Lêeuw (bêeste)

Dat artikel es geschreevn in 't Brugs.

Lêeuw

Ryk:	Animalia (Bêestn)
Stamme:	Chordata (Chordata)
Klasse:	Mammalia (Zoogbêestn)
Orde:	Carnivora (Roofbêestn)
Familie:	Felidae (Katachtigen)
Geslacht:	Panthera

Sôorte

Panthera leo
Linnaeus, 1758

De lêeuw (Panthera leo) is e grôte roofbêeste uut de familie van de katachtigen (Felidae). Van olle katachtigen is ollêne de tyger grôter. De grôotte en de moann van 't vintje gift de lêeuw een imposant uutzicht, woadeure dat de lêeuw dikwils de keunienk van de bêestn genoemd wordt.

De lêeuw komt dikwils vôorn in de folklore en de heraldiek. Azo stoat de lêeuw in 't wapen of de vlagge van verschillende landn en streekn: nie ollêne is der de Vlamsche Lêeuw, moa bykans ol de Belgische provinsjes (met d' uutzounderienge van Antwerpn) hèn ook een lêeuw in under wapen.

Vroeger kwaamt de lêeuw vôorn in praktisch hêel Afrika, 't Middn-Ôostn, Zuud-Europa en toet in Indië, moa tegenwôordig is zyn leefgebied beperkt toet een klêen stikstje in Indië en grôte dêeln van Afrika. Olhoewel dan de vintjes der indrukwekkend uutzien, doen de vrouwtjes 't grotste dêel van 't werk by 't jaagn. Van de katachtign is de lêeuw den ênigstn die in socioale groepn leeft, en normoal gezien goan de lêeuwinn t' hope up jacht.

Taxonomie

Over 't olgemêen wordn der twê oundersôorten herkend:

Den Afrikoanschn lêeuw (Panthera leo leo)
Den Perzischn of Azioatischn lêeuw (Panthera leo persica)

Den Afrikoanschn lêeuw wierd soms upgesplitst in drie oundersôortn, moa doavan zyn der twê (de Berberlêeuw uut Marokko en Algereye en de Kaapse lêeuw uut Zuud-Afrika) uutgestorvn.

Kenmerkn

De lêeuw is een grôte katachtige met een brêe kop, een korte snute en relatief klêne, round' ôorn. J' hèt een vacht die van bykans wit toet an okerbruun varièrt, en zyn steirt endigt up een dounker kwastjie. Jounge lêeuwn hèn soms nog plekkn die een bitje up die van een luipeird trekkn, moa die verdwynn on ze ouder wordn. Vintjes hèn een moane round under kop die pas volgroeid is on ze zes joar oud zyn. De lêeuwinn zyn klinder en hèn gin moann.

De steirt is tusschn de 60 en 100 cm lank en de schouderhoogte is 100 toet 128 cm. Vintjes hèn een kop-romplengte van 172 toet 300 cm en een gewichte van 150 toet 280 kg, binst dan de vrouwtjies een kop-romplengte van 140 toet 192 cm en een gewichte van 100 toet 182 kg hèn. Anatomisch gezien trekt de lêeuw vele up de tyger, olhoewel dat under vel, under omgevienge en under maniere van leevn hêelteganstn anders is.

Een lêeuw hèt 26 tandn, met in de bovenkake 6 snytandn, 2 hoektandn, 2 volse moaltandn en 4 echte moaltandn. In den ounderkake zittn der 6 snytandn, 2 hoektanden, 2 volse moaltandn en 2 echte moaltandn.

Een lêeuw wordt in het wild omtrent 10 toet 14 jaar oud, binst dan z' in gevangenschap mêer dan 20 joar oud kunn'n wordn.

Maniere van leevn

De lêeuw is de ênigste katachtige die een socioale in plekke van een solitaire maniere van leevn hèt. De samestellienge van een groep kan nogol varieern, moa bestoat geweunlik uut twê toet twientig (gemiddeld vuuf) vrouwtjies, êen toet acht (mêestol nie mêer dan twê) vintjies en under joungn. Dikwils beweegn de leedn van een groep under in klindere groepn, en on ze mankoar teegnkommn lekkn ze mankoar en frottn z' under teegn mankoar. Vrimde lêeuwn, of dan 't nu vintjies of wuvetjies zyn, wordn mêestol weggejaagd. Lêeuwinn'n bluuvn under hêle leevn by dezelste groep, binst dan vintjies mêestol nie langer dan drie toet vier joar bluuvn. Vintjies die nie in een groep zittn zwervn ollêne round, of leevn t' hope met een antol andere vintjies.

De lêeuw doe vo 't grotste dêel van den dag nietend. Soms liggn ze toet twientig eurn per dag in de schaduwe te rustn en ze zyn ollêne actief on ze goan jaagn. Over 't olgemêen weegt under prôoie 50 toet 300 kg, moar ot der doar een tekort an is jaagn z' ook up grôtere (toet duusd kilo) en klindere bêestn (toet viftien kilo). 't Zyn mêestol de vrouwtjies die jaagn, en ze vangn 80% van 't eetn vo de groep.

De lêeuw kant ollêne, in poarn of in grôte groepn jaagn. Hoe grôter de jachtgroep, hoe grôter de prôoie. Een troep lêeuwn jaagt hoofdzakelik up antiloopn, zebra's, kafferbuffels, en (in Indië) hertn. Ze werkn in groepn woardat êen dêel de prôoie upjaagt, binst dat een ander dêel an den andere kant ligt te wachtn.

Od een grôte prôoie gevangn is, wordt de hiërarchie in de lêeuwntroep dudelik. Volwassen vintjies kommn 't êeste an den bak, en pas on ze gedoan hèn wordt de reste overgeloatn an de lêeuwinn en under welpn. Lêeuwn steeln dikwils ook 't eetn van andere roofbêestn gelik hyena's, luipeirdn en jachtluipeirdn. Over 't olgemêen goan lêeuwn mensn uut de weg.

Ot de leider(s) van een groep wordt versleegn in een gevecht met roundzwervende vintjies, wordn de welpn van de lêeuwinn deur de nieuwe leider(s) gedôod, zodoanig dan de lêeuwinn were vruchtboar zoun wordn (zolange dan ze joungn hèn zyn ze nie vruchtboar).

Achter een zwangerschap van hounderd daagn wordn der twê toet zes joungn geboorn in een schuulplatse in 't lank gras. By de gebôorte zyn de welpn blend, en d' oogn goan pas achter drie toet elf daagn open. Achter twê moandn goan ze met de volwassenn mee up jacht, achter achttien moandn zyn z' ounafhankelik en achter vuuf joar vulgroeid.

Leefgebied

In Afrika weunn lêeuwn in open grasvlaktn, bebuste savanne, holfwoestynn en lichtbebuste streekn ten zuudn van de Sahara. Een g'isolèrde populoasje van Azioatische lêeuwn leevn in 't Gir Forest National Park in Indië.