Eirde (planete)

Dat artikel es geschreevn in 't Westhoeks.

---

De eirde, gezien vanuut 't eelal

D'eirde (symbool: ) is e planete in nuus zunnestelsel. Vanof de zunne gerekend, is 't de derde planete. We noemn ze ouk 'blauwe planete' omda ze voe 70,8% bedekt is mi woater.

Continentn en oceoann

Up d'eirde vind je plekkn die helegansn mi woater bedekt zyn, de zeeën of oceoann, en plekkn die boovn de zeespegel uutsteekn, de continentn.

Continentn

• Europa
• Oazië
• Afrika
• Oceoanië
• Noord-Amerika
• Zuud-Amerika
• Antarctica of de Zuudpole

De Noordpole en es gin continent omda datte en yskappe es die up et woater van de Noordelikke Yszee dryft.

Oceoann

• Atlantische Oceoan
• Indische Oceoan
• Stillen Oceoan
• Noordelikke Yszee
• Zudelikke Yszee

Deur eur grote diepte (tout meer of vuuf kilomeiter) es de Middellandsche Zêe eigentlik ook nen oceoan.

Statistiekn

Fysieke karakteristiekn

• D'eirde is 4,54 miljard joar oud.
• D'eirde et een omtrek va 40 074,02 kilometers an den evenoar. Over de meridioan (of de pooln) gemeetn is 't 40 007,68 km, wa dus wil zegn da de eirde breder is of da ze oog is. De gemiddelde strale is 6 378,1 meters. Da verschil komt deur et roteern en de middelpuntzoekende kracht ten gevolge doavan.
• De afplattieng ten gevolge van die verschiln in strale bedroagt 0,0033529.
• De gemiddelde valversnellieng (of g) is 9,80665 m/s².
• De oppervlakte bedroagt 510 065 600 km². Doavan is 70,8% of 361 126 400 km² bedekt deur woater, en 29,2% of 148 939 100 km² bedekt deur land.
• Et volume van d'eirde is 1,0832073 . 10¹² km³.
• Ze weegt 5,9736 . 10²⁴ kilogram.
• De obliquiteit (of de axiale variatie, of oevele da de eirdas verschilt met et vlak van de omlôop) is 23,439281°.
• Et albedo is 0,367. 't Is e moate vo oe goed da e lichoam licht ofketst. Et albedo-effect et een invloed in et tot stand komn en ofbreekn van ystydn.
• An de ippervlakte van d'eirde zyn de temperateurn:
  • Minimum -88,3° C
  • Maximum 57,7 °C
  • Gemiddeld 14 °C

Orbitale karakteristiekn

• D'eirde droait in een ellips round de zunne in 365,256366 doagn (of 1,000157 joar).
• Ze droait round neur asse in om en by de 23 eurn, 56 minuutn en 04,09054 secondn, gemeetn in siderische tyd. E siderische dag wordt bepoald deur de tyd tusschen 2 opêenvolgende momenten woaby da de zunne ip dezelfde plekke an den eeml stoat. Deur et roteern van de eirde round de zunne en et klêene verschil in inclinatie per dag is e siderische dag korter of e zunnedag (24u).
• De inclinatie, of et verschil tusschen et omlôopvlak van de eirde en de evenoare van de zunne, is 7,25°. Vo andere planeetn wordt sommetekis de Eirde lik referentie gebruukt.
• Omlôopofstandn:
  • Et apohelion, of de ofstand woa da de eirde et verst van de zunne stoat is 152 097 701 km.
  • Et perihelium, woa d'eirde ip ze dichtst by de zunne stoat beviendt em ip 147 098 074 km.
  • Agezien da de omloop round de zunne een ellipsvorm eit, woaby de zunne in 1 van de 2 brandpuntn stoat, kryg je verschillige woardn vo apo- en perihelium dan vo grôtste en klêenste stroal respectievelik.
    • De klêenste stroal is 149 576 999,826 km lank, of 0,9998604869 astronomische êenheedn.
    • De grôtste stroal is 149 597 887,5 km lank, of 1,0000001124 astronomische êenheedn.
  • De lengte van de omlôop is 924 375 700 km.
• De eccentriciteit, of oevele da de boane verschilt van e perfectn cirkel, is 0,016710219.
• De gemiddelde snelheid round de zunne is 29,783 km/s, of 107,218 km/h.

Atmosfeer

De druk is gemiddeld 101,3 kPa ip zêeniveau.

Ze bestoat uut 78,08% N₂; 20,95% O₂; 0,93% Ar, 0,038% CO₂, en sporen van andere goazn lik woaterdamp en de andere eedlgasn.

Externe koppeliengn

• D'eirde, oes zunnestelsel en den hêlen cosmos zyn nie gemakkelik uut te leggen in 'n stikske tekst. Mei computers goat da wel 'n hêel stik gemakkelikker. Voer iemand die zêre 'n overzicht wil krygn, bestoan d'r hêel wa interessante computerprogramma's lik Celestia (Mac, Linux, Windows)
• Google Earth

Referenties

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Earth van Wikimedia Commons.