Italioans

Italioans in de weireld (dounkerblauw: moedertoale, blauw: administratieve toale, blêekblauw: culteurtoale, groen: mindereedn)

Italioans (italiano) is e Romoansche toale da ze spreekn in Italië, in verschillnde dialectn. 't Modern Italioans is afkomstig van 't Florenteyns, êen van die dialectn. Over de g'hêle weireld zyn der plusminus 65 miljoen menschn die Italioans klappn, woarvan dat er e goe 57 miljoen in Italië weunn. Ook in Zwitserland, San Marino en Vaticoanstad is Italioans en officiële toale.

Geschiedenisse

D' oudste Italioanse tekstn stammn of vanuut de 10e êeuw. Der zyn wel veel mêer tekstn uut de 14de êeuw bewoard gebleevn. De beroemdste dingn dan ze van tonne en gevondn zyn de gedichtn van Dante Alighieri, ma wok dedee vn Francesco Petrarca en Giovanni Boccaccio. Die gastn kunn we zien als de groundleggers van d' Italioanse literateure.

Toale en dialectn

't Zyn veel dialectn in 't Italioans. 't Standaarditalioans is gebaseerd up e dialect da ze roend de 14de êeuw in Toscane spraakn. Vele oude poëetn schreevn under gedichtn in dat oude dialect. De mêeste dialecten zyn afgeleid van 't Vulgaire Latyn ('t Latyn dan de menschn vroegr spraakn up strate) en bestondn al lange vôordat er geschreevn versies van werdn gevondn.

Sommige van die dialectn verschilln echt wel vrêed van 't geweun Italioans en da kan soms wel e keer ambetant zyn up tv (de menschn van 't nôordn verstoan soms dedee van 't zuudn nie en oemegekêerd).

Hier e je e poar voorbeelden van de dialectn: Romanesco ('t dialect gesprookn in Rôme), Lumbard (Lombardisch), Nnapulitano (Napolitoans), Corsu (Corsicoans), Sicilianu (Sicilioans), Lìgure (Ligurisch), Sardu (Sardisch), Piemontèis (Piëmontees), Vèneto (Venetioans).

Referensies

• Fabrizio Berloco, The Big Book of Italian Verbs: 900 Fully Conjugated Verbs in All Tenses. With IPA Transcription, 2nd Edition, Lengu, 2018. ISBN 978-8894034813
• Palermo Massimo, Linguistica italiana, Il Mulino, 2015. 9788815258847
• Raffaele Simone, Enciclopedia dell'italiano, Treccani, 2010.

Zie de Italioansche uutgoave van Wikipedia.

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Italian language van Wikimedia Commons.