Buskruutkomplot

Een têkenienge van de samenzweirders deur Crispijn van de Passe

't Buskruutkomplot van 1605 was een mislukte môordanslag up James I van Iengeland en een dêel van de Protestantse aristocroatn. 't Was de bedoelienge van 't parlementsgebouw up te bloazn by d' openienge van 't parlement up de vuufden november mè behulpe van buskruutvoatn die ounder 't gebouw in de kelders upgestoapeld wierdn.

't Komplot was g'organisèrd deur Robert Catesby, t' hope mè verschillende invloedsryke katholieke families die gehoopt haan da James I mêer tolerant zou zyn tegenover 't katholicisme dan zyn vôorganger Elizabeth I, moa die goandeweg gedesillusionèrd woarn gerakt achter dat da nie 't gevol bleek te zyn.

D' andere samenzweirders woarn Thomas Wintour, Robert Wintour, John Wright, Christopher Wright, Robert Keyes, Thomas Percye, John Grant, Ambrose Rokewood, Sir Everard Digby, Francis Tresham en Thomas Bates. 't Buskruut was gerêedgemakt deur Guy Fawkes, die 10 joar militaire ervoarienge haad by 't vechtn teegn de Spanjoardn in de Spoanse Nederlandn.

Plannienge

't Paleis van Westminster was in de vroege 17^e êeuwe een wierwar van gebouwn die round de middelêeuwse kamers, kapelln en zoaln van 't vroegere keunienklike paleis woarn upgetrokkn. 't Paleis huusdige nie ollêne 't parlement, moar ook 't gerecht, moa nochtans kost iederêen der azo moa binn'n, omdan der veel avokoatn, commersantn en andere mensn doa werktign en weundign.

In meie van 't joar 1604 gebruukte Thomas Percye zyn nieuwe status as lyfwacht van de keunienk vor een komplot uut te peizn, dat ôorsprounkelik zou betêkenn dan z' een tunil zoun groavn toet ounder de fondoasjes van 't parlement, binst da 't buskruut zou weggestookn wordn in 't huus van Catesby in Lambeth. 't Probleem was dat in de zomer van 't joar 1604 de peste weregekommn was noa Londen, en doadeure wierd 't parlement upgeschort, êest noa 't vôorjoar van 1605, en ton noa den derden oktober. Oundertussn haan de samenzweirders een bitje chance, van een koolcommersant Ellen Bright haa juuste een pakhuus die juust' ounder de parlementskamer laag ountruumd, en Thomas Percy was ter rap by vo de platse t' heurn. Teegn moarte van 't joar 1605 woarn der 36 voatn mè buskruut in de bergplatse weggestookn ounder een hoop brandhout en kooln.

't Zwakste dêel van de samenzweirienge was de rebellie die achterof moest wordn upgestokt, en woavôorn dan ze geld en wapens nôdig haan. Doavôorn haan ze Sir Francis Tresham by 't komplot betrokkn, en 't is verzekers hem die van 't komplot hè gesprookn mè zyn schôonbroere William Parker. Een anoniemn brief zei 't volgende: "I advise you to devise some excuse not to attend this parliament, for they shall receive a terrible blow, and yet shall not see who hurts them" ('k Roan jen an van een uutvlucht te viendn vô 't begin van 't parlement nie by te weunn, van ze goan een deftige schok krygn, en ze goan dedee die under zêer doen nie zien).

De samenzweirders lietn Guy Fawkes ollêne in Londen vo 't komplot uut te voern, binst dan zynder zoun wachtn up 't juuste moment vor een revoluusje te beginn'n.

Ountdekkienge

Den anoniemn brief die noa William Parker was gesteurd wierd deuregegeevn an êen van de ministers, Robert Cecil, die den keunienk verwittigde. James I bevielt da 't gebied round 't paleis moest ounderzocht wordn, en in de vroege urtjes van den vuufden november wierd Guy Fawkes g'arrestèrd ot je de bergplatse verliet. Olhoewel da tjie êest een volse name (John Johnson) gaaf en vulhield da tjie ollêne werktige, gaaf tjie achter gemarteld te zyn de vullen omvang van 't komplot toe.

Herdenkienge

In januoari van 't joar 1606 veirdigde 't parlement en wette uut ounder de name "Thanksgiving Act", woadeure dan messn en sermoenn joarliks wierdn g'houdn ter herdenkienge van 't mislukte komplot. De wet bleef van kracht toet in 1859. Azo wierd het de traditie van up den vuufden november de klokkn te luun en fêestn t' houdn mè vreugdeviern en vierwerk. Over 't olgemêen noemn ze die fêestn in Iengeland Bonfire Night of Guy Fawkes Night.

• 
  Traditionêel vreugdevier in Iengeland ter gelegenheid van den vuufden november.
• 
  400ste verjoardag van 't komplot, herdacht up een Brits 2-pondstik van 2005