Veugel: verschil tussen versies

Van Wikipedia
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Meuzel (discuusjeblad | bydroagn)
kGeen bewerkingssamenvatting
Regel 8: Regel 8:
|klasse=[[Aves]] (Veugels)}}
|klasse=[[Aves]] (Veugels)}}


'''Veugels''' ''(Aves)'' zyn e biologische klasse van [[chordabêestn]]. Z'èn ollemoale dezelstn eigenschap: z'èn vleirn. De meeste veugels keunn vliegn moa sommigste nie, surtout de groddere soortn (lik de [[struusveugel]]).
'''Veugels''' ''(Aves)'' zyn e biologische klasse van [[chordabêestn]]. Z'èn ollemoale dezelstn eigenschap: z'èn vleirn. De meeste veugels keunn vliegn, moa sommigste nie, surtout de groddere soortn (lik de [[struusveugel]]).




==Oorsproenk==
==Oorsproenk==
Meer dan 140 miljoen jaar geleen ontwikkelden veugels uut reptieln. Nog assan en ze der vele gelykenissen mee. Azo leggen zowel veugels als reptieln eiers, en en ze alle twee nen eitand.
Meer dan 140 miljoen jaar geleen ontwikkeldn veugels uut reptieln. Nog assan en ze der vele gelykenissn mee. Azo leggen zowel veugels als reptieln eiers en en ze alle twee nen eitand.
't Oedste fossiel van ne veugel wier gevoen in Beiern, en is wel 130 miljoen jaar oed. Ie kreeg de name "Archeaopteryx". Ie al al pluum, mo vodder van de reste a de Archeaopteryx nog e reke kenmerkn van reptieln: ie a tan, ze stêrt was lank, en a wel 20 wervels, ze vlêrken endigden ip drie scherpe klauwn. 't Was ook nog gin echte vlieger: de kam ip zen borstbeen (voe d'anhechtinge van de bostspieren) was nog nie ontwikkeld. Zen botten waren wel al oldig. Der wordt van uut gegaan dat 't beestje alleszins al koste zweven.
't Oedste fossiel van ne veugel wier gevoen in Beiern en is wel 130 miljoen jaar oed. Ie kreeg de name "Archeaopteryx". Ie al al pluumn, mo vodder van de reste a de Archeaopteryx nog e reke kenmerkn van reptieln: ie a tann, ze stêrt was lank, en a wel 20 wervels, ze vlêrkn endigdn ip drie scherpe klauwn. 't Was ook nog gin echte vlieger: de kam ip zen borstbeen (voe d'anhechtinge van de bostspiern) was nog nie ontwikkeld. Zyn bottn waarn wel al oldig. Der wordt van uut gegaan dat 't beestje alleszins al koste zweevn.


==Verspreidingsgebied==
==Verspreidingsgebied==
Overal ter êrde zyn der veugels te vien. Z'en under an alle meugelike biotopen angepast. Ze leven zowel in de woestyn, tropische regenwoudn, dicht bevolkte gebien, savannes, an de noord- en zuudpolen...
Overal ter êrde zyn der veugels te vien. Z'en under an alle meugelikke biotoopn angepast. Ze leevn zowel in de woestyn, tropische regenwoudn, dicht bevolkte gebien, savannes, an de noord- en zuudpole...
Al no gelang de verschillende biotopen en levenswyzen en de veugels een verschillend uutzicht ontwikkeld. Loopveugels lik struusveugels pasten under an an een levend ip de grond: ze kun goed lopen, mor under vlerken en alles die met vliegen tope gaat stelt nie vele nie meer voorn. Pinguins en under angepast an een leven in 't water en in de koede.
Al no gelang de verschillnde biotoopn en levenswyzn en de veugels een verschillend uutzicht ontwikkeld. Loopveugels lik struusveugels pastn under an an een leven ip de grond: ze kunn goed loopn, mor under vlerkn en alles die met vliegn tope gaat, stelt nie vele nie meer voorn. Pinguins en under angepast an een leven in 't water en in de koede.
De bek leert vele over de levenswyze van veugels: zaagbekken en ne snavel die angepast is an 't vissen, snippen en enorm vele zenuwen in under bek wodeure da ze in 't slyk rap alle meugelike beestjes kun were vien. Roofveugels en ne gekromde bek womee da ze vlees kun scheuren. Spechten en snavels lik betels womee da ze boomstam kun bewerken, enzovors.
De bek leert vele over de levenswyze van veugels: zaagbekken en ne snavel die angepast is an 't vissn, snippn en enorm vele zenuwen in under bek wodeure da ze in 't slyk rap alle meugelikke beestjes kunn were vienn. Roofveugels en ne gekromde bek womee da ze vlees kunn scheuren. Spechtn en snavels lik betels womee da ze boomstammn kunn bewerkn, enzovors.
Ook over under poten kan 't zelfste gezeid worn.
Ook over under pootn kan 't zelfste gezeid worn.


==Typisch voe veugels==
==Typisch voe veugels==
===Pluum===
===Pluumn===
Kun vliegen is nie typisch voe veugels want ook heel wat insecten lik vlienders en zelfs sommigte zoogdieren lik vleermuzen kun ook vliegen.
Kunn vliegn is nie typisch voe veugels, want ook vele insectn lik vlienders en zelfs sommigte zoogdiern lik vleermuuzn kunn vliegn.
Pluum zyn wél typisch, gin één ander levend wezen et pluum lik veugels. Pluum dien zowel als isolatie, en ook dikkers als bescherminge tegen water, als camoeflaze, en voe de show, bevoorbeeld voe 't versieren van e wuuvje.
Pluumn zyn wél typisch, gin één ander levend weezn et pluumn lik veugels. Pluumn dien zowel als isolatie en ook dikkers als bescherminge tegen water, als camoeflaze en voe de show, byvoorbeeld voe 't versiern van e wuuvje.
De meeste veugels en twee soorten pluum: butenste pluum en donspluumtjes. Die butenste pluum geven de veugel zen vorm, zen uutzicht. De grote, sterke pluum van de vlêrken en van de stêrt worn pen genaamd. De binste pluumtjes, de donspluumtjes, dien in eeste plekke voor isolatie, om de veugel warme t'oen.
De meeste veugels en twee soortn pluumn: buutnste pluumn en donspluumtjes. Die buutnste pluumn geevn de veugel zyn vorm, zyn uutzicht. De grote, sterke pluumn van de vlêrkn en van de stêrt worn penn genaamd. De binste pluumtjes, de donspluumtjes, dienn in eeste plekke voor isolatie, om de veugel warme t'oen.
Pluum verslyten. 't Is nie azo dat pluum azo mo bluven deure groeien lik aar. Jaarliks gaan veugels under pluum verliezen, en groeien der nieuwe in de platse. Da naamt verpluum.
Pluumn verslytn. 't Is nie azo dat pluumn azo mo bluuvn deure groein lik aar. Jaarliks gaan veugels under pluumn verliezn en groein der nieuwe in de platse. Da naamt verpluumn.
===Holle been===
===Olle beenn===
Om te kun vliegen met "redelike" vlerken, moeten veugels lichte zyn. Under skelet is zodanig gebouwd dat 't sterk genoeg is, en toch nie vele weegt, met holle been dus.
Om te kunn vliegn met "redelikke" vlerkn, moetn veugels lichte zyn. Under skelet is zodanig gebouwd dat 't sterk genoeg is en toch nie vele weegt, met olle beenn dus.
===Broen===
===Broen===
Veugels zyn warmbloedige beesten die eiers leggen. Die eiers broen z'uut dankzij de "broedplekken" da z'en ip under onderlichaam. Beist dat de broende veugel em ip zen eiers nere zet makt em of zy dat er blote plekken zyn ip zyn of eur onderlichaam zodanig dat d'eiers in contact kom met 't bloot vel voe maximale warmte-overdracht. Die kletse plekken kun bevoorbeeld ontstaan deur dat de veugel in kwestie zelve de donspluumtjes daar uuttrekt om een warm nest te maken. [[Aan]] en [[wild'aan]] doen dadde bevoorbeeld. Broedplekken zyn gespecialiseerd vel: der kom beist 't broen meer bloedvaatjes in wodeure dat er gemakkeliker warmte kan geproduceerd worn.
Veugels zyn warmbloedige beestn die eiers leggn. Die eiers broen z'uut dankzy de "broedplekkn" da z'en ip under onderlichaam. Beist dat de broende veugel em ip zyn eiers nere zet, makt em of zy dat er blote plekkn zyn ip zyn of eur onderlichaam zodanig dat d'eiers in contact kom met 't bloot vel voe maximale warmte-overdracht. Die kletse plekkn kun byvoorbeeld ontstaan deur dat de veugel in kwestie zelve de donspluumtjes daar uuttrekt om een warm nest te maken. [[Aan]]n en [[wild'aan]]n doen dadde byvoorbeeld. Broedplekkn zyn gespecialiseerd vel: der kom beist 't broen meer bloedvaatjes in wodeure dat er gemakkelikker warmte kan geproduceerd worn.


==Meer info==
==Meer info==

Versie van 1 nov 2007 16:06


Veugels (Aves) zyn e biologische klasse van chordabêestn. Z'èn ollemoale dezelstn eigenschap: z'èn vleirn. De meeste veugels keunn vliegn, moa sommigste nie, surtout de groddere soortn (lik de struusveugel).


Oorsproenk

Meer dan 140 miljoen jaar geleen ontwikkeldn veugels uut reptieln. Nog assan en ze der vele gelykenissn mee. Azo leggen zowel veugels als reptieln eiers en en ze alle twee nen eitand. 't Oedste fossiel van ne veugel wier gevoen in Beiern en is wel 130 miljoen jaar oed. Ie kreeg de name "Archeaopteryx". Ie al al pluumn, mo vodder van de reste a de Archeaopteryx nog e reke kenmerkn van reptieln: ie a tann, ze stêrt was lank, en a wel 20 wervels, ze vlêrkn endigdn ip drie scherpe klauwn. 't Was ook nog gin echte vlieger: de kam ip zen borstbeen (voe d'anhechtinge van de bostspiern) was nog nie ontwikkeld. Zyn bottn waarn wel al oldig. Der wordt van uut gegaan dat 't beestje alleszins al koste zweevn.

Verspreidingsgebied

Overal ter êrde zyn der veugels te vien. Z'en under an alle meugelikke biotoopn angepast. Ze leevn zowel in de woestyn, tropische regenwoudn, dicht bevolkte gebien, savannes, an de noord- en zuudpole... Al no gelang de verschillnde biotoopn en levenswyzn en de veugels een verschillend uutzicht ontwikkeld. Loopveugels lik struusveugels pastn under an an een leven ip de grond: ze kunn goed loopn, mor under vlerkn en alles die met vliegn tope gaat, stelt nie vele nie meer voorn. Pinguins en under angepast an een leven in 't water en in de koede. De bek leert vele over de levenswyze van veugels: zaagbekken en ne snavel die angepast is an 't vissn, snippn en enorm vele zenuwen in under bek wodeure da ze in 't slyk rap alle meugelikke beestjes kunn were vienn. Roofveugels en ne gekromde bek womee da ze vlees kunn scheuren. Spechtn en snavels lik betels womee da ze boomstammn kunn bewerkn, enzovors. Ook over under pootn kan 't zelfste gezeid worn.

Typisch voe veugels

Pluumn

Kunn vliegn is nie typisch voe veugels, want ook vele insectn lik vlienders en zelfs sommigte zoogdiern lik vleermuuzn kunn vliegn. Pluumn zyn wél typisch, gin één ander levend weezn et pluumn lik veugels. Pluumn dien zowel als isolatie en ook dikkers als bescherminge tegen water, als camoeflaze en voe de show, byvoorbeeld voe 't versiern van e wuuvje. De meeste veugels en twee soortn pluumn: buutnste pluumn en donspluumtjes. Die buutnste pluumn geevn de veugel zyn vorm, zyn uutzicht. De grote, sterke pluumn van de vlêrkn en van de stêrt worn penn genaamd. De binste pluumtjes, de donspluumtjes, dienn in eeste plekke voor isolatie, om de veugel warme t'oen. Pluumn verslytn. 't Is nie azo dat pluumn azo mo bluuvn deure groein lik aar. Jaarliks gaan veugels under pluumn verliezn en groein der nieuwe in de platse. Da naamt verpluumn.

Olle beenn

Om te kunn vliegn met "redelikke" vlerkn, moetn veugels lichte zyn. Under skelet is zodanig gebouwd dat 't sterk genoeg is en toch nie vele weegt, met olle beenn dus.

Broen

Veugels zyn warmbloedige beestn die eiers leggn. Die eiers broen z'uut dankzy de "broedplekkn" da z'en ip under onderlichaam. Beist dat de broende veugel em ip zyn eiers nere zet, makt em of zy dat er blote plekkn zyn ip zyn of eur onderlichaam zodanig dat d'eiers in contact kom met 't bloot vel voe maximale warmte-overdracht. Die kletse plekkn kun byvoorbeeld ontstaan deur dat de veugel in kwestie zelve de donspluumtjes daar uuttrekt om een warm nest te maken. Aann en wild'aann doen dadde byvoorbeeld. Broedplekkn zyn gespecialiseerd vel: der kom beist 't broen meer bloedvaatjes in wodeure dat er gemakkelikker warmte kan geproduceerd worn.

Meer info

DE JONG, MEINDERT, Deltas Junior-Dierenencyclopedie, Zuidnederlandse UItgeverij Aartselaar, 1977.