Brontekst bekijken van Sint-Salvatorskateedroale

{{streektoale|Noordelik West-Vlams}}
[[Ofbeeldienge:Brugge_Sint-Salvatorskathedraal_9-03-2010_16-40-29.jpg|thumb|De kateedroale.]]
[[Ofbeeldienge:Saint-Salvator Cathedral.jpg|thumb|De kateedroale gezien vanuut d' [[alletorre]].]]
[[Ofbeeldienge:Turm St Salvator.JPG|thumb|De katedroale gezien vanuut de [[Stêenstroate (Brugge)|Stêenstroate]].]]
[[Ofbeeldienge:Sint-Salvatorskathedraal Inside (Brugge).jpg|thumb|Zicht vanbinn.]]
De '''Sint-Salvatorskateedroale''', gewyd an de Verreezn Zoaligmoakre en an [[Donatianus van Reims|Sint-Donoas]] en geleegn in [[Brugge]], is d' oofkerke van 't [[bisdom Brugge]]. 

== Geschiednisse ==
Die kerke wierd nie gebowd vo kateedroale van de stad te wordn. Ze krêeg dien êertietl mor in [[1834]]. Ôorsproenklik was Sint-Salvator e [[Romoanschn styl|romoansch]] stêenn kerksje gesticht in de 9ste êewe. Tonne was de [[Sint-Donaaskathedroale|Sint-Donoaskerke]], in 't êrte van Brugge, rechtoovre 't Stad-uus van geleegn, 't belangrykste godsdienstige gebow van de stad. Ip 't ende van de 18ste êewe vertrok biskop Felix Brenart in ballingschap. 't Bisdom wierd afgeschaft en de Sint-Donoaskateedroale wierd lik nasjonoal goed verkocht en ofgebrookn.

In [[1834]] wierd bisdom Brugge êripgericht en wierd de Gentse ulpbiskop Frans René Boussen de niewe biskop van Brugge. De Sint-Salvatorkerke wierd offiesjêel de Sint-Salvators- en Sint-Donoaskateedroale. Pertanks trok 't gebow in 't hêele nie ip e kateedroale. 't Was veele mindr indrukwekkend of de dichteby geleegn [[Onze-Lieve-Vrouwekerke (Brugge)|Uuze-Lieve-Vrowekerke]]. Sint-Salvator moste dus an zyn niewe stoatuus angepast wordn. Da gebeurde oendre mêer deur d' ankliddienge vanbinn, woaby uut de vroegre Sint-Donoaskateedroale ofkomstige kunstwerkn wierdn êrbruukt.

== 't Gebow ==
De romoans-[[Gotiek|gôotiesche]] westrtôorn (80 m) ê nog den oendrebow in tuf- en zandstêen van de romoansche kerke van [[1127]]-[[1166]]. Dat is 't oedste gedêelte van de kerke. Drie galmgôatn, spôorn van de Scheldegotiek, wierdn binst de riparoasjes in [[1992]]-[[1993]] oentdekt en wêere oopn gemakt.

De buutnkant gift den indruk van e stoere burchte. Dat ooge gôotiesche gebow ê gin luchtboogn mo wê zwoare [[steunbeir]]n. De zywoartsche druk van de gewelvn wordt er ipgevangn deur de westrtôorn, zybeukn en kruusbeukn; vuldoende vor 't betrekklik korte kerkschip. D' oektôorntjes van de dwêsbeukn verwyzn no de Scheldegotiek.

Kenmerknd vo d' ooggotiek zyn de kruusbeukn, hêelegans oopngebrookn deur de grôte vèèstrs mêt e ryk moaswêrk, verdêeld in vier dêeln, woalans datr ier een galery  lopt.

Deur d' uutbreidienge van [[1480]]-[[1550]] oentstoendr 'n oengeweune veroedienge tusschn de dêeln van 't gebow. 't Kôor, de kruusbeukn en de kôoroemgank met de vuuf  [[Stroalkapelle|stroalkapelln]], bezettn mêer of den êft van d' ippervlakte. De Brabantsche loatgotiek is aan de buutnkant te ziene deur de grôote vèèsters mê e verschillnd verfynd moaswêrk en deur d' uutgewerkte krôonlyste.

===Oovrzicht bowgeschiednisse===
Zjuuste lik veel andre [[Middelêeuwn|middelêewse]] gebown, êt ook de Sint-Salvatorskateedroale dikkers verniewiengn en verandriengn oendregoan :
=====9ste êewe : romoansche kapelle=====
Vôgns de tradiesje bowde Sint-Elôoj roend [[646]] e kapelle. Iestôoriesch geziene is de kerke gesticht in de 9ste êewe deur d' oedre prochje Snellegem, die misschiens toe an Sint-Elôoj weere goat. De klêene kapelle wierd in [[1089]] toe prochjekerke vereevn.
=====1127: romoansche kerke=====
Achtre e brand in [[1116]] begost in [[1127]] de bow van e grôote romoansche kerke, die deur e niewe brand in [[1166]] wierd vernield. Doavan is de beneenbow van de tôorn bewoard.
=====1250-1350: gôotiesche kerke=====
D' oofddêeln ên nog kenmerken van de Scheldegotiek, 'n oovregankstyl tusschn romoansche en gôotiesche styl. 't Kôor, no 't vôorbeeld van dadde van [[Doornik]], oendregienk e sterkn invloed van de Franschn ooggotiek.
=====1480-1550: kôoroemgank en stroalkapelln=====
Achtre e derde brand in [[1358]] wierd by de ripparoasje de kerke vergrodderd. Jan van den Poele bowde vanof oengevêe [[1480]] de kôoroemgank mê vuuf  stroalkapelln in Brabantsche loatgotiek.
=====1834: kateedroale=====
Neffnst de zuudbeuke wierd vanof [[1837]] e niew kapittlgebow gezet. 't Vôorstel van Karel Verschelde vo de tôorn of te breekn en 't schip van de kerke met drie travêen te verlangrn en mêt e niewe tôorn of te werken, gienk nie deure.
=====1839: brand en niewe tôorn=====
Achtr de brand van [[1839]] wierd de tôorn gerippareerd en 'n oogre boovnbow ipgetrokkn in neoromoansche styl ([[1843]]-[[1846]]), nor 'n oentwerp van den Iengelschn asjetik Robert Chantrell, uutgevoerd deur de Brugschn asjetik Pieter Buyck. In [[1871]] wierd de tôorn bekrôond mêt e spitse, nor 'n oentwerp van  asjetik E. Carpentier.

Van binn wierdn anzienlikke verfroajiengswerkn uutgevoerd, woavan sommigte ip advies van asjetik Jean Bethune en in neogôotiesche styl ([[1874]]-[[1875]]).
=====1912-2010=====
[[Ofbeeldienge:Brugge Karel de Goede Sint-Salvatorskathedraal.jpg|thumb|left|Petreit van groave Koarl de Goejn in de Sint-Salvatorskateedroale te Brugge.]]
In [[1912]] wierd 't kapittelgebow uut [[1838]] ofgebrookn en wierdn nor 'n oentwerp van [[Adolf Duclos]] niewe kapittel- en muuzeumzoaln gebowd.

In [[1935]] besliste biskop Hendrik Lamiroy vo liturgiesche reedns van 't doksoal en den orgl nor achtr in de kerke te verplatsn en ierdeure 't kôor oopn te moakn.
Vanof [[1976]] wierd gedeurnde e kartêew groendige restoroasje en konsolidoasje uutgevoerd van de tôorn en de hêele kerke an de buutnkant. Ook archeoloogiesche ipgroaviengn in de kerke wierdn gedoan.

In [[2011]] begost de groendige ipkuus binnenin de kerke, mê uutgebreide schildrwerkn en restoroasje. In [[2013]] woarn d' êrstelliengn en 't ipfrisschn van 't schip en de zybeukn vultôojd. In [[2014]] begostn de glykoardige werkn aan 't kôor, 't transept, de krôonoemgank, de kranskapelln en de sakriestie, mê vultôojienge verzien in 2016. Achternoa vôgt nog de restoroasje van d' orgels.

==D' orgels==
In 2015 wierd 't dossier goegekeurd vo de restoroasje van de twêe orgels in de kateedroale :
't [[Romantiek|romantiesche]] Klais-orgel van achtr ip 't doksoal en e [[barok]] Van Eynde-orgel, da ipgesteld wordt ip e doksoal vôo de kôoringank van 't zuudlik  transept. Omda 't puupewerk van 't Van Eynde-orgel êm in 't Klais-orgel beviendt, moe de restoroasje van alletwêe d' orgels teglyk gebeurn. De restoroasje van 't Van Eynde-orgel is ingewikkld, omda 't iestôoriesch binnewerk veel schoa êt ipgeloopn. Ook de restoroasje van de ryke gebeeldowde kaste vraagt restoroasjewerkn die veele dag-eurn gon kostn.

't Klais-orgel is êen van de mêest monumentoale in Vloandren. D' orgelkasse is mêer of 17 meetrs ooge, 7,25 meetrs brêed en 3,63 meetrs diepe. 't Orgel bestoat uut 'n oofdwerk, e pozietief, e zwêlwerk en een pedoalewerk, tegoare goed vo 55 regiestrs of spêeln. 't Totoale antal puupn bedroagt 3.562, woavan de grotste roend de 8 meetrs lank zyn.

==Kunste==
===Belankrykste kunstwerkn===
[[Ofbeeldienge:Sint-Salvatorskathedraal_beeld_Artus_Quellinus_R01.jpg|thumb|Beeld van God de Voadre deur Artus Quellinus de Joenge.]]
De Sint-Salvatorskathedrale êt e hêele boel kunstwerkn, 'n antal ofkomstig uut de vernielde vôorgangre Sint-Donoas. Mêest in 't ooge spriengnd zyn de wandtapytn uut [[Brussel]], die deur Jasper van der Borcht in [[1731]] geweevn wierdn no 't vôorbeeld van de schilderynn van de Brusselsche schildre Jan van Orley. Zydre  wierdn angekocht deur biskop Hendrik van Susteren vo Sint-Donoas.

Sint-Salvator bezit ook d' ôorsproenklikke schilderynn die lik kartons vo de wandtapytn wierdn gemakt. Vanuut 't kôor kut 't ôporsproenklik 17ste êewsche doksoal  bewoenderd wordn woarby ook 't kateedroale-orgel 't vermeldn weird is. 't Beeld van God de Voadr centroal ip 't doksoal is van den and van Artus Quellinus de Jonge. De kateedroale bezit 17 doekn van Jacob van Oost. Doanoast istr ook werk anweezig van [[Rogier Van der Weyden]], [[Dieric Bouts]], [[Jan Garemijn]], [[Lanceloot Blondeel]], [[Pieter Pourbus]] en [[Hugo van der Goes]].

In de kerke angtr e petrèèt van de in 1127 vermôorde groave [[Karel den Goein|Koarl de Goejn]], ofkomstig uut de Sint-Donoaskateedroale.

In 't muuzeum-schatkoamre van de Sint-Salvatorskateedroale angt 't drieluuk "Marteldôod van Sint-Hippolytus". Dieric Bouts schilderde 't middn- en 't rechtrpanêel, Hugo van der Goes 't lienkrpanêel. De "Kalvoarjeberg" van roend [[1380]] is êen van d' oedste schilderyn van Brugge.

=== Inbraake ===
In novembre 2009 wierdn by e spiktakuuleire kunstdiefstal verschillnde mêestrewerkn uut de verzoamlienge eedlsmeekunste gestooln. De dieven braakn in lanst de sakriestie van de kaneunnikn en vernieldn de beveiligde vietrienn. 't Alarmsystêem werkte nie vuldoende. De geroofde stikkn zyn van een nie te schattn weirde.

==E bitje voddr kykn==
* {{nl}} Verschelde Karel 1863 : De kathedrale van S. Salvator te Brugge. Geschiedkundige beschrijving, Brugge.
* {{fr}} English Michiel 1935 en 1936 : La restauration de notre cathédrale, ''in'' : La Patrie.
* {{nl}} Devliegher Luc 1981 : De Sint-Salvatorskathedraal te Brugge. Geschiedenis en architectuur, Tielt.
* {{nl}} Devliegher Luc 1979 : De Sint-Salvatorskathedraal te Brugge. Inventaris, Tielt.
* {{nl}} Van den Abeele Andries en Webster Christopher 1987 : Architect Robert D. Chantrell en de kathedraal van Brugge, Brugge.
* {{nl}} Beernaert Brigitte 1998 : Steenstraat, Sint-Salvatorskathedraal, ''in'' : 10 jaar monumenten en feest, ''Open monumentendagen Brugge 1998'', Brugge.
* {{nl}} Beernaert Brigitte e. a. 1999 : Steenstraat, Sint-Salvatorskathedraal, ''in'' : Via Europa, reisverhalen in steen, ''Open monumentendagen Brugge 1999'', Brugge.
* {{en}} Webster Christopher & Van den Abeele Andries 1999 : A portentous mass of bastard romanesque fripery: an early ecclesiological report.
* {{nl}} Beernaert Brigitte e. a. 2002 : Sint-Salvatorskathedraal, ''in'' : Een tuin is meer dan er staat, ''Open Monumentendagen 2002'', Brugge.
* {{nl}} Beernaert Brigitte 2004 : Sint-Salvatorskerkhof en Sint-Salvatorskathedraal, ''in'' : Monument en steen, ''Open monumentendagen Brugge 2003'', Brugge.
* {{nl}} Beernaert Brigitte e. a. 2004 : Sint-Salvatorskathedraal, ''in'' : Van Nature een monument, ''Open monumentendagen Brugge 2004'', Brugge.
* {{nl}} Beernaert Brigitte e.a. 2005 : Sint-Salvatorskathedraal, ''in'' : Monument en hout, ''Open monumentendagen Brugge 2005'', Brugge.
* {{nl}} Beernaert Brigitte e.a. 2006 : De Sint-Salvatorskathedraal, ''in'' : Export, Brugge.
* {{nl}} beernaert Brigitte e.a. 2007 : De kosterswoning van de Sint-Salvatorskathedraal, ''in'' : Wonen, Brugge.
* {{nl}} Kervyn de Volkaersbeke Benoît 2009 : Sint-Salvators - 175 jaar kathedraal, Brugge.
* {{en}} Webster Christopher & Chantrell R.D. 2010 : 1793-1872 and the architecture of a lost generation.

== Eksterne koppliengn ==
* {{nl}} [http://www.sintsalvator.be Parochies Sint-Salvator & Onze-Lieve-Vrouw] Website van de parochie met informatie over de kathedraal
* {{nl}} [http://www.odis.be/lnk/AE_9578 Fiche betreffende het archief van de Sint-Salvatorskathedraal op Odis]
* {{nl}} [https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/29716 Inventaris Bouwkundig Erfgoed]
* {{es}} [http://www.fotoescapada.com/que-ver-en-brujas-catedral-de-san-salvador/ FotoEscapada] Fotos de la catedral de San Salvador de Brujas.
{{Commonscat|Sint-Salvatorskathedraal}}

[[Categorie:Bouwwerk in Brugge]]
[[Categorie:Kathedroale in West-Vloandern]]
[[Categorie:Museum in West-Vloandern]]
[[Categorie:Beschermd erfgoed in West-Vloandern]]