Illig Rôoms Ryk: verschil tussen versies

Van Wikipedia
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Pastel (discuusjeblad | bydroagn)
Antoine.01 (discuusjeblad | bydroagn)
Regel 65: Regel 65:
Maximiliaan zyn ipvolger, zyn klêenzeune [[Keizer Karel V|Karel]], krêeg wel vele macht over de Habsbursche Nederlandn, want je was van doa. Je was geboorn in ’t Prinsnhof van [[Gent]]. Achter da zyn voader [[Filips I van Kastilië|Filips de Schôonn]] in 1506 gestorvn was, erfdegt ie de [[Lêge Landn]] an zyn zes joar. Je wierd ipgebrocht in [[Mecheln]] by zyn tante [[Margaretha van Oostnryk]], de [[Landvoogdn van de Habsburgsche Nederlandn|landvoogdesse van de Habsburgsche Nederlandn]], en je lêerde doa Vlams en Frans klappn. Van 1530 wast ie officieel keizer van et Hillig Rôoms Ryk.
Maximiliaan zyn ipvolger, zyn klêenzeune [[Keizer Karel V|Karel]], krêeg wel vele macht over de Habsbursche Nederlandn, want je was van doa. Je was geboorn in ’t Prinsnhof van [[Gent]]. Achter da zyn voader [[Filips I van Kastilië|Filips de Schôonn]] in 1506 gestorvn was, erfdegt ie de [[Lêge Landn]] an zyn zes joar. Je wierd ipgebrocht in [[Mecheln]] by zyn tante [[Margaretha van Oostnryk]], de [[Landvoogdn van de Habsburgsche Nederlandn|landvoogdesse van de Habsburgsche Nederlandn]], en je lêerde doa Vlams en Frans klappn. Van 1530 wast ie officieel keizer van et Hillig Rôoms Ryk.


In 1543 kost Karel V, met et ''Verdrag van Venlo'', Gelre en Zutphen by zyn gewestn voegn. Van da joar wordn de Nederlandn ook de [[Zeventien Provinciën]] genoemd.
In 1543 kost Karel V, met et ''Verdrag van [[Venlo]]'', Gelre en Zutphen by zyn gewestn voegn. Van da joar wordn de Nederlandn ook de [[Zeventien Provinciën]] genoemd.


Met et ''Verdrag van Augsburg'' van [[26 juni]] [[1548]] kost ie verkrygn dan de Zeventien Provinciën als êen stoat gezien wierdn, en zovele of ounofhankelik kwoamn van et Hillig Rôoms Ryk.
Met et ''Verdrag van Augsburg'' van [[26 juni]] [[1548]] kost ie verkrygn dan de Zeventien Provinciën als êen stoat gezien wierdn, en zovele of ounofhankelik kwoamn van et Hillig Rôoms Ryk.

Versie van 3 okt 2014 14:07

Et HRR round et joar 1000
Woapn van et HRR vo 1400
Woapn van et HRR achter 1400
Krône uut de 10e êeuwe, (Wiener Schatzkammer)

Et Hillig Rôoms Ryk (HRR) was ’n unie van stoatn in centroal Europa ounder et gezag van êen keizer.

In ’t joar 800 wierd Karel de Grôotn deur paus Leo III gekrôond tout keizer van et West-Romeins Ryk. Dien titel was nie mè gegeevn siddert 476.

De keizerskrône wierd ounder de Karoliengers gedreegn deur keuniengn, die keunienk van de Frankn, West-Francië, Oost-Francië of Italië kostn zyn.

De keizers van 800-924

  • Karel I (800-814)
  • Lodewyk I (816-840), (in 813 gekrôond deur zyn voader en in 816 in Reims deur paus Stefanus IV)

Achter et Verdrag van Verdun:

De keizers van 962-1806

Kykt no de lyste van Rooms-Duutsche keuniengn en keizers van et Hillig Rooms Ryk.

Tusschn 924 en 962 wierd er gin keizer mè gekrôond. Otto I, zeune van Hendrik de Veugeloare van et Saksisch Huus van de Liudolfiengers (of et Ottoons Huus), kost et Hillig Rôoms Ryk herstelln, deurdat ie in 962 gekrôond wierd tout keizer.

Achter dan de Karoliengers uutgestorvn woarn in Oost-Francië, was Konrad I de verkoozn ipvolger van Lodewyk et Kiend. Je was den ênigste keunienk van et huus van de Konradynen.

Konrad I gaft den anzet tout et vormn van e grôot Duuts Ryk, deur Hendrik de Veugeloare an te duudn als zyn ipvolger.

't Ottoons Huus wordt doadeure anzien als d'êeste dynasty die de keizers van de Karoliengers ipvolgde.

’t Ryk bestound nie ollêne uut et keunienkryk Duutsland met Oostnryk, Boheemn en ’t loatere Zwitserland, mor ook nog uut de keunienkrykn Italië en Bourgondië. De Rôoms-Duutsche keuniengn van et Hillig Rooms Ryk wierdn nie ollemolle tout keizer gekrôond.

In 1437 stierf et Huus Luxemburg uut. Sigismund van Luxemburg ha gin ipvolger en zyn ênigste dochter, Elisabeth, erfde Hongareye, Duutsland en Boheemn. Ze trouwde met hertog Albrecht V van Oostnryk, die Sigismund in 1438 ipvolgde als keunienk Albrecht II van et Huus Habsburg.

Deur die verênigienge zyn de Habsburgers styf machtig gekommn. Achter Albrecht II wierdn ol de Habsburgsche keuniengn ook tout keizer gekrôond, uutgezounderd Ferdinand IV. En ol de keuniengn en keizers tout in 1740 woarn Habsburgers.

Achter Karel VI zyn dôod in 1740 stierf et Huus Habsburg in mannelikke lyne uut. Mè zyn dochter Maria Theresia van Ôostnryk, die getrouwd was mè Frans I, begost et Huus Habsburg-Lotharingen.

Et Hillig Rôoms Ryk blêef bestoan tout in 1806. Frans II dêed ofstand ounder druk van Napoleong.

Rykshervormiengn

De verdêlienge van et Hillig Rôoms Ryk in Kreitsn. De landn buutn de Kreitsn in ‘t wit (1512)

An ’t begun van de 15e êeuwe was de groundwet van et Ryk nog nie styf goed ip punt.

Der bestound wel ol e document, de Goudn Bul, vo de verkiezienge van de keuniengn en keizers te regeln. De Goudn Bul, of goudn zegel, kwamt er ounder Keizer Karel IV van et Huus Luxemburg, binst de Ryksdag van Nurenberg in 1356.

Mor hoe da de keunienk, de verkiezers en d’hertoogn tegoare werktegn, hienk vele of van de keunienk die ton an de macht was. De keizers Sigismund van Luxemburg en Frederik III van Habsburg woarn surtout bezig gewist met under krôondomein en verwoarlôosdn d’andere landn, woadeure dat et Ryk in grôte probleemn gerakte.

In 1486 ha Frederik III, ’t zelfste joar dat ie zyn zeune Maximiliaan I tout Rôoms-Duutsche keunienk liet krôonn in Aken, d’hertoogn nôdig vo zyn oorloge teegn Hongareye te financiern. D’hertoogn wilden doarom tegoare kommn, vor e keizerlikke vergoarienge of Ryksdag. Frederik refuseerde, moar achter zyn dôod in 1493 was Maximiliaan akkôord. In 1495 giengt de ryksdag in Worms deure, en d’hervormienge wierd goegekeurd.

Vor ’n uniforme regerienge te bekommn, richtte Maximiliaan e groep stoatn binn et Hillig Rôoms Ryk ip, Kreitsn genoemd, van et Duuts woord Kreis, wa da cirkel of district wil zeggn.

In 1500 wierdn der zes Kreitsn ipgericht, en in 1512 nog viere, w.o. de Bourgondische Kreits.

Da joar krêeg et Ryk e nieuwn titel: Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation (Hillig Rôoms Ryk van de Duutsche Noatie).

Tout ton haan de keizers nie zovele macht g’hed over under erflandn, de zogenoamde Hausmacht.

Maximiliaan zyn ipvolger, zyn klêenzeune Karel, krêeg wel vele macht over de Habsbursche Nederlandn, want je was van doa. Je was geboorn in ’t Prinsnhof van Gent. Achter da zyn voader Filips de Schôonn in 1506 gestorvn was, erfdegt ie de Lêge Landn an zyn zes joar. Je wierd ipgebrocht in Mecheln by zyn tante Margaretha van Oostnryk, de landvoogdesse van de Habsburgsche Nederlandn, en je lêerde doa Vlams en Frans klappn. Van 1530 wast ie officieel keizer van et Hillig Rôoms Ryk.

In 1543 kost Karel V, met et Verdrag van Venlo, Gelre en Zutphen by zyn gewestn voegn. Van da joar wordn de Nederlandn ook de Zeventien Provinciën genoemd.

Met et Verdrag van Augsburg van 26 juni 1548 kost ie verkrygn dan de Zeventien Provinciën als êen stoat gezien wierdn, en zovele of ounofhankelik kwoamn van et Hillig Rôoms Ryk.

Met de Pragmatieke Sanctie van 4 november 1549 wierd er bepoald dan de Nederlandn ossan mostn tegoare bluuvn ounder êen keunienk on ze overg’erfd wierdn.

Achter zyn trôonsofstand stound Karel V in 1555 de Nederlandn of an zyn zeune Filips en in 1566 ook Spanje, Noapels, Sicilië en de Spoansche kolonies.

De keizerskrône en d'Oostnryksche erflandn stound ie of an z’n broere Ferdinand I.

Wikimedia Commons

Patrôon:Link FA