Manilln
Manilln (ouk wel uutgesprookn lik manien) is e kartspel voe deurgoans vier persôonn. 't Is verzekers 't gekendste kartspel in West-Vloanderen. Je kut ôok manilln me drie of me 2, moa de regels zyn toun 'n bitje anders.
Geschiedenisse
[bewerkn | brontekst bewerken]De geschiedenisse van manilln is nie zeker, mo de noame zou verwyzn no Manilla, d'oofdstee van de Filipynn, die in 'n tyde van de Spanjoardn wos. In 1776 is er e document eschreevn (Jeu de Malille) in Vrankryk, die verzeker e vertoalienge wos van e Spaansche tekste. 't Wos toune oundermêer styf vele espeeld in 't leger.
Vanuut Spanje is 't oul 't Fransche nor ier ekommn en 't is nog osaan 't mêest gespeelde kartspel in West-Vloandern. In de rest van Vloandern is 't vele miender espeeld (oundermêer 'wiezn' is doa mêer ekend).
't Zyn nog ossan e masse cafés die nunder eign koartersclub en, en d'oudn van doagn oudn ouk nog verre ieder weke nunder koartienge. 't Zyn doabuutn ouk nog e masse aar verênigiengn die pryskoartiengn oudn voun e bitje sous in nunder kasse te krygn. De menschn betoaln toune etwot voun e bomtje te koartn en 't koppel die wint, krygt etwot in de plekke (lik counservn, sjukla, of spuns voun of te wosschn).
De vôorbereiding
[bewerkn | brontekst bewerken]In dit kartspel zyn der 4 sôorten: kloavers, pykens, koekens en ertens. Je moe speeln mi 32 kartn. Je pakt dus êerst e voerol van iedere sôorte:
- de manille (de tiene) - 5 puntn weird
- 'n oaze (de êen) - 4 puntn
- de êre (de keunink) - 3 puntn
- de vrouwe of dam (de keuniginne) - 2 puntn
- de zot (boer) - 1 punt
- de negen - 0 puntn
- de achte - 0 puntn
- de zeven - 0 puntn.
Êen persôon begunt de kartn te kappeln. De persôon die reks va nem zit, e nu de keuze:
- e meugt ofpakkn: e paksje kartn (minstes 3) ofneemn en olounder leggn; dat doe ze om te belettn da de dêler zou kunn zeurn.
- e meugt op de kartn kloppn: toun verandert d'r nietn an de volgorde van de kartn. 'n Dêler kan toun ôok wel ne ki zeggn: "wie te leeg is vo t'effn, is te leeg vo te roapn", woamee dat ie wil zeggn dat den deen die moest ofpakkn t'em wel e ki zou kunn bekloagn dat ie niet eit ofgepakt.
De dêler gift an elks van de 4 spelers 8 kartn (êest 3, toe 2, e toe were 3).
De regels
[bewerkn | brontekst bewerken]De dêler meugt troef moakn. A je vele ertns et, zeg je toun: "Ertns troef!". Nù moa meugt de moat van de dêler zyn eign kartn bekykn. Peist êen van de spelers van de teegnparty: 'dat is e goein troef', toun meug 'n kloppn ("buusn" of "meegoan"): vanaf toun telln de puntn dubbel. 'n Moat van 'n dêler kut toune ouk tegenkloppn: toun telln de puntn vierdubbel.
D'n êestn speler (die lienks zit van de dêler) komt uut mi e karte: 't is gelik va wuffer sôorte. Ol d'ander spelers moetn nu volgn. Ze moetn dus dezelfste sôorte op tafel smytn lik woamei dat er is uutgekomn.
Ku j'ni volgn? Toun moe je koopn. Koopn kud ollêne mit e troefkarte. E troef is mêer weird dan gelik wuffer andere sôorte: e troef van ertn zeven is dus sterker dan e manille van pykens. Je meugt nie ounderkoopn (of oundertroevn). Dat is e troef smytn die lêger is dan de troef die ol op toafel legt. Of 't woare da j'ni anders kut.
Wie dat e slag ku binnoaln, meugt uutkomn. En da goat azo deure toet an ol de kartn op zyn.
Bedoeling van 't spel is om zovele meugelik puntn t'oaln. Je moet dus zovele meugelik sloagn binn oaln. Dat ku j' deur e karte te smytn die beter is dan wuk dat er op toafel legt: ofwel een ogere weirde, ofwel deur te koopn.
An ol de kartn op zyn, moe j' de puntn telln. Van dat totoal trek je 30 puntn of. En de reste schryf je op e bladje. Mêestol is dat in twee kolomn me vaboovn e "W" en e "Z" (wyder/zyder). E vôorbeeld: pakt dat de punteweirde van ol je kartn 42 is. Je trekt er 30 van of: toun e je 12 puntn gemakt. Kom je in de telling 30-30 uut, toun is 't "plat": niemand makt e punt (sommigte spelers speeln toe voe dubbel puntn in 't volgend spel, moa dat is nie algemêen). Je speelt toet dat er e duo 101 puntn oalt (in de streke van Brugge speeln ze oltyd 12 dêlen in e party).
A je troef makt, meug je oek zeggn "ne muul!" of " 'k goa zounder". Dat wil zeggn dat er gin troef is. Toun telln de puntn dubbel. Mêestol zeg je "muul" a je e styve goe karte et, moa at er gin sôorte is die domineert. Soms zegt de dêler oek "blendn muul". Toun et 'n ze kartn nog ni ezien. De puntn telln toe vierdubbel. Da gebeurt mêestol a je in de puntn verre achter stoat, moa 't is nie styf geapprecieerd deur 'echte' karters en 't is oek nie olgemêen verspreid (by de mêeste telt e blendn muul geweune dubbel).
Termn
[bewerkn | brontekst bewerken]- Renong of coupe: e sôorte koartn woavan aj ginne en et. 't Is interessant omda je toune ku koopn ofwel vettn op je moat. E renong moakn, doe je deur e sôorte woavan daj mor 1 et, op êen van d'êeste ann te smytn (mêestol a je moat got oaln). Toune wit je moat dat 'n de noaste kêe die sôorte meugt uutkomn (omda je die sôorte toune mêestol go koopn).
- Vettn: puntn smytn op en and da je moat goat oaln.
- Steekn of wegsmytn: oej nie kunt volgn op je moat, e koarte smytn die toogt in wukke sôorte da j' gie puntn kunt oalen. Ofwel smyt je êen weg van de sôorte daj sterk in zit (=wegsmytn), ofwel smyt je êen weg van d'andre sôorte van 't zelfste kleur (=steekn).
- Vlucht nor Egypte: in 't begun styve oge koartn vettn (bevôorbeeld omda je e masse koartn et van e sôorte die gin troef is).
- Muul: zounder troef voe dubbel puntn. Oltemets zegt 'n dien die toune muul makt: "Kom ze mor uut!".
- Plat: de puntntellieng is 30-30, dus niemand oalt puntn (oek wel e platte tette enoemd, moa dat is nie algemêen).
- Schoemoaker: aj van iddre sôorte twêe koartn et
- Toafel plakt: a 't er 'n twiene e foute gemakt eit (bievôorbeeld gevet eit beist dat 't an d'andere ligt) en zyn koarte ol ip toafel gesmeetn eit en ze wilt werepakken voor een andere te smytn, mag 't ie da nie van d'andere en zeggn zyder: "Toafel plakt!"