd ’t Habsburgkastêel gebouwd en et Muri-klôoster van de Benedictynn gesticht in Aargau. Zyn zeuns woarn: Werner I, Otto I en Albrecht I.
• Werner I (1030-1096). Zyn zeuns woarn: Otto II en Albrecht II.
• Otto II († 1111). Je zoudt den êestn gewist zyn die hem von Habsburg liet noemn. Je was de voader van Werner II
• Werner II († 1167), voader van Albrecht III
• Albrecht III († 1199), voader van Rudolf II
• Rudolf II († 1232), voader van Rudolf III en Albrecht IV
• Albrecht IV (ca.1188-1239), voader van Rudolf IV

De Habsburgsche bezittiengn wierdn verdêeld tusschn Albrecht IV en zyn broere Rudolf III. Albrecht hield Aargau en de westelikke stikkn en Rudolf III krêegt de ôostelikke stikkn.

• Rudolf IV was den êestn Habsburger in et Hillig Rôoms Ryk als Rudolf I. Je was keunienk mo gin keizer.

In 1278 krêegt ie de controle over Ôostnryk, deur Ottokar II van Boheemn, die hertog van Ôostnryk was, te versloan in de Slag van Marchfeld. ’t Hertogdom blêef nog 640 joar ounder de Habsburgers.

In 1806 wierd et HRR ipgezeid deur Napoleong, en Frans II van de dynastie Habsburg-Lotharingen, kwamt den êeste keizer van Ôostnryk ounder de noame Frans I. De keizers van Ôostnryk hieldn under titel van aartshertog van Ôostnryk tout achter de Twidde Weireldoorloge in 1918 (Êeste Ôostnryksche Republiek).

Hertoogn van Ôostnryk (1282-1452)

• Rudolf I (1278-1282)
• Rudolf II, zeune van Rudolf I, hertog van Ôostnryk en Stiermarkn (1282–1283), tegoare mè zyn broere:
• Albrecht I, hertog (1282–1308), keunienk (1298–1308). Zyn zeuns woarn: Rudolf III, Frederik I, Leopold I, Albrecht II, Otto, Hendrik
• Rudolf III (1298–1307), of Rudolf I van Boheemn, was den êeste keunienk van Boheemn van et Huus Habsburg
• Frederik I (1308–1330), tegoare mè zyn broere:
• Leopold I (1308–1326)
• Albrecht II (1330–1358), tegoare mè:
• Otto (1330–1339)
• Rudolf IV (1358–1365), oudste zeune van Albrecht II, brocht in 1359 den titel van hertog noar Aartshertog, mo de nieuwn titel wierd moar officieel erkend in 1453.

Achter zyn dôod wierd ie ipgevolgd deur zyn twi broers Albrecht III en Leopold III, die tegoare regeerdn tout dan ze in 1379, by et Verdrag van Neuberg, de Habsburgsche gebiedn splitstn.

• Albrecht III hield et hertogdom Ôostnryk.
• Leopold III krêeg o.a. Stiermarkn mè Wiener Neustadt, Karinthië, Krain en Tirol.

De lyne van Albrecht III stierf uut in 1457 en de gebiedn kwoamn loater were tegoare in 1490.

Lyne van d’Albertynn

• Albrecht III (1365-1395)
• Albrecht IV (1395–1404), zyn zeune
• Albrecht V (1404–1439), zyn zeune, van 1438 Rôoms-Duutsche keunienk van et Hillig Rôoms Ryk als Albrecht II.
• Ladislaus Posthumus (1440–1457), zyn zeune, keunienk van Boheemn en Hongareye

Lyne van de Leopoldynn

• Leopold III (1365-1386). Zyn zeuns woarn Willem, Leopold IV, Ernst den Yzern, Frederik IV
• Willem (1386–1406)
• Leopold IV (1386-1411)
• Ernst den Yzern (1406-1424), voader van:
• Frederik V (1439-1490), of keizer Frederik III, voader van Maximiliaan van Ôostnryk.
• Albrecht VI (1446-1463), zyn broere

Aartshertoogn van Ôostnryk (1453-1918)

Rudolf IV (1358–1365), oudste zeune van hertog Albrecht II, brocht in 1359 den titel van hertog noar aartshertog. Da gebeurde by et middelêeuws document de Privilegium Maius, achter gedoan van et Privilegium Minor van 1156, woaby dat ounder keizer Frederik Barbarossa et markgroafschap Ôostnryk ’n hertogdom kwam.

Keizer Karel IV van et HRR wilde de nieuwn titel nie erkenn en ’t was mo van 1453, ounder keizer Frederik III da den titel, die otomoatisch overg’erfd wierd deur den oudste zeune en vergelykboar was mè prinsn in andere keuniengshuuzn, officieel erkend wierd.

Loater wierd de Pragmatieke Sanctie van 1713 ingevoerd in ’t vôordêel van Maria Theresia, woaby da dochters ook under voader kostn ipvolgn.

D’aartshertoogn:

• Van Frederik III (1453) tout Frans II (1806).

Kykt no de lyste van de keizers van et Hillig Rôoms Ryk.

• Van Frans I (1804) tout Karel I (1918): de keizers van Ôostnryk.

Kykt no de lyste van Boheemn.

De Spoansche Habsburgers

• Filips I (1504-1506)
• Karel I (1516-1556)
• Filips II (1556-1598)
• Filips III (1598-1621)
• Filips IV (1621-1665)
• Karel II (1665-1700)

Keizer Karel V (Karel I van Spanje) stound de Nederlandn en zyn Spoansche gebiedn of an zyn zeune Filips II van Spanje, en Ôostnryk, Rôoms Duutsland en de keizerskrône an zyn broere Ferdinand I, woadeure da zyn weireldryk gesplitst wierd in e Spoanschn tak en 'n Oostnrykschn tak. Zyn voader Filips I van Kastilië, stichtte de Spoansche Habsburgers deur in 1496 te trouwn mè Johanna van Kastilië.

Achter Karel II zyn dôod brak de Spoansche Successieoorlog (1701-1713) uut, die resulteerde in de Vrede van Utrecht, woaby da Filips van Anjou erkend wierd als keunienk Karel V van Spanje.

De stamboom van Karel II toogt dat er vele intêelt was

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Huus Habsburg van Wikimedia Commons.