Loaknolle

Dit artikel es geschreevn in 't Ypers, en da zou best ozô bluuvn.

De Loaknolle en zyn torre is 't bekendste gebouw van Yper. 'n Bouw dervan is begunn round 1260 en 't hele gebouw wos greed in 1304. Ze wos bedoeld voun loakn die anevoerd wos van up d'Yperlee, te verkoopn en te stockeern. De torre en 't westelik gedeelte stoegn der eest, toune doarachter 't oostelik gedeelte. 't Is een van de grotste burgerlikke gotische gebouwn van Europa. De Sint-Moartnskathedroale, die der juuste bachtn stoat, is e bitje vroegerder ezet.

Geschiedenisse

Bouw

De bouw van de Loaknolle en d'Olletorre ku nie los ezien zien van de economische ountwikkeliengn van de 10ste tout de 13ste eeuwe. Doa woa da 't kerngebied van de loaknindustrie round 't joar 1000 surtout an de Somme lei (te zuudn van Rysel), verlei et nem in de twee eeuwn derachter no 't noorn. De belangrykste steedn van 'n dien tyd woarn Brugge, Gent en Yper zevve. Oul d'Yperlee en 'n Yzer kwaamn der sjette en aar groundstoffn van uut Iengeland nor Yper en ol zere moest er e plekke kommn voun olles te kunn stockeern en verkoopn (deur ieder durtje). 't Begun van 'n bouw van d'olln is van 1260 (ol zoudt Boudewyn van Constantinopel 'n eestn steen eleid en up 'n 1stn moarte van 1200), 't wo greed in 1304.

De holln zelve en 't eeste verdiep van de torre woarn ollene gebruukt voun de verkoop van loakn. Up 't twidde verdiep zat 't scheepncollege (en round 1325 'n schatkoamer), up 't derde wos de woapnzoale en up 't vierde zaatn de klokkeluders. De wachters zaatn helegaans boovn in de noalde.

't Nieuwerck (oek ekend ounder de noame 't Groen of Gulden Halletje, woa dan nu de roadzoale van 't stee is, is van vele loater (1619) en is barok.

Loaknindustrie

Up 't toppunt van ze rykdom wundn der in Yper 50 000 menschn, die voun 'n dien tyde indeliks vele wos, ollene Gent en Brugge deen beter. 't Stoegn toune oek uuzn woa dan nu de Verdrounkn Ween zyn, nu e woaterwin- en natuurgebied. Nieuwpoort wos toune voun Yper wuk dat Damme voun Brugge wos.

't Loakn van Yper gienk nor olle uutoekn van Europa ('t wos oundermeer e grootn ofnemer in Genua), mor oek derbuutn, lik in Centroal-Rusland, Noord-Afrika en 't Middn-Oostn. Olle commerçantn haddn en eign plekke in d'halln, dan ze deur lotienge kreegn. 't Wos ossan controlle up 't gewicht van de wulle, up de gebruukte verve en up de langde en de bridte.

Van de 14ste eeuwe vors gienk et vele miender en Yper verloor deur verschillige reedns ze machtsposiesje. D'Iengelsche sjette wos moelikker en moelikker te verkrygn en bykan 3000 menschn gienkn dood an de peste. In 1328 moest Yper meer of 500 stielmans wegzendn achter 'n Slag by Kassel en in 1383 muchtn d'Yperliengn achter 't beleg deur de Gentenoars en d'Iengelsche olles buutn de stadsmeurn nie mir erupbouwn.

't Deurde egliek nog en goe 200 joar voun da 't helegans edoan wos.

Eestn Weireldoorloge

Lik de reste van Yper, kreegn oek d'Olln der ferme van beist 'n Eestn Weireldoorloge. Met dat Yper te middn 't frount lei, wos verre olles kapot eschootn deur de Duutchers, ollene eentige meurn van de torre en 't westelik deel stoegn nog rechte. Achter 'n oorloge is heel 't gebouw erzet juuste lik dat van te voorn wos, ounder leidienge van Coomans en Pauwels, twee architectn. An 'n ounderkant kuj nog ossan d'origine steenn zien. 't Nieuwerck is mor in 1962 erzet.

Deur dat olles in Yper mor van in de joarn 20 van de 20ste eeuwe is, kwam de stee lange nie voorn up de lyste van weirelderfgoed va 'n UNESCO, mor oundertusschn is dadde wel ol gebeurd voun de Loaknolln zevve.

'n Dag va vadoage

Nu zyn de Loaknolln deels gebruukt voun 't museum In Flanders Fields en deels voun polyvalent gebruuk lik evenementn en tentoonstelliengn. Me tyd got heel 't gebouw (buutn 't Nieuwerck) inenoomn zyn deur 't museum.

In de torre zevve zit er e beioard, woarup dan der twee vaste beioardiers speeln. Met 'n Kattestoet smyt de stadsnarre van up d'Olletorre speelgoedkattn no beneen (in 'n tyde woarn dadde leevnde kattn).

Up de mart stoat er oek e miniatuur van heel 't gebouw.