Plasmide
.svg)
E plasmide is een extrachromosomaal stik DNA bie bacteriën en sommige lagere eukaryootn lik de Fungi. Tis mêestol circulair dubbelstrenging DNA. Plasmiden voln op zicht ni azo mo te ounderscheidn van de rest van 't DNA: ze worn ton ôok gedefinieerd als DNA da ni essentieel is vot organisme ounder niet-stresserende omstandigheedn.
In geweune omstandigheedn is e plasmide nadêlig vo e celle omda et vo extra energieverbruuk zorgt. Tis echter mo atter stresscondities optreden lik anwezigheid van antibiotica in et medium of veroogde temperateur da plasmiden e vôordêel zyn vo de cel.
Copy number
[bewerkn | brontekst bewerken]Et copy number van e plasmide, d.w.z. et aantal kopieën anwezig van e plasmide in e cel, wor gereguleerd deur initiatie van replicatie te regeln. Der kom zowel high copy als low copy voor; high copy plasmiden zyn 't handigste in de gentechnologie omda dee makkelikker zyn vo uut te zuvern.
Regulatie van initatie van transcriptie kat op verschillige maniern:
- De hoeveeleid beschikboare primer reguleren
- Regeln van et aantal essentiële replicatie-eiwitn
- Reguleern van de functie of al dan niet actieve toestand van voornoemde eiwitn
Der bestoan complexe mechanismn die micro-organismn toeloaten et aantal plasmiden nauwkeurig te regeln op basis van concentratie etc.
Plasmide behoud
[bewerkn | brontekst bewerken]Plasmiden met e low copy en vanzelfspreeknd mêer moeite voen dervo te zorgn da ze achter elke generatie nog in elke cel zitn. Sommige plasmiden en e segregatiesystêem lik vo de chromosoomn. Andere werken d.m.v. plasmid addiction: et plasmide codeert bv. voor e toxine en een antitoxine. Et toxine komt is stabiel, et antitoxine ni. By plasmideverlies got et antitoxine rapper gedegradeerd worden en sterft de celle. Analoog kat een antisense RNA de translatie regeln.
Vo dee met e hoog copy getal is da gêen probleem omda ze zodanig verdêeld zyn over et cytoplasma da de kanse da ze in 1 van de 2 celn ountbreekn miniem is.
Vôordêeln voor de cel
[bewerkn | brontekst bewerken]Lik al aangehaald et e plasmide gin intrinsiek vôordêel vo e cel die em in ideale omstandigheedn bevindt, lik in e celcultuur. In minder 'natuurlikke' gevaln kat de plasmide echter de overleving van de cel bevordern deur bv. antibiotica resistentie of hitte-resistente eiwitn te codeern. β-lactamase bv. is een enzym da et breken van de β-lactamring van de penicillinen katalyseert, tgeen die de cel immuun makt tegen penicilline en afgeleidn. Andere sôorten plasmiden maken de cel pathogeen.
Genetische structuur
[bewerkn | brontekst bewerken]De mêeste plasmiden coderen mor e dêel van de eiwitn die nodig zyn vo under overlevering, de rest oaln ze van under gastheerorganisme. Vaak bevatn plasmiden genen die under deurgave no andere celn bevordert: F-plasmiden. De tra-genen die dorop lign steln de bacterie in stoat seks-pili te vormn: e soorte buze woardeur da DNA deuregegeven ku wordn, da proces noemt conjugatie. Sommige virusn maakn doa dankbaar gebruuk van om langst doar te infecteren; azo wornd die pili ook zichtboar ounder een elektroonnmicroscoop.
In sommige gevoln komn der ook nog transposons voor ip e plasmide: stiksjes DNA die under eigen kunn utknipn van woa da ze in zitn (deur site-specifieke recombinatie) en azo ergens anders no toe migreern. Andere kêers is hêel et plasmide zelve insereerboar: faag λ doet da beist ze lysogene cyclus.
Beide eigenschapn kunn tegelykertyd van toepassing zyn.
Gastheer
[bewerkn | brontekst bewerken]Der bestoan broad host range plasmiden en narrow host range plasmiden. De êerste kunn in e redelik grôot gamma an gastheren infecteren, de twêede zyn gebounden an e klindere hoeveeleid. Tverschil tusschen broad en narrow host range angt ounder andere of van methylatietoestand en replicatiemechanisme.