Sleedôorn
| Sleedôorn | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 E sleedôorn me pruumn an | |||||||||||||||||
| Taxonomische indêlienge | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| sôorte | |||||||||||||||||
| Prunus spinosa L., 1753 |
Sleedôorns (Prunus spinosa of prume me stekkers) zyn e sôorte van lêge boomn of struukn uut de familie van de pruumn.
Noame
[bewerkn | brontekst bewerken]Slee is en oude Indo-Europeesche noame voun pruumn, 't wult eigentlik blauwachtig zeggn, 't twidde stik is enoemd no de dôorns die derup groein. In de Germoansche toaln gebruukn ze e vorme die hierup trekt voun dezestn boom (Iengels: sloe of blackthorn, Duuts: Schlehdorn, Nôors: slåpetorn, Zweeds: slån, Deens: slåen), in de Sloavische toaln wult het nog ossan geweune prume zeggn (oundermêer bekend van 'n Tjeschischn kortndrank slivovitch, die me pruumn emakt is).
Verspreidienge
[bewerkn | brontekst bewerken]Sleedôorns groein overol in Europa, buutn Ysland en hêel in 't nôordn. In West-Vloandern groein z'e bitje overol, surtout in geskantn, houtkantn en an 'n bôord van busschn. Buutn Europa stoan der sleedôorns in 't Middn-Ôostn en Klêen-Azië (toet teegn de Kaukasus) en in Nôord-Afrika. In Noord-Amerika zyn ze inevoerd en nu ineburgerd.
Groei en vôortplantienge
[bewerkn | brontekst bewerken]
't Zyn boomn die me 5 meiter nie ol te hoge kommn en ze groein surtout in houtkantn en geskantn of an 'n bôord van busschn. Aar sôortn die e bitje 't zeste doen, zyn meidôorn, hoazeloars en broamn (ol zyn dat gin boomn, mo struukn). Ze bloein in 't begun van 'n uutkommn, nog vôorn dan der were bloarn an 'n boomn ekommn zyn, en zyn toune bevrucht deur olle sôortn van fernient. An ze uutebloeid zyn, kommn der klêne pruumtjes an, dedie zyn rype teegn oktober of november en kunn mor upeetn zyn achter da 't evrozzn het, deur 'n vorst goan de tannienn kapot en smoakn ze nie mi zerp.
De verspreidienge gebeurt deur dan veugels en aar bêestn de prumetje meipakkn en toune etwoar aars loatn volln, mor oek deur dan der nieuwe schootn uut de wortels groein, die dervôorn zorgn dan de struukn stief dikke kunn stoan. 't Is oek doamei da 't e goein boom is voun hoagn van te moakn.
Gebruuk
[bewerkn | brontekst bewerken]Van de pruumn kut er vanolles emakt zyn, mo ze moetn êest bevrozzn ewist zyn, aars smoakn ze te zerp. 't Is geleie van emakt, wyn, kortndrank en likeurtjes. 'n Grotsn producent van sleepruumn is China, doa trekkn ze der ieder joar 4 meljoen tonn, in Europa is 'n grotsn producent Roemenië.
In 'n tyde wos er oek ienkte uut de pele etrokkn.
Belang
[bewerkn | brontekst bewerken]
Buutn nunder commercieel belang, zyn sleedôorn belangryk voun e masse sôortn byen ('t zyn round de 20 sôortn solitaire byen die nectar en polln vergoarn up sleedôorns) en vlienders, lik de sleedôornpage en e masse sôortn mottn, die der nunder eiers up leggn en woavan dan de rupsn oftewel de bloarn eetn oftewel de pruumn.