Ingveoons
Et Ingveoons of Noordzeegermoans es de benoamienge vo typische kenmerkn van bepoalde West-Germoansche toaln die lanks de Noordzee gesprookn èn gewist.
Ingveoonsche toaln
[bewerkn | brontekst bewerken]D'Ingveoonsche toaln zyn die toaln die d'Ingveoonsche klankverschuviengn in meer of mindere moate gekend èn.
- Iengels: et Oudiengels wos de toale van d'Angeln en Saksn die in de 5e eeuwe 't Kanoal èn overgestookn en Groot-Brittannië èn veroverd
- Saksisch: e groot deel èt ook mègedoane an de veroverienge van Groot-Brittannië, de reiste es achtergebleevn in 't noordn van Duutsland
- Fries
- Ollands
- West-Vlams
- Zêeuws
't Iengels, 't Fries en 't Saksisch èn de toalvernieuwiengn 't meest van ol oundergoan.
Toalistorici zien in 'n Ingveoonschn invloed up 't West-Vlams e bewys dat 'n invloed van de Friezn in d'eeste eeuwn tot an Vloandern kwam.
Kenmerkn
[bewerkn | brontekst bewerken]Legende:
OE: Oudiengels, OF: Oudfries, OOD: Oudoogduuts, OS: Oudsaksisch, MND: Middelnederduuts, ONed: Oudnederlands, OHol.: Oudhollands, OVl.: Oudvlams.
Werkwoordvervoegieng: Einheitsplural
[bewerkn | brontekst bewerken]De werkwoordvervoegiengn van 1e, 2e en 3e persoon meervoud volln t'ope.
| Toale | Inf. | 1e p.mv. | 2e p.mv. | 3e p.mv. |
|---|---|---|---|---|
| OE, OF | helpan (elpn) | wē helpaþ | ġē helpaþ | hīe helpaþ |
| OS | helpan (elpn) | wi helpad | gi helpad | sia helpad |
| ONed | gevan (geevn) | wi gevun | gi gevit | sia gevunt |
| OOD | helfan (elpn) | wir helfamēs | ir helfet | sia helfant |
Deflexie
[bewerkn | brontekst bewerken]'t Verschil tusschn datief en accusatief by persoonlikke voornoamwoordn ienkelvoud es weggevolln.
| Toale | 1e p.ev. acc. | 1e p.ev. dat. | 2e p.ev. acc. | 2e p.ev. dat. |
|---|---|---|---|---|
| Iengels | me | thee* | ||
| Fries | my | dy | ||
| Nedersaksisch, Middelnederlands | mi | di | ||
| Limburgs | mich | dich | ||
| Duuts | mich | mir | dich | dir |
(*) Vroegnieuwiengels, verouderd
Verlies nazoaln medeklienker mè compensatorische rekkienge
[bewerkn | brontekst bewerken]Verlies van den nazoaln medeklienker in /mf/ /ns/ /nth/ mè rekkienge van d'n vorigen klienker lik gevolg
| uus | OF, OE, OS ūs | ONl uns, OOD unser, Got. unsis |
| vuve | OF, OE, OS fīf | OOD, Got. fimf |
| zochte/(FV) zofte | OF sefte, OE sēfte, sōfte, OS sāfti | ONl senifte, OOD semfti |
| ganze | OF, OE, MND gōs | OOD gans |
| ander/(FV) aajer | OF ōther, OE ōþer, OS ōðar | OOD andar |
| mound | OF, OE, OS mūth | ONl munt, OOD mund |
| OVl. Dicasmutha (Diksmude) OHol. Amuda (Muiden) | Dendermonde, Roermond |
Wederkerend voornoamword
[bewerkn | brontekst bewerken]In tegenstellienge tot d'andre West-Germoansche toaln kenn Ingveoonsche toaln gin afzounderlik word voor 't wederkerende voornoamword in den derdn persoon.
| Persoon | Iengels | Fries | West-Vlams | Nederlands (*) | Nedersaksisch | Duuts |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 3e p.ev.m. | himself | him | em | zich | sik | sich |
| 3e p.ev.v. | herself | har | eur | zich | sik | sich |
| 3e p.mv. | themselves | har | under | zich | sik | sich |
(*) zich es e Duuts leenword sinsn de loate Middelêeuwen.
Verschuvienge g → j
[bewerkn | brontekst bewerken]De verschuvienge van g noa j deed em ollene voor in 't Iengels en 't Fries. Vo toalkundigen es dat e belangrik argument vo die twee toaln t'ope te steekn in nen apartn toalgroep, et Anglo-Fries.
| Duuts | Nederlands | West-Vlams | Fries | Iengels |
|---|---|---|---|---|
| gestern | gisteren | gistern | juster | yesterday |
| vergessen | vergeten | vergeetn | ferjitte | ME foryeten (*) |
| Tag | dag | dag/(FV) dei | dei | day |
| Weg | weg | weeg/weug/(FV) wei | wei | way |
| Regen | regen | rèèn/(FV) rein | rein | rain |
| Geld | geld | geld | jild | yield (**) |
(*) Middeliengels (**) yield = upbriengste
Verschuvienge k → tsj
[bewerkn | brontekst bewerken]De verschuvienge van k noa tsj noemt ook wel palatalisoasje.
| Duuts | Nederlands | West-Vlams | Fries | Iengels |
|---|---|---|---|---|
| Kirche | kerk | kerke | tsjerke | church |
| Käse | kaas | koas | tsiis | cheese |
| Kerl | kerel | keirel | tsjirl | churl |
| Kessel | ketel | --- | tsjettel | OE cietel |
| Mücke | mug | mugge | mich | midge |
| wählen | kiezen | kiezn | OF ziāsa | choose |
| gebrochen | gebroken | gebrookn | brutsen | broken |
Ountroundienge u → i → e
[bewerkn | brontekst bewerken]| Duuts | Nederlands | Middelnederlands | West-Vlams | Fries | Iengels |
|---|---|---|---|---|---|
| dünn | dun | dunne, dinne | dinne, dunne | tin | thin |
| Pfütze (*) | put | putte, pit(te) | pit | pet | pit |
| Rücken | rug | rugghe, rig(ghe), ric | rik, rugge | rêge | ridge |
| Brücke | brug | brugghe, brigghe | brugge | brêge | bridge |
(*) Da wilt nu zeggn woaterplasse.
Oorsproung van de noame
[bewerkn | brontekst bewerken]De noame Ingveoons es ofkomstig van Ingvaeones. Da wos de noame die de Romeinschn schryver en istoricus Tacitus gegeevn èt an sommige Germoansche stammn lik de Angeln, Friezn en Saksn.
In de 1e eeuwe n.C. wos et Germoans van die stammn nog en eeneidstoale. 't Gebruuk van de term Ingveoons vo bepoalde klankverschuviengn binn et West-Germoans dateert uut de 19e eeuwe.