West-Vlams
 | ||||||
|
||||||
| Stoatus | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| Daterienge | ||||||
|
||||||
| Toalcodes | ||||||
|
Et West-Vlams (of: West-Vloams) es de meest zuudwestelikke streektoale van 't Nederlands. Z' es gesprookn in de provinsje West-Vloandern in België, in Frans-Vloandern in Vrankryk ("Fransch Vlaemsch", oan 't utstervn), en in 't westn van Zeeuws-Vloandern in Olland.
Ook in 't westn van Oost-Vloandern zyn d'r dialectn gesprookn die goed up 't West-Vlams trekkn, lik in de streekn van Moaldegem in et Meetjesland, of in Zulte da nevers Woaregem ligt.
Geschiedenisse
[bewerkn | brontekst bewerken]'t West-Vlams en 't Oost-Vlams zyn de directe upvolgers van et Vlams da gesprookn wos in 't middeleeuwsche groafschap Vloandern. Da kwam e bitj overêen mei wuk da nu de provinsjes West-Vloandern en Oost-Vloandern zyn in België, en mei de Fransche regio Frans-Vloandern ("Fransch Vlaemsch").
't Ollereêste West-Vlams geschreevn tekstjie:[1]
- hebban olla vogala nestas hagunnan
- hinase hi(c) (e)nda thu
- uu(at) unbida(n) (uu)e nu
- Da wil zegn:
- "Olle veugels zyn met under nestn begunn
- beolve ik en gy.
- Woar wachtn we nog ip?"
't Grotste stik van de Middelnederlandsche literateure es in 't Vlams en 't Broabants geschreevn. Da komt omdat in de 13e en 14e eeuwe et literaire zwoartepunt in Vloandern en Broabant lag.
Et Middelnederlands es de verzoamelienge van de Nederfrankische streektoaln die deur de platselike bevolkienge woarn gesprookn in grote dêeln van de Lege Landn in de periode van 1150 tot 1500.
Bekende Middelnederlandsche werkn lik Van den vos Reynaerde, Karel ende Elegast, Ferguut, Floris ende Blancefloer en de werkn van van Maerlant (lik Der Naturen Bloeme) zyn ollemoale in 't Vlams geschreevn.
Erkennienge
[bewerkn | brontekst bewerken]Et West-Vlams is nie erkend als officiële toale in België, omda België de toalwetgevienge nie nog ingewikkelder wilde moakn. Het West-Vlams is wel een erkende toale in Vrankryk.
Indelienge van 't West-Vlams
[bewerkn | brontekst bewerken]
De Vos (zie Referensjes vanoundern) deelt et West-Vlams in up boasis van verschilln in klanke en woordvormn.
- Noordelik West-Vlams: de streke tusschn den Yzer, Knokke-Heist en Brugge, Toeroet
- Westelik West-Vlams: de Westoek, dat es de streke round Veurne, Nieuwpoort, Diksmude, Poperienge en Yper
- Frans-Vlams ("Fransch Vlamsch"): et noordelik deel van 't Fransche Noorderdepartement, trekt vree up et Westelik West-Vlams
- Continentoal West-Vlams: de streke round Roeseloare, Tielt en Kortryk
- Overgank mei 't Oost-Vlams: de streke round Moaldegem, Ruuslee, Woaregem, Oavelgem en Anzegem
- Zêeuws-Vlams: et westelik deel van 't Ollandsche Zêeland
NW WVL en ZO WVL
[bewerkn | brontekst bewerken]Er zyn grote overeenkomstn tusschn et Noordelik West-Vlams, Westelik West-Vlams en et Frans-Vlams. Die verzoamelienge streektoaln es dikkers Noordwestelik West-Vlams of ofgekort NW WVL genoemd. De toale van Noord-West-Vloandern en de Westhoek wordt ook Kustwestvlams genoemd, omda vele toalkenmerkn bewoard zyn uut 't dialect van de Saksn, de Kustwestgermoansche volksstamme die Vloandern koloniseerde binst de Germoansche volksverhuziengn in de vierde en vuufde êeuwe.
Zuudoostelik West-Vlams, kortweg ZO WVL, es synoniem vo et Continentoal West-Vlams omdat et surtout gesprookn es in et zuudoostn van de provinsje, surtout in de regio Kortryk-Roeseloare-Tielt.
De verschilln tusschn et NW WVL en ZO WVL zoudn te verkloarn zyn deur den invloed die 't Oost-Vlams en 't Broabants g'ed ein up et West-Vlams uut et verstedelikte zuudoostelik deel van de provinsje mei de vlasverwerkienge in de Leiestreke. Wuk da veel minder gebeurd es by de meer landelik gebleevn bevolkienge uut de Westoek, Frans-Vloandern, de Polders en de kust. [zie ook Ryckeboer]
West-Vlamsche toalkunde
[bewerkn | brontekst bewerken]Up uus Portoal:Toale ga je artikels vindn over:
- West-Vlamsche woordnschat
- West-Vlamsche vormleer
- West-Vlamsche klankleer
Gebruuk van West-Vlams up dizzn Wikipedia
[bewerkn | brontekst bewerken]Vo de courante artikels verwachtn me van olle schryvers dan ze dezelfste spellienge volgn. Dienen norm noemn me wyder et Standoardvlams en die stoat ier beschreevn.
D'r zyn uutzounderiengn meugelik woardeure dan de streektoaln in bepoalde artikels beter toet under recht keun kommn. Zie uze regels round streektoaln en spellienge vo de ofsproakn doaromtrent.
Toalkundige fenomeenn
[bewerkn | brontekst bewerken]'t West-Vlams verschilt up veel vlakkn van 't Nederlands en van andere (streek)toaln. Ier es en overzicht van de upvollendste verschilln up 't vlak van klankn, grammoatica (of vormleer) en woordnschat.
De voorbeeldn kommn uut:
Grammoatica
[bewerkn | brontekst bewerken]| Nederlands | Brugge | Ostende | Diksmude | Veurne | Yper | Roeseloare | Tielt | Kortryk |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Persoonlyke Voornoamwoord'n (ounderwerp) | ||||||||
| Wij | mynder | wy(n)der | wyder | wyder | wyder | wyndre | wudder | wulder, widr |
| Jullie | gynder | gyder | gyder | gyder | gyder, lender(s) | gyder | gunder | gulder, gidr |
| Zij | zynder | zyder | zyder | zyder | zyder | zyndre | zundre | zulder, zidr |
| Persoonlyke Voornoamwoord'n (voorwerp) | ||||||||
| Ons | o(e)ns | uus | uus | nuus, uus | nuus, eus | oes | oes | oes |
| Jullie | junder, joender | junder, julder | junder | junder | gunder | jundre | ulder | ulder |
| Hen | under | under | nunder, under | nunder, under, (zyder) | zunder, under | undre | udder | under |
| Bezittelyke Voornoamwoord'n | ||||||||
| Onze | onze, oeze | uze | uze | uuze /nuzen | nuzze, euze | oezne | oeze | oeze |
| Werkwoordvervoegiengn | ||||||||
| Ik ben | ik zyn | ik zyn | 'k zyn | 'k zyn | 'k zy, zyn, benne | 'k benne kik | 'k zyn, 'k benne | 'k ben(ne), 'k zyn, 'k zy |
| Verkleenwoord'n | ||||||||
| Huisje | uuzetj(i)e | uzzetje, uusje | uuzje | uzzetje | uzetje | uzje, uuzegie, uuzeke | uzzeke | euzeke, uuzetje, uzzeke |
| Meervouden (s of n) | ||||||||
| Brillen | briln | brils | briln | briln | brils | brils, brill'n | briln | brill'n, brils |
| Broeken | broek'n | broek'n | broekn | broekn | broeks | broek'n | broeks | broek'n, broks |
| Hemden | emd'n | ems, em'n | emn | emn | ims, emn, emdes | im(n) | emn | imn, imdn |
| Honden | ond'n, oend'n, oenkd'n | oen'n | oundn | ound'n | ondn | oundn | ond'n | ond'n, on'n |
| Kleren | klèrn | klèr'n | kleers | kleers | kleers, klêers | klieer'n | kljirn | klièr'n/klêers, kljirn |
| Konijnen | keuns | keuns | keuns | keuns | keuns | keuns | kenins,keunn | konnings, keuns |
| Schoenen | schoen, sjchoens | sjhoes, sjhoen | sjchoen, schoes | sjchoe'n, schoes | sjchoen, sjoes | schjoes | skoen, skoens, schoen | skoen, skoes, schoes |
| Treinen | trings | trings | trings | trings | trings | trings | trings | trings |
Woordnschat
[bewerkn | brontekst bewerken]| Nederlands | Brugge | Ostende | Diksmude | Veurne | Yper | Roeseloare | Tielt | Kortryk |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Verwant met saksisch | ||||||||
| Fles (bottle) | flasjche | bottel, flasche | bottel, flasche | flesjche | flesje, flosjke, flasje | flosse, floschke | flasse | flaske, flasse, fleske ,floschje |
| Krabben (to scratch) | schartn, sjchartn | sjchartn | scharten | sjcharten | sjhartn, sjkaartn, scharteln | kram'n, skarten, scharten | schartn, skartn | skartn |
| Ledigen (to empty) | liegn, leegn | ydl'n, leegn | ydeln, leegn | ydeln, leegn | ydeln, leegn | yl'n, ydeln | leegn, utgietn | ieln, leeg oaln, oit oaln, leegn, ut oaln |
| Naderen (to near) | noazn | noaz'n, noar'n | noazn | noazn | noazn | noaz'n | noadern, dichterkomn | noazn, noidrn |
| Nergens (nowhere) | nieverst, nieverans | nievers, nieverans | nieverst, nowerstn | nowwers(t)(n), nievers | nowwers, nieveranst, nievers | nievers, niewers | nievers(t) | nievers(t), nowwers, nievranst, nievest |
| Onkruid (weed) | oenkruud, wied | oenkruud | oenkruud | oenkrúd, vernient, wiejt | wied, (on)kreud | onkruud, kruud | onkrud | onkrud, krud, kroid |
| Regen (rain) | regen | reegnn | reegn, rinne | reegn, rinn'n | rin, rinne, reen | rinne | reegne | reegne, rin |
| Schreien (to scream) | schrjimn, sjchreimn, bleitn | blèètn | blèètn, schrièwn | sjchreeuwn, blèètn | sjkreemn, krysjn, kreesj'n, bleitn | blètn | skrjimn, bleitn | skrjimn, bleitn |
| Weinig (a little) | winnig, lettre | winnig | winnig, letter | nie vele, winnig, lettr(e) | weineg, letter | winnig, lettre | winnig, lettr | lettr(e), winnig |
| Overige | ||||||||
| Zie West-Vlamsche klankverschuviengn | ||||||||
| Zie Typische West-Vlamsche woordn | ||||||||
Ingveoonsche toale
[bewerkn | brontekst bewerken]Lik by 't Iengels en 't Fries eit ook et West-Vlams deelgenoomn an d'Ingveoonsche klankverschuviengn.
Kykt ook
[bewerkn | brontekst bewerken]- Academie Dialect Bachtn de Kuupe
- West-Vlaams van Vrankryk : https://www.youtube.com/channel/UCdrj4xaIvZ3ekOmmM5dD8uQ
Referensjes
[bewerkn | brontekst bewerken]- ↑ M. Schönfeld, "Een Oudnederlandsche zin uit de elfde eeuw (met reproduktie)". Tijdschrift voor Nederlandsche Taal- en Letterkunde 52 (1933), 1-8.
Bibliography
[bewerkn | brontekst bewerken]- De Vos, M. Taal in stad en land - West-Vlaams, Uitgeverij Terra - Lannoo, 2005, ISBN 90-209-6051-2
- Ryckeboer, Hugo. Taal in stad en land - Frans-Vlaams, Uitgeverij Terra - Lannoo, 2005, ISBN 90-209-5856-9
- van der Wal, Marijke. Geschiedenis van het Nederlands (reeks Aula), Uitgeverij Het Spectrum, 1992. ISBN 90-274-1839-X
Externe koppeliengn
[bewerkn | brontekst bewerken] |
Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie West Flemish language van Wikimedia Commons. |