Oeigoern

D' Oeigoern zyn e Turks vook die grôotndêels in de Chineesche regio Xinjiang weunn. 't Zyn in hêel de weireld e goeie 9,2 meljoen Oeigoern, woavan dan der 8,8 uut Xinjiang kommn. Ze koutn e Turksche toale, 't Oeigoers.

Geschiedenisse

Tusschn 700 en 840 achter Christus bouwdn d'Oeigoern en grôot ryk uut in Centroal-Azië, van 't Aralmeer toet in wuk da nu Mongolië is. Da ryk viel doarachter uut makoar en in Mongolië woarn ze buutn ebusteld deur de Kirgiezn, woarachter dan ze ollêne nog in 't westn van wuk da nu China is (Ôost-Turkestan, deur China Xinjiang enoemd), overblêevn. In 1209 gaavn ze nunder over an de Mongooln (Djenghis Khan), mo ze blêevn grôotndêels ounofhankelik.

Mahmud al-Kashgari was een Oeigoersche weetnschapper en toalkundign uut d'elfste êeuwe en zoudt den oudst bekendn turkoloog zyn.

'n Invloed van de Chineezn is mor in d'achttienste êeuwe begunn, toune an de Mantsjoes nunder ounderwierpn. Ze zyn wel nog twi kirs en endetje ounofhankelik ewist (met steun van de Sovjet-Unie), in 1933 en tusschn 1944 en 1949, toet an de communistn (Mao en zyn Volksbevrijdingsleger) an de macht kwaamn en 't gebied overnoamn (en e joar doarachter 't zeste dein in Tibet).

Geloof

D'Oeigoern zyn sedert de vichtienste êeuwe Moslims.

Recente ounderdrukkieng

D'Oeigoern zyn êen van de minderheidsvokern die deur de Chineeschn overheid erkend zyn, mo dadde is nie an vele te zien. 'n Overheid tracht voun de Xinjiang Oeigoersche autonome provinsje te sinificeern (verchineezn), deur Han-Chineezn (echte Chineezn) no doa te loatn verhuuzn (deur ze tien joar gin belastiengn te loatn betoaln en ze werk te geevn), lesse in 't Oeigoers te verbiedn. Oek de economische en industriële groei van de provinsje (oek deur investeriengn van China, die doa olie en goaze wulln bôorn) zorgn dervôorn da de posiesje van nunder toale en cultuur verslichtert. In de grôte steejn (lik 'n oofdstee Ürümqi), zyn de Han-Chineezn in 'n mêerderheid, in 't totoal is 't percentage Oeigoern 45%, Han 41% en aar vokern 14% (bevôorbeeld Kazakkn). D'ounderdrukkienge is voogns Human Rights Watch nog verslichterd achter d'ansloagn up 11 september 2001 in de Verênigde Stoatn. Olles die teegn d'Oeigoern gebeurt, is voogns de Chineezn ouderdrukkienge van Islamitische terroristn. Toune a 't de Olympische vlagge in Xinjiang passirde, krêegn d'Oeigoern huusarrest omdan der ollêne mo echte Chineezn in beeld zoudn kommn.

D'organizoasjes die en ounofhankelikkn stoat wulln moakn van Xinjiang (Ôost-Turkestan of Oeigoerstan), stoan up de lyste van terreurgroeperiengn. In 2008 en 2009 zyn der, oundermêer up 'n êestn dag van d'Olympische Speeln van Peking, êentige ansloagn ewist.

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Uyghur people van Wikimedia Commons.