Keun
| Keun | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 E keun up Tasmanië | |||||||||||||
| Taxonomische indêlienge | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Sorte | |||||||||||||
| Oryctolagus cuniculus Linnaeus, 1758 | |||||||||||||
 Verspreidiengsgebied wild keun |
E keun of konyn (Kortryk) (in 17de eeuws West-Vlams conin) is e zoogbêeste, dat in de orde van de hoaze-achtign zit. 't Ziet er ruwweg gezien e bitje uut lik e knoagdier, moa 't is dus nie van die orde. E keun is d'enigste sôorte in 't geslacht Oryctolagus. 't Wordt dikkers voe huusdier g'houdn.
Qua grotte zit e keun tusschn de echte hoazen en de fluuthoazen in. D'achterpôotn van 't keun zyn in verhoudienge vele korter dan dedie van d'hoazn, moa langer dan dedie van de fluuthoazen. De buuk is blêker va kleur dan de rik en dikkers wit van kleur. Ook an 'n ounderkant va z'n steirt en z'n pôotn is'tn wit. E keun it plantery, en j'it ook z'n eigen kuttels ip (caecotrofie). 't Vintje is ne keunebuk genoemd en 't vrouwke een keunemoere. Van sommigste minschn wordt er ook gezeid da ze kwêekn lik de keuns: da wil zeggn da ze ol veel jounges hein.
In de vôrige 2 êeuwn wos de klêenschoalige konynekwêek en middel om de armere bevolkienge an en extra verdienste t'helpn en an goekôop vlêes. De velln vormdn ôok ne klênen markt: via de konynemesjangs werdn de velln verkocht voe der konynefraks en -wanten van te moakn. In 't Ancien Régime was de keunekwêek verboodn. Ge viendt er nievers meldinge van in bronn lik staten van goed.
Anno 2006 is de konynekwêek in Vloanderen nie grôot ne mêe; hier en doar ne particulier en en poar beroepskwêkers.
In West-Vloandern ist er nog een grôte en oude keunekwekery: Kerkepolder in het dorp met de toepasselikke name Moere.
"Konyn met preumn" en "Konyn met bruun bier" zyn typisch Vloamsche gerechtn.
Kenyns zyn vrêed kwestboar vôor myxomatose (round Yper de keuneploage enoemd) en VHS.
Verspreidienge
[bewerkn | brontekst bewerken]Keuns kwaamn ôorsprounkelik vôorn in Marokko en Algereye in 't nôordn van Afrika en in Portugal, Spanje en e stik van Vrankryk (toet an 'n Normandie). 't Zoudn de Feniciërs zyn die à peu près 3000 joar eleen keuns meipaktn no 't Middn-Ôostn en ezo begustn me de verspreidienge van keuns. De Romeinn hieldn oek e masse keuns voun z'up 't eetn en hen ze verzeker oek in de reste van Europa verspreid.
In Iengeland zyn keuns meiekommn me de Normandiërs in 1066, nu zittn der 40 meljoen. De mêest nôordelikke populoasje zit nu in 't zuudn van Finland.
Verre overol woa dan ze inevoerd of uutebrookn zyn, zorgn ze voun e masse rôoi voun 't platselikke ecosysteim. Bevôorbeeld up 't eiland Laysan (Hawaii) zyn ze inevoerd round 1800 en hen ze verre olle plantn upeetn, woadeure dat er gin teetn mir enoeg overblêef voun êentige inheemsche sôortn (Laysanralle, Laysan millerbird en de Laysan 'Apapane). Toune a't er nog e zwoarn storm over 't eiland passirde, wos 't voun ol die veugels edoan. Ollêne de Laysanvienke het 't overleefd en is nu nog 'n ênigstn inheemschn zangveugel.
In Australië zyn der 24 loseloatn voun derup te joagn deur Thomas Austin, mo dienn groep van 24 is indeliks zêre egroeid en concurreerdn de bilby's (langôorbuideldassn), bêestn die 't zeste dein in Australië lik keuns in Europa, weg, êen van de twêe sôortn is uutestorvn, d'aar sôorte is nog ossan stief bedreigd.
In nunder ôorsproukelik leefgebied goat het nie goed me de keuns (deur de keuneploage en de jacht), woadeure dan bêestn die derup joagn, surtout 'n Iberischn lynx en 'n Iberischn keizeroarnd, 't stief moelik krygn.
Keunevlees
[bewerkn | brontekst bewerken]Keunevlees wordt gekenmerkt deur z'n blêek en mager vlees. 't Enigste vet dat er is, ip de schoern en round de niern kun je der azo ofsnyen. De VLAM makt ton ook terecht reclame voe keunevlees met ne slogan "Konijn, gezond en fijn". In geval da je moste twyfeln of da je ginnen haze vast et: hazevlees gaat van kleur no de paarse kant a't ves is, en ne keer dat 't gestoofd is, kleurt het gelik zwartachtig, beist da keunevlees assan blêek is, zowel ves als gerêed gedaan.
Recept
[bewerkn | brontekst bewerken]In Vloandern is keunevlees surtout bekend als "keun me pruumn" of "keun me bier". Da latste beantwoordt meêst an de "standaardsmake". Keun me pruum is eerder zoete.
Voe keun me bier begun je best met een andjoentje of tweê in broksjes te snyen en te stoven. Beist brad je in een panne al de stikkn van 't keunevlees. Ge bradt ze schone bruun langs alle kanten. Toun zet je ne stoofpot ip 't vier, smyt er een bitje beuter of olie in en ge smyt al de stikken keunevlees in de stoofpot en smyt er de gestoofde andjoentjes over. Ton giet je in de stoofpot een flassche bruun bier. Da mag tafelbier zyn, mor e blound bier of tripel goan oek. Met kriek moe je 't nie proberen, want toun wordt je vlees te droge. Voe de nissigheid en de bindienge van de sose leg je van boven ip 't vlees een stutte wo da je mostaard ip gesmeird et.
Toun doe je d'ulle ip de pot en lat em ip een kleên viertje staan voor oungeveer een eure nolf. Vaneigens da je best nie te verre weglopt en da je nelfantyd ne keêr an de pot schudt.
A je an de smoake van 't Midden-Ôostn of Kreta zyt, ton kund'je 't zelfste recept probeern me en poar schellen pennepisse in en nog en bitje kanêle.