Ceedre
| Ceedre | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Ceedre van de Libanon in 't Bus-rezervoat Al Shouf, Barouk, Libanon | |||||||||||||
| Taxonomische indêlienge | |||||||||||||
| |||||||||||||
| geslacht | |||||||||||||
| Cedrus Trew |
Ceedrs zyn boomn uut 't geslacht Cedrus, 't zyn altydgroene koniefeern van de famielje Pinaceae. Ze zyn inêemsch in de bergn van de westlikkn Himalaja en de streeke van de Middellandsche Zêe, vôorkommnde ip oogteliggiengn tusschn 1 500 – 3 200 meetrs in den Himalaja, en tusschn 1 000 – 2 200 meetrs in 't Mediterroan gebied [1].
Beschryvienge
[bewerkn | brontekst bewerken]
Ceedrs kunn 30–40 meetrs ooge wordn, uutzoenderlik 60 meetrs. Ziedre ên e kruudig-arsig riekend oet, e gegroevde schusse en brêeduustoande orizontoale takkn. De scheutn zyn "dimorf", mê langlôotn die 't roamwerk van de takkn vormn, en die 't mêerndêel van de bloarn droagn. De bloarn zyn altydgroene en glik noaldn, 8–60 mm lank, spiroalvormig geschikt ip de langlôotn, en in dichte groepn van 15–45 tegoare ip de kortlôotn; zydre varjeern van kloar gras-groene no doenkre-groene en toe blêek-blowachtig-groene, ofanklik van de dikte van de wasloage die de bloarn beschermt teegn uutdroogienge.
De ceedre-keegls ên de vorm van e tunnetje, en zyn 6–12 cm lank en 3–8 cm brêed, êest groene en tonne grysd-bruun rypnde, en, lik by de denn (Abies), uutmekoarvollnd by rypeid vo de gevleuglde zoadn los te loatn. De zoadn zyn 10–15 mm lank, mêt e vleugle van 20–30 mm; lik by Abies, ên de zoadn 2-3 arsbloazn, die 'n oenangenoam rieknde ars bevattn, verzeekers e beschermienge teegn d' êekôorns. 't Rypn van de keegls deurt e joar, woby da de bestuuvienge in augustus gebeurt en da de zoadn e joar loatre rype zyn. De stuufmeelkeegls zyn slank eivormig, 3–8 cm lank, z' oenstoan in de loate zoomre en ze geevn stuufmeel in den êrfst [1][2].
Taksonomie
[bewerkn | brontekst bewerken]
Ceedrs ên e hêel glykoardige keegle-ipbow lik de denn en woarn tradiesjonêel veroendresteld sterk an undre verwant te zyn, mo moleculèère gegeevns oendresteun e basis-poziesje in de famielje [3][4].
Dr zyn vuuf taksa by Cedrus angeduud, noagelang de taksonomiesche mêenienge tusschn êen en vier verschillnde sôortn [1][5][6][7][8][9][10][11][12][13][14] :
- Cedrus deodara of Himalaja-ceedre (syn. C. libani subsp. deodara). Westlikke Himalaja. De noaldn zyn heldre groene toe blêek gysdachtig-groene, 25–60 mm; de keegls ên lichtjes gegroefde schubbn.
- Cedrus libani. Keegles mê effn schubbn; twêe (of toe vier) oendresôortn :
- C. brevifolia (syn. C. libani subsp. brevifolia, C. libani var. brevifolia) of Cyprus-ceedre. Bergn van Cyprus. Noaldn grysachtig blow-groene, 8–20 mm.
- C. atlantica (syn. C. libani subsp. atlantica) of Atlas-ceedre. Atlas-gebergte in Marokko & Algereye. Noaldn doenkre groene toe grysachtig blow-groene, 10–25 mm.
Ekologie
[bewerkn | brontekst bewerken]
Ceedrs zyn angepast an bergklimoatn; in 't Mediterroan gebied ên ze neerslag in de wientre, oofdzoalik in de voorm van snêew, en zoomredroogte, binst da z' in den Himalaja in d' êeste plekke 's zoomrs moesson-reegn krygn [1].
Ceedrs zyn gebruukt lik voedslplante deur de larvn van sommigte sôortn schubvleuglign woaroendre de prosêsjerupse en Agrotis segetum (e sôorte motte, gevoenn ip den Himalaja-ceedre).
Gebruuk
[bewerkn | brontekst bewerken]
Ceedrs zyn styf geirn geziene sierboomn, ip veele platsn gebruukt in de tuunbow in gemoatigde klimoatn woa da de wientre-temperateurn nie volln oendre -25 °C. De Turksche ceedre is e bitje mindre têer en verdroagt -30 °C of zjuuste dr oendre. Grôote sterfte van geplante ekzemploarn kunn vôorkomn by strienge wientrs woa dat de temprateurn lêegre kommn [15]. Streekn mê gesloagde lange-termyn kwêek omvattn hêel 't Mediterroan gebied, West-Europa in 't Nôordn toe ip de Britsche Eilandn, zuudlik Oostroalje en Niew-Zêeland, en zuudlik en westlik Nôord-Amerika.
Ceedr-oet en ceedr-oolje zyn e nateurlik ofweermiddl teegn nachtvliendrs [16], vandoa is ceedre e geschikte bekliddienge vo ceedre-koffrs en -kastn woarin datr wulle is bewoard. Da specifiek gebruuk van ceedre wordt vermeld in de Ilias (boek 24), woa datr e vôorroadkoamre was, mê ceedre beklid, en woa da Priamos de schattn goat oaln die moetn dienn vo losgeld. Ceedre wordt ook veele gebruukt vo schoe-spannrs te moakn, omda die vocht ipslorpn en e goe reuke geevn.
In 't Iengels wordn ook andre sôortn of ceedre, angeduud lik cedar, tgêen verwarrienge schept.
De Libanon-ceedre en in mindre moate ook de Himalaja-ceedre ên platslik e kulturêele betêeknisse.
Etymologie
[bewerkn | brontekst bewerken]Zowel 't Latyns wôord cedrus lik de geslachtsnoame cedrus zyn ofgeleid van 't Grieks κέδρος kédros. Oed-Grieks en Latyn gebruukn 't zeifste wôord, kédros en cedrus respektievlik, vo verschillnde sôortn plantn die nu geklasserd zyn in de geslachtn Cedrus en Juniperus. Sôortn van de twêe geslachtn zyn inhêems in 't gebied woada de Grieksche toale en kultuure oenstoend, mor omda 't wôord kédros nie kut ofgeleid zyn van êen of andre van de toaln uut 't Middn Ôostn, wordt veroendresteld da 't wôord ôorsproenklik was toegepast vo de Grieksche sôortn Juniperus en loatre wierd gebruukt vo sôortn die nu geklasseerd zyn in 't geslacht Cedrus omwille van de gelyknisse van undre wêlrieknd oet [17]. De noame wier glyktydig toepast vo ctrusvruchteboomn en 't wôord "citrus" is ofgeleid van dezelfde wortle [18]. Echtre in 't Iengels cedar vastgelegd gewist in de byblsche betêeknisse van Cedrus in de tyd van zyn êeste ipgeschreevn gebruuk in 't joar 1000[19].
De Iengelsche noame cedar is mêer recent (sins oengevêer 1700 [19]) toegepast gewist vo veele andre boomn (lik Thuja plicata; en in sommigte gevolln verwyst de noame no da gebruuk, lik by 't geslacht Calocedrus (tgêen betêeknt "schôone ceedre")). Zuk gebruuk is deur sommigte auteurs [20] beschowd lik e verkêerde topassienge van de noame die moet oentmoedigd wordn.
|
Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Cedrus van Wikimedia Commons. |
Verwyziengn
[bewerkn | brontekst bewerken]<references>
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 (en) Farjon, A. 1990 : Pinaceae. Drawings and Descriptions of the Genera, Koeltz Scientific Books, ISBN 3-87429-298-3.
- ↑ (en) Frankis, M. & Lauria, F. 1994 : The maturation and dispersal of cedar cones and seeds, International Dendrology Society Yearbook, 43-46.
- ↑ (en) Liston A., D.S. Gernandt, T.F. Vining, C.S. Campbell, D. Piñero 2003 : Molecular Phylogeny of Pinaceae and Pinus. In Mill, R.R. (ed.): Proceedings of the 4th Conifer Congress. Acta Hort 615: Pp. 107-114.
- ↑ (en) Wang, X.-Q., Tank, D. C. and Sang, T. 2000 : Phylogeny and Divergence Times in Pinaceae: Evidence from Three Genomes. Molecular Biology and Evolution 17:773-781. Available online
- ↑ (en) Gymnosperm database Cedrus.
- ↑ (en) NCBI Taxonomy Browser Cedrus.
- ↑ (en) Flora of China vol. 4
- ↑ (en) Qiao, C.-Y., Jin-Hua Ran, Yan Li and Xiao-Quan Wang (2007): Phylogeny and Biogeography of Cedrus (Pinaceae) Inferred from Sequences of Seven Paternal Chloroplast and Maternal Mitochondrial DNA Regions. Annals of Botany 100(3):573-580. Available online
- ↑ (en) Farjon, A. 2008 : A Natural History of Conifers, Timber Press, ISBN 0-88192-869-0.
- ↑ (en) Christou, K. A. 1991 : The genetic and taxonomic status of Cyprus Cedar, Cedrus brevifolia (Hook.) Henry, Mediterranean Agronomic Institute of Chania, Greece.
- ↑ GRIN Taxonomy for Plants Cedrus.
- ↑ (en) Güner, A., Özhatay, N., Ekim, T., & Başer, K. H. C. (ed.). 2000 : Flora of Turkey and the East Aegean Islands, 11 (Supplement 2): 5–6. Edinburgh University Press, ISBN 0-7486-1409-5
- ↑ (en) Eckenwalder, J. E. 2009 : Conifers of the World: The Complete Reference, Timber Press, ISBN 0-88192-974-3.
- ↑ (en) Sell, P. D. 1990 : Some new combinations in the British Flora. Watsonia 18: 92.
- ↑ Ødum, S. (1985). Report on frost damage to trees in Denmark after the severe 1981/82 and 1984/85 winters. Hørsholm Arboretum, Denmark.
- ↑ (en) Cedarwood oils
- ↑ (en) Meiggs, R. 1982 : Trees and Timber in the Ancient Mediterranean World.
- ↑ (en) Andrews, A. C. 1961 : Acclimatization of citrus fruits in the Mediterranean region, Agricultural History, 35: 35–46.
- ↑ 19,0 19,1 (en) Oxford English Dictionary.
- ↑ (en) Kelsey, H. P., & Dayton, W. A. 1942 : Standardized Plant Names, second edition, American Joint Committee on Horticultural Nomenclature, Horace McFarland Company, Harrisburg, Pennsylvania.