Keevrs
| Keevrs | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||
| Taxonomische indêlienge | |||||||||
| |||||||||
| Orde | |||||||||
| Coleoptera L., 1758 |
Keevrs of schildvleuglign zyn e groep insektn die bioloogiesch gerangschikt zyn in d' orde Coleoptera. 't Wôord "Coleoptera" komt van 't oed-Grieks κολεός [koleos], tgêen wilt zeggn "schild"; en πτερόν [pteron], wat da "vleugle" betêeknt, dus "vleugle mêt e schild", omda de mêeste keevrs twêe poar vleugls ên, 't vôornste poar de dekschildn of elytra, zyn verard en verdikt toe e schelpachtige beschermienge vo 't achtrste poar en vo 't achtrlyf van de keevre. D' ippervlakkig geziene morfoloogiesche êenvormigeid van de keevrs, in 't byzoendre undre schildn, ê lange tyd doen peinzn da ze monofyleetiesch zoen zyn. Toegenoomn bewyzn duud an dat da nie zjuuste is, dr zyn byvôorbeeld reedns vor an de teegnwôordige oendrorde Adephaga zyn eign orde toe te kenn, of zeifs mêer dan êen orde [1].
Beschryvienge
[bewerkn | brontekst bewerken]De keevrs omvattn mêer sôortn of om 't eevn wukke orde, en ze vormn bykans 25% van al de types bêestn [2][3][4]. Oengevêer 40% van al de beschreevn insekte-sôortn zyn keevrs (oengevêer 400 000 sôortn [5]), en niewe sôortn wordn reeglmoatig gevoenn. Sommigte schattiengn geevn e totoal antal sôortn, beschreevn en oenbeschreevn, van 100 miljoen, mor 'n antal van êen miljoen wordt mêer algemêen anveird [6]. De grotste taksonoomiesche famielje zoen de snuutkeevrs (Curculionidae) zyn, mo recent zoen de kortschildkeevrs (Staphylinidae) recht gekreegn ên ip die tietle.
De verscheidneid by de keevrs is hêel grôot. Ze wordn gevoenn in alle belangryke leefgebiedn, uutgezoenderd de zêe en de poolstreekn. Ziedre ên e grôote verscheidneid an ekoloogiesche effektn; byzoendre sôortn kunn praktiesch iedre type voedsl verwerkn. Sommigte zyn nie-gespesjaliezeerde ofvol-eetrs die oovrebluuvsls van bêestn en plantn ofbreekn; sommigte voedn undre ip byzoendre sôortn dêeln van kadoavrs lik vlêes of velln; sommigte leevn van uutwerpsln, sommigte voedn undre mê schimmels, sommigte mê wêlbepoalde plantesôortn, andre mêt e brêe keuze an plantn. Sommigte zyn zoendr veel oenderscheid eetrs van stuufmeel, blommn of fruut. Dr zyn ook roofinsektn, parazietn of parazietoiedn. Veele van roofinsektn zyn belangryke bestrydrs van ploagn in de landbow. Byvôorbeeld, keevrs uut de famielje van de Coccinellidae (piempampoentjes) eetn bladluuzn, schildluuzn, dundrbêestjes, en andre insektn die têeltn beschoadign.
Omgekêerd zyn keevrs ook e prôoje vo verschillnde oengewervelde en gewervlde bêestn, woaroendre andre insektn, visschn, riptieln, veugls en zoogbêestn. De keevrs vormn in 't algmêen gin serjeuze ploage, mo dr zyn e poar schoadlikke insektn lik de Koloradokeevre (Leptinotarsa decemlineata), de katoensnuutkeevre (Anthonomus grandis), de kastanjebruune ryzmeelkeevre (Tribolium castaneum), en Callosobruchus maculatus. Ook inbegreepn is de boente knoagkeevre (Xestobium rufovillosum) woavan da de larvn serjeuze schoa kunn doen an gebown deur in 't oet te bôorn.
Keevresôortn ên 'n ard uutwendig skelet, in 't byzoendre ip de vôorvleugls. Die dekschildn geevn rechtuut 't verschil mê de mêeste andre insektesôortn, mêt uutzoendrienge van d' ôornbêestn (Dermaptera). De vleugls van de wantsn (Heteroptera) ên e klêen bitje e glyknisse, mo ze zyn nie 't zeifste en undre funksje is styf verschillnd.
Lik al de "bewoapnde" insektn, bevattn al d' uutwendige skelettn van de keevrs veele ploatn, genoamd "sklerytn" (Grieks σκληρός, sklēros, 'tgêen wilt zeggn "ard"), sommigte tegoare-gesmoltn, en sommigte geschêen van mekoar deur e dinne noad. Doamee goa bewoapnienge tegoare mê in stand gebleevn beweeglikeid. D' algemêene ipbow van e keevre is ippervlakke gezien êenvormig, mo specifieke orgoann en pôotn kunn 'n andre uutzicht en gebruuk ên vo de veele famieljes en nog mêer vo de verschillnde oendrordn (lik de Adephaga) die mêer en mêer begunn ipgevat te wordn lik ordn ip undre eign. Al d' insekte-lyvn wordn verdêeld in drie stikkn : de kop, de thorax en 't achtrlyf, en de keevrs zyn doarip gin uutzoendrienge. Undre inwendige morfologie en fyziologie glykn ook ip dedeeze van andr insektn.
Keevres oendregoan e kompleete gedoansverandrienge, e bioloogiesch proces woaby dat e bêeste verandert achtre uut 't ei te kommn e seerje van ipvollnde en betrekklik subiete veranderingn ondergoat van de ipbow van 't lyf. Vintjes kunn vechtn vo de wuuvetjes ip verschillnde maniern, en zukke sôortn vertôon geweunlik 'n uutgesprookn geslachtlik verschil in uutrlikke kenmerken.
Eksterne koppliengn
[bewerkn | brontekst bewerken]- (nl) Sôortnbank.
|
Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Coleoptera van Wikimedia Commons. |
Verwyziengn
[bewerkn | brontekst bewerken]<references>
- ↑ (en) Whiting, Michael F. 2002 : Phylogeny of the holometabolous insect orders: molecular evidence, Zoologica Scripta, 31/1, p. 3–15
- ↑ Powell (2009)
- ↑ (en) Rosenzweig, Michael L. 1995 : Species Diversity in Space and Time, Cambridge University Press, ISBN 9780521499521
- ↑ (en) Hunt, T. et al. : A Comprehensive Phylogeny of Beetles Reveals the Evolutionary Origins of a Superradiation, Science, 318/5858, p. 1913–1916
- ↑ (en) Hammond, P. M. 1992 : Species inventory, pp. 17–39 in Global Biodiversity, Status of the Earth’s Living Resources, B. Groombridge, ed. Chapman and Hall, London, ISBN 0412472406.
- ↑ (en) Chapman, Arthur D. 2009 : Numbers of Living Species in Australia and the World, Department of the Environment, Water, Heritage and the Arts ISBN 978-0-642-56861-8