Hoazeloare
| Hoazeloare | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Bloarn van en oazeloare | |||||||||||||||
| Taxonomische indêlienge | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Sorte | |||||||||||||||
| Corylus avellana Linnaeus, 1753 |
En oazeloare is e sôorte troenke uut de familie van de berkn. 't Is e plante die van ôorsproung overol in Europa toet an de Oeral en de Kaukasus vôornkomt en over Turkeye toet in Iran. Ze zyn surtout goed ekend deur nunder vruchtn, oazelnotjes, die in de smoake volln byn menschn en bêestn.
Noame
[bewerkn | brontekst bewerken]De noame oazeloare komt van 't Angelsaksische *haes, die beveeln wult zeggn. E staf in zuk out wos e têekn van gezag.
Beschryvienge
[bewerkn | brontekst bewerken]
En oazeloare is e troenke die e meiter of achte oge komt. De bloarn kunn verschillige kleurn en, ze bestoan in 't groene, mor oek in 't doenkerrôod. De bloarn verbrêedn no vôorn toe en loopn toune uut in e puntje.
An oazeloars kommn der vrouwelikke (woaruut dan de notjes groein) en mannelikke bloemn (katjes die ol in januoari bloein, an der gin bloarn anstoan). Round de notjes (die en arde pele en, woavoorn dat e notekroaker mêestol nôdig is) zit er oek ossan en velletje, die der mêestol ofedoan is an ze verkocht zyn in wienkels.
Geschiedenisse
[bewerkn | brontekst bewerken]'t Out van oazeloars wos vroegerder joar vele gebruukt voun ofsluutiengn te moakn omdan ze goed kustn evlochtn zyn.
In Schotland, up 't eiland Colonsay, zyn der in e pit voun vuuligeid in te smytn, ounderdduuzndn oazelnootpeeln evoundn. Achter de daterienge kwam uut dan ze 9000 joar oud woarn. Ounderzoekers peizn dan de menschn doa toune surtout vegetarisch leefdn beist dan ze up dat eiland zaatn omdan de nootn ollemoale 't zeste joar upeetn woarn en omdat er gin grôte bêestn zaatn voun up te joagn.
In 't wilde
[bewerkn | brontekst bewerken]Oazeloars kommn in hêel Europa vôorn en groein surtout an de kant van busschn en up stikkn land woa dan der nie ol te vele oge boomn stoan. Ze groein oek gemakkelik in outkantn, tusschn aar struukn.
Teetn
[bewerkn | brontekst bewerken]
't Zyn, buutn vele menschn, nog e masse liefebbers van oazelnootn.
- Oazelmuuzn en woelmuuzn: zyder knabbeln z'oopn (woadeure daj rounde gatjes krygt woa dan der schriftjes roudstoan)
- Êekôorns: oudn de note tusschn nunder ounderste en nunder boovnste tann en splytn ze, je vindt dus gin schriftjes en ze moakn gin gatje.
- Kauwn en Vlamsche goain pekkn de notjes oopn, mo verduukn ze oek voun de wienter. De nootn dan ze vergeetn, kunn toune schietn
- Boomklevers: veugels die de notjes oopnpekkn
- Oazelnootbôorders: e sôorte van snuutkevers die nunder eiers in oazelnootn leggn. Doadeure kryg je klêne, rounde gatjes an de wormes uut de note kruupn.
Kwêek
[bewerkn | brontekst bewerken]De nootn die in de wienkels te kope zyn, kommn nie uut 't bus, mo van up plantages. De grotstn producent is Turkeye, aar regio's woa dan der oek wel ezet zyn, zyn de Kaukasus, 't nôord-ôostn van de Verênigde Stoatn, Itoalië, Spanje, Iran en China.
Ze kunn d'oazelnootn binnoaln teegn 't ende van oktober. De mêeste kwêkers wachtn toet an de nootn, tope met de bloarn van 't zeste up de ground volln (ol zyn der oek die ze dervan schuddn) en voagn toune olles tope in de reke. Met en aar machine ryen ze doa toune over en schêen ze de nootn van de reste.
Gebruuk
[bewerkn | brontekst bewerken]- Geweune kroakn en upeetn of êest rôostern
- Pralienn en sjokla: oazelnootn zyn doarin vele gebruukt (de hêle nootn of in broksjes)
- Likeur: bevôorbeeld Frangelico
- Choco: pasta emakt van oazelnootn, voun 'n êeste kêe emakt deur Sergio Ferrero, die de noame Nutella bepeizde. In Piemonte (de streke round Turyn) maktn de chocolatiers ol in 't begun van de joarn 1800 sjokla dêels met oazelnootn omdat er en oogn taks up cacoabôonn inevoerd wos. Die sjokla noemdn ze gianduja en up boasis doavan makte Ferrero zyn choco. D'ofbeeldienge up d'etikette is ol sedert 1963 dezeste. Oek 'n pot is nie veraard.