Fries

Van Wikipedia
Fries
't Friessche toalgebied
ToalgebiedNôord-Olland, Nôord-Duutsland
Sprekers400.000
ToalfamilieIndo-Europees
Stoatus
Officieel inFriesland, Sleeswyk-Holstein
ToalorganisoatieFryske Akademie
Daterienge
Periodesinsn ca. 1800
VoorloperMiddelfries
Toalcodes
ISO 639-1fy
ISO 639-2fry
ISO 639-3fri : West-Fries
frs : Soaterfries
frr : Nôord-Fries

Et Fries (Fries: Frysk) es e West-Germoansche toale die gesprookn es in 't nôordn van Olland en Duutsland. Et Fries es et nauwst verwant mei 't Iengels. Ip etymologische groundn vormn die twêe toaln tôpe de Anglo-Friesche toalgroep.

Friesche Variantn[bewerkn | brontekst bewerken]

In Olland spreekn ze Fries in de noordelike provinsje Friesland (Fries: Fryslân). 't Es doar êen van de twêe officiële toaln van 't land. In Friesland koutn d'r à peu près 440.000 mienschn et Fries. Da Fries noemn ze et Westerlauwers Fries. Et officiële Fries daj in Ollandsche schooln kut leern, noemt Standoardfries.

Fries es wok geklapt in de Duutsche gemeente Saterland, en vlak teegn Denemarkn in de Duutsche deelstoat Sleeswyk-Holstein. Zyder spreekn doar en andere sôorte Fries of da van in Olland: Saterfries resp. Noord-Fries.

De Friesche toale noemt in 't Westerlauwers Frysk, in 't Noord-Fries Friisk en in et Saterfries Fräisk.

Erkennienge[bewerkn | brontekst bewerken]

Olland en Duutsland erkenn olletwee et Fries lik e minderheidstoale. In die landn krygt de toale beschermienge volgens et Europees andvest vo regionoale en mindereidstoaln.

Toalverwantschap[bewerkn | brontekst bewerken]

Up toalkundig vlak zyn Fries en Iengels nauwe verwant mè mekkoar. Moar undern toalgroep, et Anglo-Fries, es uut mekkoar gegruujd sinsn da de Angeln, t'ope mè de Saksn, 't continent èn verloatn à peu près 1500 joar geleen. Nu keun je gerust stelln dat et Fries minder up et Iengels trekt moa meer up Nederlands of Nedersaksisch.

Voorbeeldn van verwantschap mè 't Iengels:

  • Fries: tsiis, tsjerke, sizze ↔ Iengels: cheese, church, say
  • Fries: dei, wei ↔ Iengels: day, way
  • Fries: dea, dream ↔ Iengels: dead, dream
  • Fries: grien, kaai, troch ↔ Iengels: green, key, through

Fries en Iengels èn 't meest van ol de Ingveoonse klankverschuviengn oundergoan. Dat es ook 't gevol gewist by 't West-Vlams, moar wel in mindere moate.

Doaneffers èt et Fries ook Deensche invloed gekend, lik by 't Friesche woord bern (kind) ↔ Deens barn.

Toalstadia[bewerkn | brontekst bewerken]

Fragment : 't Uze Voader[bewerkn | brontekst bewerken]

Illustroatjie in e boek uut 1622 van oe Grutte Pier er zou kunn'n uutgezién èn. Pier draagt ier wél e 17e-eeuws, in platse van e 16e-eeuws kostuum. Let ip de kullezak, die de mannelykhied symboliseert. (Leeuwarden, Fries Museum)

Us Heit
dy't yn de himelen is
jins namme wurde hillige
Jins keninkryk komme
Jins wollen barre allyk yn 'e himel
sa ek op ierde
Jou ús hjoed ús deistich brea
En ferjou ús ús skulden
allyk ek wy ferjouwe ús skuldners
En lied ús net yn fersiking
mar ferlos ús fan 'e kweade
Want Jowes is it keninkryk en de krêft
en de hearlikheid oant yn ivichheid.

Uze Vader
die in den hemel zyt
Dat Joe name illig es
Dat Je keuninkryk komt
En dat Je wille meuge gebeurn up d'eirde
lik in den hemel
Gif uus vandage uus dageliks brood
En vergif uus uze schuldn
lik da me ook vergeevn an uze schuldenaars
En briengd uus nie in de bekorienge
moa red uus van 't kwoade
Van va Joen es 't keunienkryk en de kracht
en de glorie toe an den êêuwigheid.

Varia[bewerkn | brontekst bewerken]

Gekende zinne van Pier Gerlofs Donia, 'Grutte Pier' (Grôte Pier), nen 16e êeuwschn rebel die volgenst de legende zyn gevangenen da zinnetje liet ipzeggn voe de Friezn van d'Ollanders en de Saksen te kunn schêen:

Bûter, brea en griene tsiis, hwa't dat net sizze kin, is gjin oprjochte Frys.
Beuter, brôod en groene (jounge) koas, wien da da nie kut zeggn, is ginnen echtn Fries.

Externe koppeliengn[bewerkn | brontekst bewerken]