Êestn Weireldoorloge: verschil tussen versies

← Vorige veranderienge Volgende veranderienge →

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud

In de regel

Versie van 7 mrt 2013 17:30

Den Êestn Weireldoorloge, ook wel 14-18 of den grootn oorlog genoemd was e grôot moundioal conflict. E groot deel van 't westelikke frount liep deur uzze streke. Va boovn in Nieuwpôort al langs den Yzer, via 't kanoal, al round de Salient van Yper na beneên richtinge Wytschoate, Mêesn en toene na 't Fransche, de streke van de Marne en verder.

Ofbeeldienge:WW1 TitlePicture For Wikipedia Article.jpg

Oe da de Grootn Oorloge is begunn

De zogezeide reden

De krôonprins van Ôostenryk-Ongarye, Franz Ferdinand, is ip 28 juni 1914 in Sarajevo vermôord deur Gavrilo Princip, e Servischn nationalist die wilde dat ze streke oenofhankelik wos van 't grôte Ôostenryk-Ongarye.

De diepere ôorzoakn

De landn in Europa woarn ol lange mè makoar in stokke. En in de môord op Franz Ferdinand addn ze e reedn gevoen om makoar d'n ôorlog te verkloarn. Wuk ist'er nu ollemoale gebeurd? E poar feitn en è klêine situoasjeschets:

Wel, in 1870 verlôor Vrankryk van den Duts, eigentliks de Pruss'n, in è relatief kortn oorloge. Elzas-Lotharingn zyn de Franse ezo kwytgespeeld, etwuk dat 'n Fransman nooit goed e kunn verteirn.
Vele landn woarn bezig mè kolonies te zoekn in verre streekn. Oenderling wos er doarover vele gebatterd om de schôonste broksjes t'en.
Duutsland ad e sterk leger. De Iengelsche woarn benauwd (tot nu toe woarn zyder 't sterkste land ter weireld, zeker op zêe) zochtn en toenoaderienge toet Vrankryk e Rusland (Triple Entente). De Duutsche op nunder toer zochtn nunder toevlucht toet Ôostenryk-Ongarye dat oek op revanche uut wos, achter e poar verlôorn oorloogn.
Kortom: 't evenwicht in Europa wos verre te zoekn, ol de grôte landn woarn uut op ôorlog, en 't wos wachtn op 't goe moment...

't Front

Het leven va de soldoatn

De woapens

'14-'18 wos den êestn kêer datter chemische, en zelfs biologische woapens, gebruukt woarn. De Duutschers gebruuk'nde mosterdgas voe 't êest massoal by Yper. In sommigte bommn staken ze oek ziektes, lik de pest. De tegenstanders woarn doa in 't begun ni op vorzien: de êeste gasmaskers woarn ni mêer of e neusdoek of e stik stoffe da gedopt wos in woater of urine.
Nieuwe woapens woarn oek de duukbôotn (U-Boot) en de vliegmachien.
Oek de klassieke woapens kwaamn zêre moderner bistn 'n ôorlog zelve. Pakt nu de Duutsche: in 't begun droegn ze elmtjes va niet (mè de bekende pinne op), op 't ende addn ze de Stahlhelm die oek nog gebruukt wos in 'n Twiddn Weireldôorlog.

De vluchtlingen

't Was e verschrikkelijken oorloge. De meeste menschen van ol tuzends zyn gevlucht na 't Fransche om te goan werken by de boeren en by de bakkers. De meeste Fransche vintn zaatn zelve an' t frount woadeure da Vrankryk vintn nodig ad vo te werken.

De kerkoovn en monumentn

In nuus land ollêne leggn der 520.000 soldoatn begroavn. E masse doavan kuj werevin' in de Westoek. Van de 134.000 ekende Duutsche groaven leggn d'r 126.000 op 4 West-Vlamsche plekkn (Langemark, Mêenn, Vlazjele, Ôoglee). Van de 22 Fransche begroafplekkn leggen d'r elve in West-Vloandern.

Styf bekende kerkoovn en monumentn zyn:

De Menepoorte in Yper
Tyne Cot cemetery
Duuts militair kerkof in Vlazjele
Bels militair kerkof in Oetulst: aneleid in de vorme van de Davidssterre

Mêer ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien ip Êeste Weireldoorloge ip Wikimedia Commons.

@@ Regel 44: / Regel 44: @@
 [[Categorie:Nieuwstn tyd]]
 [[Categorie:Êeste Weireldoorlog| ]]
-[[af:Eerste Wêreldoorlog]]
-[[als:Erster Weltkrieg]]
-[[am:የመጀመሪያው የዓለም ጦርነት]]
-[[an:Primera Guerra Mundial]]
-[[ang:Fyrst Ƿoruldgūþ]]
-[[ar:الحرب العالمية الأولى]]
-[[arz:الحرب العالميه الأولى]]
-[[ast:Primera guerra mundial]]
-[[az:Birinci Dünya müharibəsi]]
-[[bar:Erster Wödkriag]]
-[[bat-smg:Pėrma svieta vaina]]
-[[bcl:Enot na Gyerang Pankinaban]]
-[[be:Першая сусветная вайна]]
-[[be-x-old:Першая сусьветная вайна]]
-[[bg:Първа световна война]]
-[[bn:প্রথম বিশ্বযুদ্ধ]]
-[[bo:འཛམ་གླིང་འཁྲུག་ཆེན་དང་པོ།]]
-[[br:Brezel-bed kentañ]]
-[[bs:Prvi svjetski rat]]
-[[ca:Primera Guerra Mundial]]
-[[ckb:شەڕی جیھانیی یەکەم]]
-[[co:Prima guerra mundiale]]
-[[crh:Birinci Cian cenki]]
-[[cs:První světová válka]]
-[[cv:Пĕрремĕш Тĕнче вăрçи]]
-[[cy:Y Rhyfel Byd Cyntaf]]
-[[da:1. verdenskrig]]
-[[de:Erster Weltkrieg]]
-[[diq:Herbê Dınyayê Yewine]]
-[[el:Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος]]
-[[eml:Prémma guèra mundièl]]
-[[en:World War I]]
-[[eo:Unua mondmilito]]
-[[es:Primera Guerra Mundial]]
-[[et:Esimene maailmasõda]]
-[[eu:Lehen Mundu Gerra]]
-[[ext:I Guerra Mundial]]
-[[fa:جنگ جهانی اول]]
-[[fi:Ensimmäinen maailmansota]]
-[[fiu-vro:Edimäne ilmasõda]]
-[[fo:Fyrri veraldarbardagi]]
-[[fr:Première Guerre mondiale]]
-[[frr:Jarst Wråålkrich]]
-[[fur:Prime vuere mondiâl]]
-[[fy:Earste Wrâldkriich]]
-[[ga:An Chéad Chogadh Domhanda]]
-[[gan:第一次世界大戰]]
-[[gd:An Cogadh Mòr]]
-[[gl:Primeira Guerra Mundial]]
-[[gn:Peteĩha Ñorairõ Guasu]]
-[[gv:Yn Chied Chaggey Dowanagh]]
-[[he:מלחמת העולם הראשונה]]
-[[hi:प्रथम विश्वयुद्ध]]
-[[hif:World War I]]
-[[hr:Prvi svjetski rat]]
-[[hsb:Prěnja swětowa wójna]]
-[[hu:Első világháború]]
-[[hy:Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]
-[[ia:Prime Guerra Mundial]]
-[[id:Perang Dunia I]]
-[[ilo:Umuna a Sangalubongan a Gubat]]
-[[io:Unesma mondomilito]]
-[[is:Fyrri heimsstyrjöldin]]
-[[it:Prima guerra mondiale]]
-[[ja:第一次世界大戦]]
-[[jv:Perang Donya I]]
-[[ka:პირველი მსოფლიო ომი]]
-[[kbd:Япэрей дунейпсо зауэ]]
-[[kk:Бірінші дүниежүзілік соғыс]]
-[[km:សង្គ្រាមលោកលើកទីមួយ]]
-[[kn:ಮೊದಲನೇ ಮಹಾಯುದ್ಧ]]
-[[ko:제1차 세계 대전]]
-[[krc:Биринчи дуния къазауат]]
-[[ku:Şerê cîhanî yê yekem]]
-[[la:Bellum Orbis Terrarum Primum]]
-[[lad:Primera Gerra Mondiala]]
-[[lb:Éischte Weltkrich]]
-[[lez:Дуьньядин садлагьай дяве]]
-[[li:Örsjte Waeltkreeg]]
-[[lij:Primma Goæra Mondiâ]]
-[[lt:Pirmasis pasaulinis karas]]
-[[lv:Pirmais pasaules karš]]
-[[mg:Ady Lehibe Voalohany]]
-[[mk:Прва светска војна]]
-[[ml:ഒന്നാം ലോകമഹായുദ്ധം]]
-[[mn:Дэлхийн нэгдүгээр дайн]]
-[[mr:पहिले महायुद्ध]]
-[[ms:Perang Dunia Pertama]]
-[[mwl:Purmeira Guerra Mundial]]
-[[my:ပထမ ကမ္ဘာစစ်]]
-[[mzn:جهونی جنگ اول]]
-[[nah:Īyāōyo in Cemānāhuac Inic Cē]]
-[[nds:Eerste Weltkrieg]]
-[[nds-nl:Eerste Wealdkrieg]]
-[[ne:प्रथम विश्वयुद्ध]]
-[[new:तःहताः १]]
-[[nl:Eerste Wereldoorlog]]
-[[nn:Den fyrste verdskrigen]]
-[[no:Første verdenskrig]]
-[[nrm:Preunmié Dgèrre Mondiale]]
-[[oc:Primièra Guèrra Mondiala]]
-[[om:Warrana Adunya 1]]
-[[os:Фыццаг дунеон хæст]]
-[[pa:ਪਹਿਲਾ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ]]
-[[pap:Prome Guera Mundial]]
-[[pcd:Prumière Djérre mondiale]]
-[[pl:I wojna światowa]]
-[[pnb:پہلی وڈی لڑائی]]
-[[ps:لومړنۍ نړېواله جګړه]]
-[[pt:Primeira Guerra Mundial]]
-[[qu:Huk ñiqin pachantin maqanakuy]]
-[[rm:Emprima Guerra mundiala]]
-[[ro:Primul Război Mondial]]
-[[ru:Первая мировая война]]
-[[rue:Перша світова война]]
-[[sah:Аан дойду бастакы сэриитэ]]
-[[sc:Prima Gherra Mundiale]]
-[[scn:Prima guerra munniali]]
-[[sh:Prvi svjetski rat]]
-[[si:පළමුවන ලෝක යුද්ධය]]
-[[simple:World War I]]
-[[sk:Prvá svetová vojna]]
-[[sl:Prva svetovna vojna]]
-[[so:Dagaalkii koowaad]]
-[[sq:Lufta e Parë Botërore]]
-[[sr:Први светски рат]]
-[[stq:Eersten Waareldkriech]]
-[[su:Perang Dunya I]]
-[[sv:Första världskriget]]
-[[sw:Vita Kuu ya Kwanza ya Dunia]]
-[[ta:முதல் உலகப் போர்]]
-[[te:మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం]]
-[[th:สงครามโลกครั้งที่หนึ่ง]]
-[[tl:Unang Digmaang Pandaigdig]]
-[[tr:I. Dünya Savaşı]]
-[[tt:Беренче бөтендөнья сугышы]]
-[[ug:بىرىنچى دۇنيا ئۇرۇشى]]
-[[uk:Перша світова війна]]
-[[ur:پہلی جنگ عظیم]]
-[[vec:Prima guera mondiałe]]
-[[vep:Ezmäine mail'man voin]]
-[[vi:Chiến tranh thế giới thứ nhất]]
-[[wa:Prumire guere daegnrece]]
-[[war:Syahan nga Gera Pankalibutan]]
-[[wo:Xareb Àdduna bu Njëkk]]
-[[xmf:მაართა მოსოფელიშ ლჷმა]]
-[[yi:ערשטע וועלט מלחמה]]
-[[yo:Ogun Àgbáyé Kìíní]]
-[[zea:Eerste Weareldoôrlog]]
-[[zh:第一次世界大战]]
-[[zh-classical:第一次世界大戰]]
-[[zh-min-nan:Tē-it-chhù Sè-kài Tāi-chiàn]]
-[[zh-yue:第一次世界大戰]]