Brugsche godsuuzn

Dat artikel es geschreevn in 't Noordelik West-Vlams.

De Godsuuzn in Brugge zyn eigndom van 't Ôopnboar Centrum vo Moatschapplik Welzyn (OCMW) en ze geevn weungeleegneid an oenbemiddlde oede menschn.

Geschiednisse

De mêeste godsuuzn zyn klêene, wit of gilwe geschilderde uuzetjes, somstyds in e reeke, mo dikkers gegroepeerd roend e binn'ovvetje Ze zyn te vienn in den iestôoriesch kern van Brugge en droagn serjeus by an 't algemêen beeld dat die stad gift.

Godsuuzn wierdn vanof de 14ste êewe ipgericht deur ryke burgers of deur ambachtsgilden. D' oedste teegnwôordig nog bestoande zyn van 1330, 1335 en 1355. Ze gaavn oendrdak an behoeftige bejoarden of weewn zoendr bestoansmiddls. Ze wierdn ipgericht deur ambachtn (de weevrs, de smredn, de bakkers, de schoemoakers, de schippers, enz) of deur privoate persôonn. Toe ip 't ende van 't Ancien regime beôordn ze toe aan privoate stichtiengn die deur de bestiern van d' ambachtn of deur d' ofstammeliengn van de stichters behêerd wierdn. 't Fransche bestier oenteignde z' allemalle en brocht z' oendr 't ôopnboar bestier da de Burgerlikke godsuuzn hêetn wierd, woaby d' ôorsproenklikke behêerdrs nog e bitje zeggiengsrecht ieldn oovr 't toezeggn van d' uuzn. Oendr de wisselnde namen van da ôopnboar bestier, zyn de godsuuzn dr eigndom van gebleevn.

Oovr de stad zyndr 45 grotre of klindre godsuusbeluukn verspreid (e 46ste ip de dêelgemêente Sint-Pieters is uut 't joar 1959). Iervan wordn dr 43 nog oltyd deur bejoarden beweund. In totoal zyndr 260 weuniengn die deur 't OCMW teegn klêene pryzn an bejoardn wordn vereurd. De mêeste godsuuzn droagn nog oltyd de noame van undre ôorsproenklikke iprichters.

't Oedste nog bestoande godsuus is 't "Rooms Convent" van 1330 in de Katlynestroate. Kort drip vôgdn "Hertsberghe" (1335, ook in de Katlynestroate) en "Sint-Joos" (1352, in d' Eezlstroate).

Brugge was nateurlik nie d' êenige stad die godsuuzn hêt êt. Glykoardige stichtiengn woarn te vienn in alle steedn van de Zuudelikke Needrlandn. In de Nôordelikke provinsjes wierdn ze "hofjes" hêetn, in Iengeland "almshouses", in Vrankryke "Maisons-Dieu". Vo veele reedns zyn z' ip de mêeste platsen foetsjie of bykans foetsjie. In Brugge ielden z' uutzoenderlik stand en zyn ze nog oltyd 'n anzienlik en beeldbepoalnd element in de binnestad, woaby da ze e welgekomm werkmiddl zyn van 't sosjoal steedlik beleid te vôordêele van d' oede menschn.

Liefdoadigeid

In e moatschappy woada de sosjoale verzieniengn weinig anweezig woarn, was 't an de gorganiezeerde beroepsgroepn en an de ryke inweuners vo te verzien in d' uusvestienge en verzorgienge van stadsgenôotn die nie vo den oede dag an kunn spoarn. De liefdoadigeid wierd angewakkerd deurda de milde geevrs d' oovrtuugienge addn da ze ierdeure undre zieltje kostn reddn.

Wie vo nieks of bykans vo nieks mocht weunn ad de plicht van vo zyn weldoeners te leezn, lik of dat stoat ip e 17ste êewsche gedenkstêen in 't kapelletje van 't godsuus "Hertsberge" stoa vermeld : ... was gebowd zodan ze vor êm zoen leezn.... In bykans iedr godsuus (ook dedie van nog nie lange geleen) wastr e simple kapelle verzien. 't Stichten van e godsuus gaf ook veel êere en anzien vo vernoame burgers die 't undre kostn permieteern, en ook generoasjes lank vor undre ofstammeliengn en famielje.

De beweuners die uusvestienge krêegn in de godsuuzn van d' ambachtn, woarn uuteroard beoefenoars van 't beroep die ip oedre leeftyd nie in eign oendroed kostn verzien. De prievoate godsuuzn wierdn deur de behêerders (dikkers ofstammeliengn of verwantn van de stichters) toegeweezn an oenbemiddelde lien, somtieds koppels, mo toch mêestaa an allêenstoande wuuvn. Somtyds krêegn gehandikaptn de vôorkeure lik in 't godsuus vo de blênde, Uuze Lieve Vrowe van de Blênde. De kandiedoat-beweuners wierdn in da geval door een chierurrgyn ip undre blêndied gekontroleerd.

De godsuuzn woarn nie bestemd vo totoal berôojdn, mo vo veroarmde oede menschn, die tegenslag gêt addn deur de dôod van de kostwinner, deur ziekte, handikap of oederdom. Dr wierd e klêen eurgeld gevroagd en somtyds mostn de beweunrs undre uusroad, bedde en loakns meebriengn. Dr was ook 'n uusreglement. Zydre mostn van Brugge zyn, iedr dag leezn vor undre weldoendr, en undre treflik gedroagn. Beedln was verboodn en slicht gedrag wierd gestraft. In de mêeste godsuuzn krêegn d' inweunrs e bitje oendroedsgeld en e doaglikse komme soepe. In de wienter krêegn ze brandoet.

Arsjietikteure

De godsuuzn, in e soobre en karakteristieke arsjietekteure ipgetrokkn, zyn somtyds neffnst mallekoar gebowd, lanst e stroate of van de stroate ofgeschermd deur e meur mêt e toegangspôorte. De mêeste zyn roend e binn'ovvetje gebowd. Schôone voorbeeldn zyn de godsuuzn "De Meulenaere" in de Niewe Gentweg en de drneffnst geleegn godsuuzn "Sint-Jozef". Den 'of was mêesta gemêenschaplik, maar wierd somtyds ook ipgedêeld in stiksjes groend, woada iedre beweuner zyn eign groensls koste kwêekn. Ôorsproenklik bestoenn d' uuzetjes ("stêenn koamrs" gêetn) uut 'n ienle koamre die dienste dei vo keukn, weunkoamr en slapkoamr. E rechte trap gienk no de zoldre wo datr stoaplruumte was. Ip de koer stoend 't wê of nie gemêenschapplik vertrek. In de 20ste en 21ste êewn wierdn d' uuzetjes per 2, somtyds per 3 toopegepakt en verbowd toe e grotre en mêer komfortoable weunienk.

Vor undre arsjietikteuroale en kunstiestôoiesche weirde zyn de mêeste Brugsche godsuuzkomplekksn lik monuument beschermd.

Oovrzicht van de godsuuzn

De godsuuzn zyn verspreid oovr de hêele binnestad van Brugge. Van mor e poar wierd den ôorsproenklikke sosjoale funksje veranderd. 't Goat oovr de "Schoenmakersrente" die in 1971 wierd verbowd toe Steedlik Muuzeum vo Volkskunde. 't Teegnoovrliggende godsuus "Jeruzalem" (wê van 't godsuustype, mor oltyd in privoat eigndom gebleevn en nie beôornde toe de godsuuzn van 't OCMW) is deur de vzw Kantcentrum in gebruuk lik kantschoole.

De seerje oemvat:

Noame	Adres	Nuumroo in den Inventoaris van 't Bowkundig Erfgoed	Ipmerkiengn
Bakkersrente, godsuus van 't Bakkersambacht	Zwarte-Lêertowersstroate 22-26	82022	Gesticht in 1469.
De Boodt	Helmstroate 1	4341 Vermeldienge, gin ofzoenderlikke nuumroo	Gesticht in 1567.
Broloos - Laris - Stochove	Baliestroate 86-90	82875	Respektievelik gesticht in 1459 deur J. Brooloos, in 1473 deur M. Laris en in 1689 deur V. Stockhove.
Marie De Clercq	Van Voldenstroate 1-11	82451	Gesticht in de 20ste êewe.
Cobrysse	Leffingestroate 5-11	83364	Gesticht in 1663.
Coppé	Balsemboomstroate 11-15		Gesticht in 1957, gebowd in 1959.
De Croeser	Raamstroate 29-57	82773	Gesticht in 1919 deur Alexander De Croeser
De Fontaine	Zwarte Lêertowerstroate 68-82	82294	Gesticht in 1636 deur Groave Paul-Bernard de Fontaine en zyn wuuf Anna de Raggicourt.
De Generaliteit	Katelynestroate 79-83	81998	Siens 1873 ofgesplitst van Godsuus Hertsberge.
Godsuuzn Metseloarsambacht	Nôord-Gistl'of 1-9	83005	Gesticht in 1757.
De Moor	Boeveriestroate 52-62	82438	Gesticht in 1480 door Donoas De Moor en zyn wuuf Adriana De Vos.
De Meulenaere	Niewe Gentweg 8-22	82042	Gesticht in 1613 door J. de Meulenaere in de Dweersstroate. Loatre oovregebrocht no de teegnwôordige lokoasje.
De Peeliekoane	Groenereie 8 \| 1-4	81928	Gesticht in 1714.
't Goderickx Konvent	Moerstroate 7-17	29486	Gesticht in de Geerwynstroate in 1383. In 1589 oovrgebrocht no de teegnwôordige lokoasje.
't Illig Nest	Pottenmoakersstroate	82748	Gesticht in de 20ste êewe.
Illige Moedr Anna	Potteriereie 51-53	83187	Gebowd in 1901.
't Groot Hertsberge	Katelynestroate 85-91	82002	Gesticht in 1683.
Godsuus van 't Klêermoakersambacht	Oede Gentweg 126-130	82100	Gebowd in 1756.
Kattepôortje	Oede Gentweg 153-167	82107	In 1952 ommegevormd van plingbeluuk no godsuus.
Le Maire	Walpling 30-31	82228	Gesticht in 1910.
Godsuuzn Moulaert	Blankenbergsche stêenweg 188-196	Vermelding, geen afzonderlijk nummer	Gesticht in 1959.
Ondermarck	Van Voldenstroate 13-23, Hendrik Conscienceloane 19, 20	82452	Gesticht in 1710 in Bilkske, oovregebrocht in 1903 no Van Voldenstroate.
Uuze Lieve Vrowe van Bystand	Rôozendal 18-30	82783	Gesticht in 1690 deur Pieter De Clerck en zijn derde wuuf Constance van de Walle.
Uuze Lieve Vrowe van Blênde	Kreupelenstroate 10-18 & Kammoakrstroate 19-25	82489, 82490 en 82493	Gesticht deur broedr Pieter vanden Driessche in [[1667]$.
Uuze Lieve Vrowe van de Zeevn Wêenn	Driekroezenstroate 2-6, Oede Gentweg 8	81852	Gesticht deur Maria de Damhouder en Joost van der Straeten in 1653.
Paruitte	Willemynedreeve 22-28	Vermeldienge, gin ofzoenderlikke nuumro
Reylof - De Blieck	Korte Vuldersstroate 1-3	29396	In 1455 gesticht deur J. De Blieck. In 1631 uutgebreid deur O. Reylof
Reyphins	Hendrik Conscienceloane 2-11	82444	In 1634 gesticht deur Joos Reyphins in de Niewe Gentweg. In 1905 oovrgeplatst no de teegnwôordige lokoasje.
't Rooms Konvent	Katelynestroate 9-19	81978	Aa vôo 1330 gesticht lik konvent.
Roussel	Hendrik Conscienceloane 12-18	82445	Gesticht in 1931.
De Schippers	Peetrseeljestoate 136-158	83167	1908
Spanoghe	Katelynestroate 8, Stoofstroate 8-10	81977	Gesticht in 1680 deur Francesca Spanooghe.
Sint-Joos	Eezlstroate 83, 87-105	82605	Gesticht in 1352 noaby d' Eezlpôorte. Loatre no de teegnwôordige lokoasje oovregebrocht, woada vroegre godsuuz "Reyphins" gevestigd was.
Sint-Jozef	Niewe Gentweg 24-32	82044	Gesticht in 1699 deur M. Wouters in den Ôostmêers. In 1905 oovregebrocht no de teegnwôordige lokoasje.
Sint-Trudo	Goarnmart 23-25	81899	In 1808 door de dismêesters van Sint-Magdalena ingericht lik godsuus.
Sint-Walburga	Roamstroate 12	82768	Gesticht in 1432.
Soutieu	Moagdndal 16-26	83004	Gesticht in 1661 en in 1910 oovrgebrocht no de teegnwôordige lokoasje.
Van Campen - Sucx	Boeveriestroate 5-7, Gloribusstroate 1-5	82419	Gesticht in 1436 deur Pieter van Campen.
Gloribus	Gloribusstroate 2-12	Vermeldienge, gin ofzoenderlikke nuumroo	Gesticht deur Isabella Gloribus, wuuf van Pieter Van Peenen.
Van der Meulen	Greinscheurstroate 13-17	82453	Gesticht in 1676.
Van Pamel	Kammoakrstroate 7-11	82487	Gesticht deur Jan van Paemel in [1664^]].
Van Peenen	Boeveriestroate 9-19	82422	Gesticht in 1621 deur Pieter Van Peenen
Van Volden	Boeveriestroate 50	82437	In 1614 deur Gerard en Herman van Volden lik godsuus ingericht.
Vette Vischpoort	Moerstroate 8-16	29485	Gesticht in 1434 door J. Fierens en M. van Leeuwerghem. In 1614 no de teegnwôordige lokoasje verplatst.
Marius Voet	Kammoakersstroate 13-17	83697	Gesticht deur Marius Voet in 1672.
De Vos	Nôordstroate 6-14	82087	Gesticht en gebowd roend 1713-1715 deur C. de Vos.
Ten Wijngaerde (Dopskonvent)	Begynof 32-40	82317	In 1338 deur Maria Dops gesticht.
Weevrs'of	Weevers'of 1-22 & Zonnekemeers 7-11	82403	In 1924 angekocht deur de Kommiesje van Ôpenboare Oenderstand en in 1936-37 ommegevormd toe godsuuzn.
Elisabeth Zorghe, Paruitte, Schippersambacht	Stijn Streuvelsstroate 3-49	83131	In 1631 gesticht deur Elisabeth Zorghe. In 1897 no de teegnwôordige lokoasje verplatst.

Veranderde bestemmienge :

Noame	Adres	Nuumroo in den Inventoaris van 't Bowkundig Erfgoed
Uuze Lieve Vrowe Bôodschap	Zakske 26-32	82840
Schoemoakersrente (Muuzeum Volkskunde)	Balstroate 27-41	83084
Godsuuzn Zeruzalem (Kantcentrum)	Balstroate 2-12	Vermeldienge, gin ofzoenderlik nuumeroo

E bitje voddr kykn

(fr) Duvlos Adolphe 1910 : Bruges, histoire et souvenirs, Brugge.
(nl) Maertens A. 1940 : Gids der Brugsche godshuizen, Brugge.
(nl) Devliegher Luc 1968 : De huizen te Brugge, Tielt.
(nl) Quackelbeen P. 1975 : De godshuizen te Brugge, licentiaatsverhandeling (onuitgegeven), Universiteit Gent.
(nl) Beernaert Brigitte e. a. 1982 : Brugse gevelgids, Brugge.
(nl) De Bruyne Hilde 1994 : De godshuizen in Brugge, Roeselare.

Zied ook noa

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Almshouses in Bruges van Wikimedia Commons.