Adolf Hitler

Dat artikel es geschreevn in 't Poperiengs.

Adolf Hitler (Braunau am Inn - Ôostnryk, 20 april 1889 – Berlyn, 30 april 1945) wos e polletieker en uutendelik de dictator van Nazi-Duutsland in 'n Twiddn Weireldôorlog. En is nôojs effectif verôordêeld, moar en is morêel verantwôordelik acht voe de dôod va miljoenn menschn, ounder anger om en by de zes miljoen Joodn.

Zyn leevn

Jeugdjoarn

Adolf Hitlers familie kwam, va weerskantn, uut Ôostnryk. Adolf adde drie broers, een oofbroere, twêe zusters en een oofzuster. Vele va nunder zyn ol vroeg dôod egoan. 't Wos zekers gèn oantje de vôorstn; e wos zelfs e bètje beschamd. Op schole kost'n redelik goed mei. Têeknn wos ze grôotn obby. E wilde zelfs schilder komn, en doarom goenkn in 1907 na Weenn. Op d'Academie lietn ze nem d'r ni deure: dat affrount et'n ni goed kunn verteirn. In Weenn verdient Hitler oundertusschen de kost mè schilderytjes e werksjes ier en doa. Zyn haat voe Joodn en de democrasie is doar ol begunn; in discuusjes zegtn ol luudop oe datn over de diengn peist, en at er etwie nem duft teegn te spreekn, blaft Hitler nem of.

Ounderweuge na de macht

By 't begun van 'n Êest'n Weireldôorlog goa Hitler rechtuut by 't Duuts leger. E makt dêel uut van 't 16ste Beiersche Reserve Infanterieregiment. Hitler lei an 't frount in de streke van Yper. In 't begun krêegn ol rap e grôte ounderscheidieng: 't Yzern Kruus 2de klas. In Mêesn raktn gewound a ze vôoroofd. Na 't schynt latn doarom zyn oar roar volln: om de wounde te verduukn. E verbluuft doar een ende (van december 1914 tout februoari 1915) in de Bethlehem Farm in de Ryselstroate. Op 't ende van 'n Ôorlog krygn 't Yzern Kruus 1ste klas, en dat is e stravve prestoasje voer e geweunn korporoal lik Hitler.

Achter 'n Ôorlog rakt Hitler mêer e mêer interesseerd in de polletiek. In dien tyd woarn d'r nogol vele partytjes e groeperiengn die polletieke discuusjeoavendn organiseernde. Hitler goa nar êen van de Deutsche Arbeiterpartei in 1919. E doet doar een êeste toesproake die nogol succes et, en e komt populairder met'n dag. Loater verandert de party va noame e fusioneert ze met een ander party in Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei (NSDAP). 't Is met die party da Hitler loater de macht goa grypn.

In 1923 probeern ze 't met de Bierkellerputsch. Dat mislukt, en Hitler vliegt de bak in. E krygt 5 joar, moar e moet moa êen joar zittn. Die tyd verdoet 'n met 't schryvn van Mein Kampf (vertoald: Myn Stryd). In de joarn '20 goat et goed me Duutsland: de economie droait were e bitje, en de menschen en enoeg van ol die extreme partyn. Gelukkiglik voe Hitler gebeurt er in 1929 etwot vrêeds: de Beurzn zakkn in makoar. 't Gevolg is dat er e masse faillissementn zyn. 't Volk en et gin werk, en ze begun were te luustern na mann me simpliestiese oplossiengn lik Hitler. En et de chance dat 'n 't goed ku zeggn; vele menschen die na zyn speechn luustern zyn betoverd. In de verkieziengn van 1932 oalt de NSDAP moa liefst 232 zetels.

Va Rykskanselier na dictoater

In 1933 is Hitler Rykskanselier benoemd. Van ton of breidtn ze macht e bitje met e ki uut. Êest zortn datn 't commando ku voern over 't leger - de Wehrmacht. De Gestapo van Heinrich Himmler zit ouk ol rap in zyn beuze. En by 't geweun volk is Hitler de grôotn eld: omdat de woapnindustrie op vulle toern droait, e bykan iederêen werk in Duutsland. Hitler kut doen wuk dat 'n wilt. En êen va ze plann is ol de Joodn weg te krygn. Êest giengn ze wegejoagd zyn (ze klappnde va ze ollemoale op Madagascar te zettn). Moa loater wos de Endlösung (de uutendelike oplossieng) vele gruweliker: ol de Joodn, klêen e grôot, mostn uuteroeid zyn.

'n Twiddn Weireldôorlog

In 'n anloop van de Twiddn Weireldôorlog lopt olles na wense voe Hitler. En ouk in zyn Blitzkrieg veroovert 'n ol de landn dat 'n anvolt. Moa toen goan d'Amerikoanders nunder d'rmei goan moein. Plus, Hitler makt de grôte foute om Rusland an te volln. In 1942 ol wost dudelik da Duutsland gienk verliezn. Moa Hitler blêef moa deurevichtn, en misdoadn begoan teegn de mensied. Op e latste zei 't 'n zelfs da Duutsland moa hêle kapot moste goan a ze ni sterk enoeg woarn om 'n ôorlog te winn. Op 't latste van 'n ôorlog zat Hitler in e bunker in Berlyn, tope me ze verloofde Eva Braun me wie dat'n nog etrouwd is. Op 30 april 1945 pleegt 'n zelfmôord.

Zyn gedachtngoed

De polletikke en sociale gedachtn van Adolf Hitler zittn ol vervat in zyn boek Mein Kampf (epubliceerd tusschen 1925 en 1926). Doarin kykt 'n dêels were na 'n Êestn Weireldôorlog - e foutert teegn 't Verdrag van Versailles. Moar e kykt ouk voruut. E doe zyn racistische theorie uutêen over 't Germaanse ras da superieur zou zyn (Übermensch) en over de Joodn die 't lêegste van 't lêegste zou zyn. E woarschuwt de weireld voor e grôot Joods complot. Polletik kêert 'n nem teegn 't communisme, en e zet zyn plann uutêen om hêel de weireld te veroovern.

"De jood is en bluuft e typischen parasiet, die te koste van zyn gastêre leeft (..) woa dat 'n ouk komt, goat et volk da nem erbergt vroeg of loate dôod" (Adolf Hitler - Mein Kampf)

Mythes round Hitler

Adolf Hitler schermde nem goed of van 't geweun volk. Ollêne op grôte meetings, of in de propaganda in de cinemazoaln krêegn ze nem te zien. Azo groeide zyn mythe. En azo kwaamn d'r ouk vertelliengsjes, by vriend en vyand. Moa wuk ist er ol van woa? Een overzicht...

Hitler wos zelve e jood: mythe. Weerleid deur ounder anger biograaf Ian Kershaw.
Hitler adde moa êen teelballe: ni dudelik. Propaganda van de Russn volgens d'êne, woaried volgens anger. Feit is dat Hitler ekwetst wos in 1916 - volgens sommigen an zyn lienschn.
Hitler wos e vegetariër: mythe. Azo zyn d'r geschreevn bronn dat 'n bevôorbeeld duuvn aat. Sterker nog: de Nazi's verboodn dikkers vegetariese organisoasjes in Duutsland.
Hitler wos voe de ventn: woarschynlik e mythe. Te weinig geloofwoardige bewyzn. Feit is da Hitler verliefd wos op zyn nichtje, en loater tope wos mi Eva Braun mi wien dat 'n nog etrouwd is, juust vôor dat 'n dôod gounk.

West-Vlams liedje teegn Hitler

Hitler wos in bykan hêel de weireld veracht, ouk in West-Vloandern. Getuge doavan e West-Vlams liedje (te ziengn op de melodie van 't bekende Duutsche liedje Lili Marleen).

Wacht moa tout van 'n zomer,

je goat etwot goa zien,

de Tommies zullen komen,

mi nunder vliegmachienn,

mi sjukula e wittebrôod,

Hitler moe dôod, die stommeklôot,

met ol ze klytebrôod. (x2)

Verkloarieng: Tommies is de bynoame voe d'Iengelsche soldoatn. Wittebrôod: in 'n tyde van 'n Twiddn Weireldôorlog moestn de menschen nunder content stelln mi ersatzproductn. Wit brôod bevôorbeeld wos e luxe.

Bronn

Sebastian Haffner - Kanttekeningen bij Hitler (1978); ISBN 90-230-0323-3
Ian Kershaw - Hitler 1889-1936, Hoogmoed (Hubris) (2000); ISBN 90-274-8453-8
Ian Kershaw - Hitler 1936-1945, Vergelding (Nemesis) (2000); ISBN 90-274-8454-6

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Adolf Hitler van Wikimedia Commons.