Wikipedia:Vormleer Ypers

Van Wikipedia
(deureverweezn van Wikipedia:Vormleer Ipers)
Dit artikel es geschreevn in 't Ypers-Poperiengs-Werviks, en da zou best ozô bluuvn.


Voornoamwordn[brontekst bewerken]

Persoonlikke voornoamwordn[brontekst bewerken]

1e ev. 2e ev. 3e ev. m. 3e ev. v. 3e ev. o. 1e mv. 2e mv. 3e mv.
Ounderwerp (beklemtoond) ik gy je zy et wyder, wynder gyder, gynder zyder, zynder
Ounderwerp (ounbeklemtoond) 'k ge, g', je, j' je, j', e ze, z' 't me, m', w' ge, g', je, j' ze, z'
Voorwerp my joe em, 'n eur, ze 't nuus, eus juder, junder nuder, under


Gesprekn

  • 'K ei joe nie geziene, woa zoat je gyder wel? G'eit toch gewist? (Wervik)
    • Ik heb jou niet gezien, waar waren jullie wel? Jullie zijn er toch naartoe geweest?
  • Oe g'ei my nie geziene? Me woarn wyder doa pertank. Moa wyder ein junder wel geziene wè. En zyder woarn doa ook, moa z'ein uus ook nie teegngekomn. (Wervik)
    • Hoezo je hebt mij niet gezien? Wij waren er nochtans. Maar wij hebben jullie wel gezien hoor. En zij waren er ook maar zij zijn ons evenmin tegengekomen.
  • En et nuder ezeid dat'n nie mei joe kuste komn. (Poperinge)
    • Hij heeft hen gezegd dat-ie niet met jou kon komen.


Bezittelikke voornoamwordn[brontekst bewerken]

ev. m. (vint) ev. v. (vrouwe) ev. o. (meistje) mv. (kinders)
1e ev. myn, myne myn my myn
2e ev. joe(n), joune joun joe joun
3e ev. m. zy, zyn, zyne zy, zyn zy zy, zyn
3e ev. v. (n)eurn, (n)eure (n)eur (n)eur (n)eur
3e ev. o. zy, zyn, zyne zy, zyn zy zy, zyn
1e mv. (n)uzn, (n)uze (n)uze (n)uus (n)uze
2e mv. junder(n), juder(n) junder, juder junder, juder junder, juder
3e mv. under(n), nuder(n) under, nuder under, nuder under, nuder


Bezittelikke voornoamwordn, zelfstandig gebruukt[brontekst bewerken]

1e ev. 2e ev. 3e ev. m. 3e ev. v. 3e ev. o. 1e mv. 2e mv. 3e mv.
Diene vint, j'es/'t es den ... myn joun zyn (n)eurn zyn (n)uuzn ju(n)dern undern, nudern
Die vrouwe, z'es de ... myne joune zyne (n)eure zyne (n)uze ju(n)dere undere, nudere
Da meistje, 't es 't ... myne joune zyne (n)eure zyne (n)uze ju(n)dere undere, nudere
Die kinders, 't zyn de ... myne joune zyne (n)eure zyne (n)uze ju(n)dere undere, nudere


Anwyzende voornoamwordn[brontekst bewerken]

ev. m. ev. v. ev. o. mv.
diene(n), dien, die, dizzn (vint) die (vrouwe) da (meistje) die (kinders)


Anwyzende voornoamwordn, zelfstandig gebruukt[brontekst bewerken]

ev. m. ev. v. ev. o. mv.
dizzn, dien, dedien, n'dien dedie, dedee da, datte dedie, dedee


Bepoalde lidwordn[brontekst bewerken]

D'anwyzende voornoamwordn zyn ook dikkers gebruukt lik bepoalde lidwordn.

ev. m. ev. v. ev. o. mv.
'n vint de vrouwe 't kind de kinders
dien, diene(n) vint die vrouwe da kind die kinders


Gesprek

  • Die vrouwe vroeg an 'n docteur wuk da da meistje mankeerde. (Wervik)
    • De vrouw vroeg aan de dokter wat er aan het meisje scheelde.
  • 'n Boer gof dien ezel t'eetn. (Wervik)
    • De boer gaf de ezel te eten.

Ounbepoalde lidwordn[brontekst bewerken]

ev. m. ev. v. ev. o. mv.
(n)e vint, (n)en ezel e(n) vrouwe e meistje -- (kinders)


Ounbepoalde voornoamwordn[brontekst bewerken]

iemand niemand iets niets ergens nergens
entwien(e), etwie nieman(d) entwo, entwodde, etwuk nietn, niejet entwoastn nowwers (P), nievers (W)


(P)operinge, (W)ervik

Vroagende voornoamwordn[brontekst bewerken]

wie waar wanneer wat waarom hoe
wie, wiene woa wanneer, wonniër wuk voewuk oe


Wederkerende voornoamwordn[brontekst bewerken]

"zich" (AN) es nie gebruukt in 't Ypers-Poperiengs. In de plekke doavan gebruukn me wyder: my, joe, em, eur... Zie by de Persoonlikke voornoamwordn (voorwerp) .

Byvoorbeeld:

  • Je wost em. (Hij wast zich.)


Byvoeglikke noamwordn[brontekst bewerken]

Voorbeeld: roar (eigenaardig, ongewoon)

Byvoeglik gebruukt[brontekst bewerken]

ev. m. ev. v. ev. o. mv.
dien roarn vint die roare vrouwe da roar meistje die roare kinders


Zelfstandig gebruukt[brontekst bewerken]

ev. m. ev. v. ev. o. mv.
Anwyzend dien(e) roarn, die roarn die roare -- die roare
Ounbepoald (n)e roarn e(n) roare -- roare



Sterke werkwordn[brontekst bewerken]

Uudigen tyd[brontekst bewerken]

Klasse 1 Klasse 2a Klasse 2b Klasse 3a Klasse 3b Klasse 4 Klasse 5 Klasse 6 Klasse 7
bluuvn (blijven) kiezn (kiezen) zuugn (zuigen) ziengn (zingen) elpn (helpen) neemn (nemen) geevn (geven) sloan (slaan) loatn (laten)
ik bluve kieze zuge zienge elpe neme geve sloa loate
gy bluuft kiest zuugt zienkt elpt nim(t) gif(t) sloat lat
je/zy/'t bluuft kiest zuugt zienkt elpt nim(t) gif(t) sloat lat
wyder bluuvn kieze zuugn ziengn elpn neemn geevn sloan loatn
gyder bluuft kiest zuugt zienkt elpt neemt geeft sloat loat
zyder bluuvn kieze zuugn ziengn elpn neemn geevn sloan loatn



Verleen tyd[brontekst bewerken]

Klasse 1 Klasse 2a Klasse 2b Klasse 3a Klasse 3b Klasse 4 Klasse 5 Klasse 6 Klasse 7
bluuvn (blijven) kiezn (kiezen) zuugn (zuigen) ziengn (zingen) elpn (helpen) neemn (nemen) geevn (geven) sloan (slaan) loatn (laten)
ik bleve koze zoge zounge ielpe noame goave sloege liete
gy bleef koos zoog zounk ielp nom gof sloeg liet
je/zy/'t bleef koos zoog zounk ielp nom gof sloeg liet
wyder bleevn koozn zoogn zoungn ielpn noamn goavn sloegn lietn
gyder bleeft koost zoogt zounkt ielpt noamt goaft sloegt liet
zyder bleevn koozn zoogn zoungn ielpn noamn goavn sloegn lietn
deelword gebleevn gekoozn gezoogn gezoungn golpn genoomn gegeevn gesleegn geloatn


Over de 7 klassen[brontekst bewerken]

In de toalkunde ein ze de gewunte om de sterke werkwordn in 7 ablaut klassen in te deeln (zie ook Gotisch, Oudnoors, Oudiengels, Oudoogduuts). Die indelienge es gebaseerd up de oorsprounkelikke verbugiengn van sterke werkwordn in 't Oudgermoans, en me gebruukn ze wyder ier ook om olle meugelikke verbugiengn in 't Ypers-Poperiengs up te somn.

Wuk da d'r uus direct upvolt, es da in 't Ypers-Poperiengs bikan iedere klasse es uutgespletst in meerdere subklassen omdat er verschillende verbugiengn (subklasn ei'k z'ier genoemd) in voorkomn.

Klasse Subklasse (1) Werkwoorden
Klasse 1 ie-ee-ee-ee bytn (bijten), grypn (grijpen), kykn (kijken), ryen (rijden), schynkn (schijnen), smytn (smijten), snyen (snijden), stygn (stijgen), zwygn (zwijgen)
uu-ee-ee-ee bluuvn (blijven)
Klasse 2a ie-oo-oo-oo bie(j)n (biedn), gietn (gieten), kiezn, riekn (ruiken), schietn (schieten), vliegn, vriezn/vros/vroorn/gevrozzn (vriezen)
ee-oo-oo-oo weegn (wegen)
Klasse 2b uu-oo-oo-oo buugn (buigen), fluutn, kruupn, ountluukn, sluupn, snuutn, snuuvn, stuupn, stuuvn, zuugn, zuupn
Klasse 3a ie-oe-oe-oe drienkn (drinken), klienkn (klinken), schienkn (schenken), spriengn (springen), zienkn (zinken), ziengn (zingen)
i-oe-oe-oe bin (binden), vin (vinden)
e-o-o-o berstn (barsten), krempn (krimpen), terdn (treden), trekkn (trekken)
i-o-o-o vichtn (vechten)
u-o-o-u begun/begoste/begostn/begun (beginnen)
Klasse 3b e-ie-ie-o elpn (helpen), werpn (werpen)
Klasse 4 ee-a-oa-oo breekn (breken), neemn (nemen), spreekn, steekn, steeln
o-a-oa-o komn/kwam/kwoamn/gekomn (komen)
Klasse 5a ee-a-oa-ee eetn/at/oatn/g'eetn, geevn (geven), leezn, geneezn, meetn, vergeetn
i-a-oa-ee liggn (liggen), zittn (zitten)
Klasse 5b ie-a-oa-ie zien/zag/zoagn/geziene (zien)
Klasse 6 oa-oe-oe-oa groavn (graven), stoan/stound/stoundn/gestoan (staan), voarn
oa-oe-oe-ee droagn (dragen), sloan (slaan)
ei-oe-oe-oo zweirn (zweren)
Klasse 7 oa-ie-ie-oa bloazn (blazen), goan/gienk/giengn/gegoan (gaan), loatn (laten), sloapn (slapen), voaln (vallen)
oo-ie-ie-oo loopn (loopn)
oe-ie-ie-oe oudn/ield/ieldn/g'oudn (houden), roepn (roepn)
a-ie-ie-a angn/ienk/iengn/g'angn (hangen), vangn/vienk/viengn/gevangn (vangen)


(1) De sbuklasse toont de klankwijzigingen die optreden tussen infinitief - 3e p.ev. v.t. - 1e p.mv. v.t. - voltooid deelwoord.

  • Voorbeeld voor geevn (geven, klasse 5a) : geevn - gaf - goavn - gegeevn --> subklasse = ee-a-oa-ee.

Probleemgevoln

  • effn/ief/ievn/geheevn (heffen)
  • worden/wierd/wierdn/? (bestoa eigentlik nie echt in 't Ypers-Poperiengs), moa 'k peinze klasse 3b. Kyk de kee wuk da me wynder ier over worden te zeggn ein.


Zwakke werkwordn[brontekst bewerken]

Uudigen tyd[brontekst bewerken]

speeln (spelen) moakn (maken)
ik spele moake
gy speelt makt
je/zy/'t speelt makt
wyder speeln moakn
gyder speelt moakt
zyder speeln moakn



Verleen tyd[brontekst bewerken]

sp(j)eeln (spelen) moakn (maken)
ik sp(j)eelde moakte
gy sp(j)eelde makte
je/zy/'t sp(j)eelde makte
wyder sp(j)eeldn moaktn
gyder sp(j)eelde moakte
zyder sp(j)eeldn moaktn
deelword gesp(j)eeld gemakt


Specioale reekse[brontekst bewerken]

Infinitief 1e p.e. v.t. deelword
briengn (brengen) brochte gebrocht
koopn (kopen) kochte gekocht
roakn (geraken) rochte gerocht
werkn (werken) vrochte gevrocht
zoekn (zoeken) zochte gezocht


Ounregelmoatige werkwordn[brontekst bewerken]

Uudigen tyd[brontekst bewerken]

èin (hebben)
Wervik (**)
en (hebben)
Poperienge
zyn (zijn) goane (gaan) doene (doen) weetn (weten) durvn (durven) kun (kunnen) meugn (mogen) moetn (moeten) wiln (willen) -- (zullen)
ik èi en benne(werv), zyn(yp-pop) goa doe wete durve kunne, keune meuge moete wille (*)
gy èi(t) et zy, zyt goa(t) doe(t) wit durf(t) kut mug(t) moe(t) wil(t)
je/zy/'t èi(t) et es goa(t) doe(t) wit durf(t) kut mug(t) moe(t) wil(t)
wyder èin en zyn goan doen weetn durvn kun meugn moetn wiln
gyder èit et zyt goat doet weet durft kut meugt moet wilt
zyder èin en zyn goan doen weetn durvn kun meugn moetn wiln


(*) Kiedekee wuk da m'ier over zullen te zeggn ein.
(**) Verschil tusschn Ypers-Poperiengs e Werviks in utsproake: 't Poperiengs gebruukt "en" in plekke va "èin". De klanke "èi" komt sowieso vele voaker voorn in 't Werviks of in 't Ypers-Poperiengs.

Verleen tyd[brontekst bewerken]

ein (hebben) zin (zijn) uoane (gaan) doene (doen) weetn (weten) durvn (durven) kun (kunnen) meugn (mogen) moetn (moeten) wiln (willen) -- (zullen)
ik a, adde woare gienge, gounge dee, deje wiste dierve, dorste koste mochte moste wilde zou
gy a, ad woar(t) gienk, gounk dee wist dierf, dorst koste mochte moste wilde zou
je/zy/'t a, ad wos gienk, gounk dee wist dierf, dorst koste mochte moste wilde zou
wyder an woarn giengn, goungn deen wistn diervn, dorstn kostn mochtn mostn wildn zoudn
gyder ad woar(t) gienkt, gounkt dee wist dierf(t), dorst koste mochte moste wilde zou(t)
zyder an woarn giengn, goungn deen wistn diervn, dorstn kostn mochtn mostn wildn zoudn
deelword g’ed gewist gegoan(e) gedoan(e) geweetn gedurfd gekut, gekund gemeugn gemoetn gewild --


Umlaut by 2e en 3e p.ev.[brontekst bewerken]

In 't Ypers-Poperiengs tridt er by sommigste werkwordn umlaut[1] up by den twiddn en derdn persoon ienkelvoud. Da vin j'ook by andere toaln were, lik in 't Duuts (ich spreche/du sprichst/er spricht).

Infinitief 1e p.ev. 2e p.ev. 3e p.ev. Patroon Andere voorbeeldn
blèitn (wenen) ik blèite gy blet je blet èi-e-e grèitn (gekscheren, spotten)
loopn (lopen) ik lope gy lopt je lopt oo-o-o kookn
sloapn (slapen) ik sloape gy slapt je slapt oa-a-a loatn, moakn
snyen (snijden) ik sny gy snydt je snydt ie-i-i gietn (gieten), ryen (rijden), riekn (ruiken), zwygn (zwijgen)
spreekn (spreken) ik spreke gy sprikt je sprikt ee-i-i eetn, geevn, meetn, neemn, steekn, weetn, zeekn (druipen, plassen)
vreetn (vreten) ik vrete gy vret je vret ee-e-e
weun (wonen) ik weune gy wunt je wunt eu-u-u meugn (mogen)


Eén van de verkloariengn iervoorn es datter in 't Oudnederlands en i stound in de letste lettergrepe. i en j zorgn dikkers voor e klankverschuuvienge in de vorige lettergrepe, umlaut noemn ze datte. De vervoegienge van 't werkword givon (geven) byvoorbeeld klounk in dien tyd ezzo:

givon[2] (Oudnederlands voo geevn)
-----
ic givon
thu givis
he givit
wi gevon
gi gevet
sia gevunt

In 't Ypers-Poperiengs ei je dat ook by de verkleenwordn van sommigste zelfstandige noamwordn.

'worden' en 'zullen' in 't Ypers[brontekst bewerken]

worden
Da werkword es nooi nie gebruukt in 't Ypers-Poperiengs, me gebruukn kommn en zyn in de plekke:
- 't Goa scho were kommn. (Het zal mooi weer worden.)
- Je komt gy ziek zeker? (Word jij soms ziek?)
- Da werkword es nooi nie gebruukt. (Dit werkwoord wordt nooit gebruik.)
zullen
Da werkword es ollene in den verleen tyd gebruukt. In den teegnwordigen tyd est oessan goane da me gebruukn, lik in:
- 't Goa noaste weke were rein. (Het zal volgende week weer regenen.)


Trappn van vergelykienge[brontekst bewerken]

stelln vergroddern overtreffn zefstandig gebruukt
goed goe(d) beetr best --
slecht slicht slichter slichtst --
hoog oge ogger ogst d'ogte
laag l(j)ege ligger, ljeger ligst, ljeegst de ligte
veel vele meer meest --
weinig letter minder mi(n)st --
groot groot, grôot grodder, midder (Y) grotst de grotte
klein kl(j)ene kl(j)inder klêest, klinst --
ver verre vodder vodst, verst de verte
dichtbij noare (Y), dichte (W) noader noast --
vlug zere zidder zidst --
traag troage troager troagst --
breed bree bridder bridst de britte
smal smoal smoller smolst de smolte


(W)ervik, (Y)per

Verkleenwordn[brontekst bewerken]

Verkleenwordn mak je deur an 't zelfstandig naamword ienkelvoud en tje toe te voegen, 't es ol.

broek/broektje, uus/uzetje      (broek, huis)

In 't Ypers-Poperiengs tridt er soms umlaut[1] up by bepoalde verkleenwordn.

and/endje, latte/letje 	     (hand, lat)
kleen/klintje, strepe/striptje  (kleine, streep)
stroate/stretje-stratje 	(straat)
peird/perdje 			(paard)
kin/kiendje, zwyn/zwientje	(kind, zwijn)
mound/moundje, ound/oundje	(mond, hond)
boom/bomtje			(boom)
kleur/klurtje, eure/urtje	(kleur, uur)
vier/virtje			(vuur)


Oofdcyfers[brontekst bewerken]

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
(j)een tw(j)ee dr(j)ie viere vuve zesse zeevn achte nege tiene
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
elve, evve twouve, twove dertiene v(j)eertiene vichtiene, viftiene, vuftiene zestiene zeevntiene achttiene neegntiene twintig
30 40 50 60 70 80 90 100 1000 1 000 000 1 000 000 000
dertig v(j)eertig vichtig, viftig, fuftig tsjestig tsjeevntig tachntig tneegntig ounderd duusd e miljoen e miljerr, e miljar


Cyfers in de reke[brontekst bewerken]

1e 2e 3e 4e 5e 6e 7e 8e 9e 10e
ev.m. (j)eerstn twiddn derdn vierdn vuufdn zesdn zeevstn ach(t)stn neegnstn tienstn
ev.v. /ev.o. /mv. (j)eerste twidde derde vierde vuufde zesde zeevnste ach(t)ste neegnste tienste
11e 12e 13e 14e 15e .. 20e 30e 40e ..
ev.m. elfstn, efstn twoufstn, twoofstn dertiestn v(j)eertienstn vichtienstn, viftiestn, vuftiestn .. twintigstn dertigstn v(j)eertigstn ..
ev.v. /ev.o. /mv. elfste, efste twoufste, twoofste dertie(n)ste veertienste, vjeertieste vichtie(n)ste, viftieste .. twintigste dertigste v(j)eertigste ..


Specioale vervoegingn[brontekst bewerken]

Ja e Nein[brontekst bewerken]

In 't Ypers-Poperiengs kun je de woordn ja (ja) en nein (neen) ook vervoegn. Dat zyn feitelik soamntrekkiengn va ja of nein en e persoonlik voornoamwoord. In 't AN bestoat dat nie.
Die vervoeginge is e bitje simpelder of in 't Oost- en Zuud-Westvlams t'ope. Doamei dat ier nog e kee specioal vermeld es.
"Joak" zou je kunn vertoaln lik "Ja, dat ben ik," of "Ja, dat doe ik."

Ja Nein
1e ev. joak nink
2e ev. joaj, joaje ney, neye
3e ev. m. joan nin
3e ev. v. joas nins
3e ev. o. joat, jot nint
1e mv. jom nim
2e mv. joaj, joaje ney, neye
3e mv. joans, joat neis, neins, neint


  1. 1,0 1,1 Umlaut is het verkleuren van de beklemtoonde vocaal (vaak a → e, e → i) ounder invloed van de volgende vocaal of halfvocaal (meestal i of j).
  2. Overgenoomn uut www.verbix.com.