Wikipedia:Vormleer Ypers
- Dit artikel es geschreevn in 't Ypers-Poperiengs-Werviks, en da zou best ozô bluuvn.
Auteurs
[brontekst bewerken]Voornoamwordn
[brontekst bewerken]Persoonlikke voornoamwordn
[brontekst bewerken]1e ev. | 2e ev. | 3e ev. m. | 3e ev. v. | 3e ev. o. | 1e mv. | 2e mv. | 3e mv. | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Ounderwerp (beklemtoond) | ik | gy | je | zy | et | wyder, wynder | gyder, gynder | zyder, zynder |
Ounderwerp (ounbeklemtoond) | 'k | ge, g', je, j' | je, j', e | ze, z' | 't | me, m', w' | ge, g', je, j' | ze, z' |
Voorwerp | my | joe | em, 'n | eur, ze | 't | nuus, eus | juder, junder | nuder, under |
Gesprekn
- 'K ei joe nie geziene, woa zoat je gyder wel? G'eit toch gewist? (Wervik)
- Ik heb jou niet gezien, waar waren jullie wel? Jullie zijn er toch naartoe geweest?
- Oe g'ei my nie geziene? Me woarn wyder doa pertank. Moa wyder ein junder wel geziene wè. En zyder woarn doa ook, moa z'ein uus ook nie teegngekomn. (Wervik)
- Hoezo je hebt mij niet gezien? Wij waren er nochtans. Maar wij hebben jullie wel gezien hoor. En zij waren er ook maar zij zijn ons evenmin tegengekomen.
- En et nuder ezeid dat'n nie mei joe kuste komn. (Poperinge)
- Hij heeft hen gezegd dat-ie niet met jou kon komen.
Bezittelikke voornoamwordn
[brontekst bewerken]ev. m. (vint) | ev. v. (vrouwe) | ev. o. (meistje) | mv. (kinders) | |
---|---|---|---|---|
1e ev. | myn, myne | myn | my | myn |
2e ev. | joe(n), joune | joun | joe | joun |
3e ev. m. | zy, zyn, zyne | zy, zyn | zy | zy, zyn |
3e ev. v. | (n)eurn, (n)eure | (n)eur | (n)eur | (n)eur |
3e ev. o. | zy, zyn, zyne | zy, zyn | zy | zy, zyn |
1e mv. | (n)uzn, (n)uze | (n)uze | (n)uus | (n)uze |
2e mv. | junder(n), juder(n) | junder, juder | junder, juder | junder, juder |
3e mv. | under(n), nuder(n) | under, nuder | under, nuder | under, nuder |
Bezittelikke voornoamwordn, zelfstandig gebruukt
[brontekst bewerken]1e ev. | 2e ev. | 3e ev. m. | 3e ev. v. | 3e ev. o. | 1e mv. | 2e mv. | 3e mv. | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Diene vint, j'es/'t es den ... | myn | joun | zyn | (n)eurn | zyn | (n)uuzn | ju(n)dern | undern, nudern |
Die vrouwe, z'es de ... | myne | joune | zyne | (n)eure | zyne | (n)uze | ju(n)dere | undere, nudere |
Da meistje, 't es 't ... | myne | joune | zyne | (n)eure | zyne | (n)uze | ju(n)dere | undere, nudere |
Die kinders, 't zyn de ... | myne | joune | zyne | (n)eure | zyne | (n)uze | ju(n)dere | undere, nudere |
Anwyzende voornoamwordn
[brontekst bewerken]ev. m. | ev. v. | ev. o. | mv. |
---|---|---|---|
diene(n), dien, die, dizzn (vint) | die (vrouwe) | da (meistje) | die (kinders) |
Anwyzende voornoamwordn, zelfstandig gebruukt
[brontekst bewerken]ev. m. | ev. v. | ev. o. | mv. |
---|---|---|---|
dizzn, dien, dedien, n'dien | dedie, dedee | da, datte | dedie, dedee |
Bepoalde lidwordn
[brontekst bewerken]D'anwyzende voornoamwordn zyn ook dikkers gebruukt lik bepoalde lidwordn.
ev. m. | ev. v. | ev. o. | mv. |
---|---|---|---|
'n vint | de vrouwe | 't kind | de kinders |
dien, diene(n) vint | die vrouwe | da kind | die kinders |
Gesprek
- Die vrouwe vroeg an 'n docteur wuk da da meistje mankeerde. (Wervik)
- De vrouw vroeg aan de dokter wat er aan het meisje scheelde.
- 'n Boer gof dien ezel t'eetn. (Wervik)
- De boer gaf de ezel te eten.
Ounbepoalde lidwordn
[brontekst bewerken]ev. m. | ev. v. | ev. o. | mv. |
---|---|---|---|
(n)e vint, (n)en ezel | e(n) vrouwe | e meistje | -- (kinders) |
Ounbepoalde voornoamwordn
[brontekst bewerken]iemand | niemand | iets | niets | ergens | nergens |
---|---|---|---|---|---|
entwien(e), etwie | nieman(d) | entwo, entwodde, etwuk | nietn, niejet | entwoastn | nowwers (P), nievers (W) |
(P)operinge, (W)ervik
Vroagende voornoamwordn
[brontekst bewerken]wie | waar | wanneer | wat | waarom | hoe |
---|---|---|---|---|---|
wie, wiene | woa | wanneer, wonniër | wuk | voewuk | oe |
Wederkerende voornoamwordn
[brontekst bewerken]"zich" (AN) es nie gebruukt in 't Ypers-Poperiengs. In de plekke doavan gebruukn me wyder: my, joe, em, eur... Zie by de Persoonlikke voornoamwordn (voorwerp) .
Byvoorbeeld:
- Je wost em. (Hij wast zich.)
Byvoeglikke noamwordn
[brontekst bewerken]Voorbeeld: roar (eigenaardig, ongewoon)
Byvoeglik gebruukt
[brontekst bewerken]ev. m. | ev. v. | ev. o. | mv. |
---|---|---|---|
dien roarn vint | die roare vrouwe | da roar meistje | die roare kinders |
Zelfstandig gebruukt
[brontekst bewerken]ev. m. | ev. v. | ev. o. | mv. | |
---|---|---|---|---|
Anwyzend | dien(e) roarn, die roarn | die roare | -- | die roare |
Ounbepoald | (n)e roarn | e(n) roare | -- | roare |
Werkwordn
[brontekst bewerken]Sterke werkwordn
[brontekst bewerken]Uudigen tyd
[brontekst bewerken]Klasse 1 | Klasse 2a | Klasse 2b | Klasse 3a | Klasse 3b | Klasse 4 | Klasse 5 | Klasse 6 | Klasse 7 | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
bluuvn (blijven) | kiezn (kiezen) | zuugn (zuigen) | ziengn (zingen) | elpn (helpen) | neemn (nemen) | geevn (geven) | sloan (slaan) | loatn (laten) | |
ik | bluve | kieze | zuge | zienge | elpe | neme | geve | sloa | loate |
gy | bluuft | kiest | zuugt | zienkt | elpt | nim(t) | gif(t) | sloat | lat |
je/zy/'t | bluuft | kiest | zuugt | zienkt | elpt | nim(t) | gif(t) | sloat | lat |
wyder | bluuvn | kieze | zuugn | ziengn | elpn | neemn | geevn | sloan | loatn |
gyder | bluuft | kiest | zuugt | zienkt | elpt | neemt | geeft | sloat | loat |
zyder | bluuvn | kieze | zuugn | ziengn | elpn | neemn | geevn | sloan | loatn |
Verleen tyd
[brontekst bewerken]Klasse 1 | Klasse 2a | Klasse 2b | Klasse 3a | Klasse 3b | Klasse 4 | Klasse 5 | Klasse 6 | Klasse 7 | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
bluuvn (blijven) | kiezn (kiezen) | zuugn (zuigen) | ziengn (zingen) | elpn (helpen) | neemn (nemen) | geevn (geven) | sloan (slaan) | loatn (laten) | |
ik | bleve | koze | zoge | zounge | ielpe | noame | goave | sloege | liete |
gy | bleef | koos | zoog | zounk | ielp | nom | gof | sloeg | liet |
je/zy/'t | bleef | koos | zoog | zounk | ielp | nom | gof | sloeg | liet |
wyder | bleevn | koozn | zoogn | zoungn | ielpn | noamn | goavn | sloegn | lietn |
gyder | bleeft | koost | zoogt | zounkt | ielpt | noamt | goaft | sloegt | liet |
zyder | bleevn | koozn | zoogn | zoungn | ielpn | noamn | goavn | sloegn | lietn |
deelword | gebleevn | gekoozn | gezoogn | gezoungn | golpn | genoomn | gegeevn | gesleegn | geloatn |
Over de 7 klassen
[brontekst bewerken]In de toalkunde ein ze de gewunte om de sterke werkwordn in 7 ablaut klassen in te deeln (zie ook Gotisch, Oudnoors, Oudiengels, Oudoogduuts). Die indelienge es gebaseerd up de oorsprounkelikke verbugiengn van sterke werkwordn in 't Oudgermoans, en me gebruukn ze wyder ier ook om olle meugelikke verbugiengn in 't Ypers-Poperiengs up te somn.
Wuk da d'r uus direct upvolt, es da in 't Ypers-Poperiengs bikan iedere klasse es uutgespletst in meerdere subklassen omdat er verschillende verbugiengn (subklasn ei'k z'ier genoemd) in voorkomn.
Klasse | Subklasse (1) | Werkwoorden |
---|---|---|
Klasse 1 | ie-ee-ee-ee | bytn (bijten), grypn (grijpen), kykn (kijken), ryen (rijden), schynkn (schijnen), smytn (smijten), snyen (snijden), stygn (stijgen), zwygn (zwijgen) |
uu-ee-ee-ee | bluuvn (blijven) | |
Klasse 2a | ie-oo-oo-oo | bie(j)n (biedn), gietn (gieten), kiezn, riekn (ruiken), schietn (schieten), vliegn, vriezn/vros/vroorn/gevrozzn (vriezen) |
ee-oo-oo-oo | weegn (wegen) | |
Klasse 2b | uu-oo-oo-oo | buugn (buigen), fluutn, kruupn, ountluukn, sluupn, snuutn, snuuvn, stuupn, stuuvn, zuugn, zuupn |
Klasse 3a | ie-oe-oe-oe | drienkn (drinken), klienkn (klinken), schienkn (schenken), spriengn (springen), zienkn (zinken), ziengn (zingen) |
i-oe-oe-oe | bin (binden), vin (vinden) | |
e-o-o-o | berstn (barsten), krempn (krimpen), terdn (treden), trekkn (trekken) | |
i-o-o-o | vichtn (vechten) | |
u-o-o-u | begun/begoste/begostn/begun (beginnen) | |
Klasse 3b | e-ie-ie-o | elpn (helpen), werpn (werpen) |
Klasse 4 | ee-a-oa-oo | breekn (breken), neemn (nemen), spreekn, steekn, steeln |
o-a-oa-o | komn/kwam/kwoamn/gekomn (komen) | |
Klasse 5a | ee-a-oa-ee | eetn/at/oatn/g'eetn, geevn (geven), leezn, geneezn, meetn, vergeetn |
i-a-oa-ee | liggn (liggen), zittn (zitten) | |
Klasse 5b | ie-a-oa-ie | zien/zag/zoagn/geziene (zien) |
Klasse 6 | oa-oe-oe-oa | groavn (graven), stoan/stound/stoundn/gestoan (staan), voarn |
oa-oe-oe-ee | droagn (dragen), sloan (slaan) | |
ei-oe-oe-oo | zweirn (zweren) | |
Klasse 7 | oa-ie-ie-oa | bloazn (blazen), goan/gienk/giengn/gegoan (gaan), loatn (laten), sloapn (slapen), voaln (vallen) |
oo-ie-ie-oo | loopn (loopn) | |
oe-ie-ie-oe | oudn/ield/ieldn/g'oudn (houden), roepn (roepn) | |
a-ie-ie-a | angn/ienk/iengn/g'angn (hangen), vangn/vienk/viengn/gevangn (vangen) |
(1) De sbuklasse toont de klankwijzigingen die optreden tussen infinitief - 3e p.ev. v.t. - 1e p.mv. v.t. - voltooid deelwoord.
- Voorbeeld voor geevn (geven, klasse 5a) : geevn - gaf - goavn - gegeevn --> subklasse = ee-a-oa-ee.
Probleemgevoln
- effn/ief/ievn/geheevn (heffen)
- worden/wierd/wierdn/? (bestoa eigentlik nie echt in 't Ypers-Poperiengs), moa 'k peinze klasse 3b. Kyk de kee wuk da me wynder ier over worden te zeggn ein.
Zwakke werkwordn
[brontekst bewerken]Uudigen tyd
[brontekst bewerken]speeln (spelen) | moakn (maken) | |
---|---|---|
ik | spele | moake |
gy | speelt | makt |
je/zy/'t | speelt | makt |
wyder | speeln | moakn |
gyder | speelt | moakt |
zyder | speeln | moakn |
Verleen tyd
[brontekst bewerken]sp(j)eeln (spelen) | moakn (maken) | |
---|---|---|
ik | sp(j)eelde | moakte |
gy | sp(j)eelde | makte |
je/zy/'t | sp(j)eelde | makte |
wyder | sp(j)eeldn | moaktn |
gyder | sp(j)eelde | moakte |
zyder | sp(j)eeldn | moaktn |
deelword | gesp(j)eeld | gemakt |
Specioale reekse
[brontekst bewerken]Infinitief | 1e p.e. v.t. | deelword |
---|---|---|
briengn (brengen) | brochte | gebrocht |
koopn (kopen) | kochte | gekocht |
roakn (geraken) | rochte | gerocht |
werkn (werken) | vrochte | gevrocht |
zoekn (zoeken) | zochte | gezocht |
Ounregelmoatige werkwordn
[brontekst bewerken]Uudigen tyd
[brontekst bewerken]èin (hebben) Wervik (**) |
en (hebben) Poperienge |
zyn (zijn) | goane (gaan) | doene (doen) | weetn (weten) | durvn (durven) | kun (kunnen) | meugn (mogen) | moetn (moeten) | wiln (willen) | -- (zullen) | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
ik | èi | en | benne(werv), zyn(yp-pop) | goa | doe | wete | durve | kunne, keune | meuge | moete | wille | (*) |
gy | èi(t) | et | zy, zyt | goa(t) | doe(t) | wit | durf(t) | kut | mug(t) | moe(t) | wil(t) | |
je/zy/'t | èi(t) | et | es | goa(t) | doe(t) | wit | durf(t) | kut | mug(t) | moe(t) | wil(t) | |
wyder | èin | en | zyn | goan | doen | weetn | durvn | kun | meugn | moetn | wiln | |
gyder | èit | et | zyt | goat | doet | weet | durft | kut | meugt | moet | wilt | |
zyder | èin | en | zyn | goan | doen | weetn | durvn | kun | meugn | moetn | wiln |
(*) Kiedekee wuk da m'ier over zullen te zeggn ein.
(**) Verschil tusschn Ypers-Poperiengs e Werviks in utsproake: 't Poperiengs gebruukt "en" in plekke va "èin". De klanke "èi" komt sowieso vele voaker voorn in 't Werviks of in 't Ypers-Poperiengs.
Verleen tyd
[brontekst bewerken]ein (hebben) | zin (zijn) | uoane (gaan) | doene (doen) | weetn (weten) | durvn (durven) | kun (kunnen) | meugn (mogen) | moetn (moeten) | wiln (willen) | -- (zullen) | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
ik | a, adde | woare | gienge, gounge | dee, deje | wiste | dierve, dorste | koste | mochte | moste | wilde | zou |
gy | a, ad | woar(t) | gienk, gounk | dee | wist | dierf, dorst | koste | mochte | moste | wilde | zou |
je/zy/'t | a, ad | wos | gienk, gounk | dee | wist | dierf, dorst | koste | mochte | moste | wilde | zou |
wyder | an | woarn | giengn, goungn | deen | wistn | diervn, dorstn | kostn | mochtn | mostn | wildn | zoudn |
gyder | ad | woar(t) | gienkt, gounkt | dee | wist | dierf(t), dorst | koste | mochte | moste | wilde | zou(t) |
zyder | an | woarn | giengn, goungn | deen | wistn | diervn, dorstn | kostn | mochtn | mostn | wildn | zoudn |
deelword | g’ed | gewist | gegoan(e) | gedoan(e) | geweetn | gedurfd | gekut, gekund | gemeugn | gemoetn | gewild | -- |
Umlaut by 2e en 3e p.ev.
[brontekst bewerken]In 't Ypers-Poperiengs tridt er by sommigste werkwordn umlaut[1] up by den twiddn en derdn persoon ienkelvoud. Da vin j'ook by andere toaln were, lik in 't Duuts (ich spreche/du sprichst/er spricht).
Infinitief | 1e p.ev. | 2e p.ev. | 3e p.ev. | Patroon | Andere voorbeeldn |
---|---|---|---|---|---|
blèitn (wenen) | ik blèite | gy blet | je blet | èi-e-e | grèitn (gekscheren, spotten) |
loopn (lopen) | ik lope | gy lopt | je lopt | oo-o-o | kookn |
sloapn (slapen) | ik sloape | gy slapt | je slapt | oa-a-a | loatn, moakn |
snyen (snijden) | ik sny | gy snydt | je snydt | ie-i-i | gietn (gieten), ryen (rijden), riekn (ruiken), zwygn (zwijgen) |
spreekn (spreken) | ik spreke | gy sprikt | je sprikt | ee-i-i | eetn, geevn, meetn, neemn, steekn, weetn, zeekn (druipen, plassen) |
vreetn (vreten) | ik vrete | gy vret | je vret | ee-e-e | |
weun (wonen) | ik weune | gy wunt | je wunt | eu-u-u | meugn (mogen) |
Eén van de verkloariengn iervoorn es datter in 't Oudnederlands en i stound in de letste lettergrepe. i en j zorgn dikkers voor e klankverschuuvienge in de vorige lettergrepe, umlaut noemn ze datte. De vervoegienge van 't werkword givon (geven) byvoorbeeld klounk in dien tyd ezzo:
givon[2] (Oudnederlands voo geevn) ----- ic givon thu givis he givit wi gevon gi gevet sia gevunt
In 't Ypers-Poperiengs ei je dat ook by de verkleenwordn van sommigste zelfstandige noamwordn.
'worden' en 'zullen' in 't Ypers
[brontekst bewerken]- worden
- Da werkword es nooi nie gebruukt in 't Ypers-Poperiengs, me gebruukn kommn en zyn in de plekke:
- - 't Goa scho were kommn. (Het zal mooi weer worden.)
- - Je komt gy ziek zeker? (Word jij soms ziek?)
- - Da werkword es nooi nie gebruukt. (Dit werkwoord wordt nooit gebruik.)
- zullen
- Da werkword es ollene in den verleen tyd gebruukt. In den teegnwordigen tyd est oessan goane da me gebruukn, lik in:
- - 't Goa noaste weke were rein. (Het zal volgende week weer regenen.)
Trappn van vergelykienge
[brontekst bewerken]stelln | vergroddern | overtreffn | zefstandig gebruukt | |
---|---|---|---|---|
goed | goe(d) | beetr | best | -- |
slecht | slicht | slichter | slichtst | -- |
hoog | oge | ogger | ogst | d'ogte |
laag | l(j)ege | ligger, ljeger | ligst, ljeegst | de ligte |
veel | vele | meer | meest | -- |
weinig | letter | minder | mi(n)st | -- |
groot | groot, grôot | grodder, midder (Y) | grotst | de grotte |
klein | kl(j)ene | kl(j)inder | klêest, klinst | -- |
ver | verre | vodder | vodst, verst | de verte |
dichtbij | noare (Y), dichte (W) | noader | noast | -- |
vlug | zere | zidder | zidst | -- |
traag | troage | troager | troagst | -- |
breed | bree | bridder | bridst | de britte |
smal | smoal | smoller | smolst | de smolte |
(W)ervik, (Y)per
Verkleenwordn
[brontekst bewerken]Verkleenwordn mak je deur an 't zelfstandig naamword ienkelvoud en tje toe te voegen, 't es ol.
broek/broektje, uus/uzetje (broek, huis)
In 't Ypers-Poperiengs tridt er soms umlaut[1] up by bepoalde verkleenwordn.
and/endje, latte/letje (hand, lat) kleen/klintje, strepe/striptje (kleine, streep) stroate/stretje-stratje (straat) peird/perdje (paard) kin/kiendje, zwyn/zwientje (kind, zwijn) mound/moundje, ound/oundje (mond, hond) boom/bomtje (boom) kleur/klurtje, eure/urtje (kleur, uur) vier/virtje (vuur)
Cyfers
[brontekst bewerken]Oofdcyfers
[brontekst bewerken]1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
(j)een | tw(j)ee | dr(j)ie | viere | vuve | zesse | zeevn | achte | nege | tiene | |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | |
elve, evve | twouve, twove | dertiene | v(j)eertiene | vichtiene, viftiene, vuftiene | zestiene | zeevntiene | achttiene | neegntiene | twintig | |
30 | 40 | 50 | 60 | 70 | 80 | 90 | 100 | 1000 | 1 000 000 | 1 000 000 000 |
dertig | v(j)eertig | vichtig, viftig, fuftig | tsjestig | tsjeevntig | tachntig | tneegntig | ounderd | duusd | e miljoen | e miljerr, e miljar |
Cyfers in de reke
[brontekst bewerken]1e | 2e | 3e | 4e | 5e | 6e | 7e | 8e | 9e | 10e | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
ev.m. | (j)eerstn | twiddn | derdn | vierdn | vuufdn | zesdn | zeevstn | ach(t)stn | neegnstn | tienstn |
ev.v. /ev.o. /mv. | (j)eerste | twidde | derde | vierde | vuufde | zesde | zeevnste | ach(t)ste | neegnste | tienste |
11e | 12e | 13e | 14e | 15e | .. | 20e | 30e | 40e | .. | |
ev.m. | elfstn, efstn | twoufstn, twoofstn | dertiestn | v(j)eertienstn | vichtienstn, viftiestn, vuftiestn | .. | twintigstn | dertigstn | v(j)eertigstn | .. |
ev.v. /ev.o. /mv. | elfste, efste | twoufste, twoofste | dertie(n)ste | veertienste, vjeertieste | vichtie(n)ste, viftieste | .. | twintigste | dertigste | v(j)eertigste | .. |
Specioale vervoegingn
[brontekst bewerken]Ja e Nein
[brontekst bewerken]In 't Ypers-Poperiengs kun je de woordn ja (ja) en nein (neen) ook vervoegn. Dat zyn feitelik soamntrekkiengn va ja of nein en e persoonlik voornoamwoord. In 't AN bestoat dat nie.
Die vervoeginge is e bitje simpelder of in 't Oost- en Zuud-Westvlams t'ope. Doamei dat ier nog e kee specioal vermeld es.
"Joak" zou je kunn vertoaln lik "Ja, dat ben ik," of "Ja, dat doe ik."
Ja | Nein | |
---|---|---|
1e ev. | joak | nink |
2e ev. | joaj, joaje | ney, neye |
3e ev. m. | joan | nin |
3e ev. v. | joas | nins |
3e ev. o. | joat, jot | nint |
1e mv. | jom | nim |
2e mv. | joaj, joaje | ney, neye |
3e mv. | joans, joat | neis, neins, neint |