Hound
| Hound | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 E Mechelschn Schoaper | |||||||||||||||
| Taxonomische indêlienge | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Oundersôorte | |||||||||||||||
| Canis lupus familiaris Linnaeus, 1758 |
Hoons, houns of houndn (Canis lupus familiaris) zyn bêestn die mêestol in companie leevn me menschn, ze zyn ol zeker 15 000 joar eleen etemd. Ze stammn of van nunder wilde vôorouders, de wulvn. 't Bestoan e masse sôortn hoons (rassn) die vroeger ekwikt zyn voun verschillige toakn, lik joagn of woakn. 't Vintje is in 't West-Vlams e rut enoemd, e wuvetje teve.
Temmn
[bewerkn | brontekst bewerken]'t Is verre van zeker, mo hoons zyn verzeker etemd in 't Verre Ôostn 15 000 joar eleen, ol zyn der oek ounderzoekers die beweirn da 't ol 100 000 joar eleen gebeurd is. 't Is oek nie zeker hoe da 't juuste gebeurd is. De vroage of dan de menschn van toune no de wulvn ewist zyn of omgekêerd, go verzeker nôois en antwôord krygn.
Deur mitochondrioal DNA-ounderzoek hen weetnschappers kunn uutzoekn dan olle hounderassn were te briengn zyn toet 4 groepn, dan der dus apart van makoar 4 verschillige momentn van temmn gebeurd zyn.
Rashoons
[bewerkn | brontekst bewerken]D'internationoaln kennelclub (FCI, Federation Cynologique Internationale) erkent 311 rassn van over hêel de weireld. België et ouk zuk en organizoasche, de KMSH (Koninklijke Maatschappij Sint-Hubertus). De bedoelienge van die organizoasches is voun de bestoande hounderassn t'helpn overleevn en woar a 't kut, te verbetern.
Stroatelopers krygn gin erkennienge, juuste lik bevôorbeeld pitbulls.
Êentige bekende rassn
[bewerkn | brontekst bewerken]
- Duutschn Schoaper
- Mechelschn Schoaper
- Pyk (AN: Bouvier)
- Poedel
- Labrador
- Golden Retriever
- Saint-Bernard
- Teckel
- Chihuahua
- Rottweiler
- Dalmatien
Uutzicht
[bewerkn | brontekst bewerken]'t Is nie simpel voun 't uutzicht van en hound te beschryvn omdan z'in olle slag en sôorte vôorn kommn. Ze kunn indeliks grôot zyn (Deenschn dog), mor oek klêne (vlienderhoundje), e lange mule en (wiendhound) of e korte (boxer), lange (deerhound) of korte pôotn (Yorkshire). Ze kommn ouk in olle sôortn kleurn vôorn, van rôodachtig toet bruun en van wit over grysde no zwort. De têkenienge verschilt oek van hound toet hound, sommigste hen mor êen kleur (sommigste poedels en labradors), aar mêerder (Berner Sennen) en sommigste hen zest plekkn (dalmatien).
Gebruuk
[bewerkn | brontekst bewerken]Hoons zyn voun e masse aar zoakn gebruukt (en in vele gevalln oek specioal doavôorn efokt).
Companie
[bewerkn | brontekst bewerken]In 't Nederlands is er doa schoothondje of gezelschapshound teegn ezeid, in 't West-Vlams zyn die hoons idder preutelekker enoemd. Olhoewel dan de mêest hoons 'n dag va vadoage wel houn zyn voun menschn companie t'houn, zyn der oek rassn die specioal doavôorn efokt zyn (klêne en zochte mêestol). Vôorbeeldn zyn 'n chihuahua en 'n pekingees.
Jacht
[bewerkn | brontekst bewerken]Rassn die voun de jacht ekwikt zyn, zyn ôois specioal efokt voun de toake dan ze krêegn. Ze kunn dienn vou wilde bêestn te zoekn, voun die bêestn zevve te kokkeduunn of voun wild die eschootn is, te zoekn en no de joager te briengn. Vôorbeeldn zyn poedels en pyks.
Moatschappelik werk
[bewerkn | brontekst bewerken]Overtyd woarn de belangrykste moatschappelikke toakn van hoons vee dryvn (schoapers), woakn en loater oek wel trekkn van karrn. Oul hier is ollêne nog woakn e toake die bestoat (ol zyn der wel nog êentig herders oek), mo z'hen wel êentig aar toakn ekreegn, lik helpn met blende, dove of g'handicapte menschn (labradors dienn doa goed vôorn).
Hoons die karrn of aar zoakn trekkn, woarn doavôorn gebruukt omdan ze vele goekopper woarn of peirdn. Nu is dadde verboodn, mor in landn en streekn lik Nôord-Rusland, Alaska, Groenland, Scandinoavië en Canada trekkn ze nog ossan de sleejn van de menschn (Inuït (Eskimo's) en Samen (Lappn)) doa. Vôorbeeldn zyn husky's en samojeeds.
Aar gebruuk
[bewerkn | brontekst bewerken]- Weetnschappelikke proevn
- Vichtn: in de mêeste landn verboodn
- Teetn: surtout in Azië stoan der hoons up 't menu
- Reddn: gebeurt nog e masse in de bergn, mor oul ier oek an de kust of byn de pompiers (die hoons zyn elêerd voun up lêern te kruupn)
Bekend hoons
[bewerkn | brontekst bewerken]Echte
[bewerkn | brontekst bewerken]- Lassie: e Schotsn collie, van e serie die oek ezô noemde.
- Laika: hound die deur de Sovjets in de ruumte eschootn is in 1957 en 't êeste leevnde weezn die e tour round de eirde emakt het. En is ol in de ruumte dôod egoan, deur stress en de overdreevn warmte.
Fictieve
[bewerkn | brontekst bewerken]- De 101 Dalmatiens, e têeknfilm van Disney.
- Idefix: 't houndje van Obelix (uut de stripreekse Asterix van Goscinny en Uderzo).
- Bobbie: foxterriër van Kuifje (uut de stripreekse van Hergé).
- Rataplan: en hound die vele vôornkomt in Lucky Luke van Morris.
- Goofy: moat van Mickey Mouse en Donald Duck, ebaseerd up e dingo.
- Pluto: bloedhound van Mickey Mouse.
- Odie: beagle van Jon (boas van Garfield).
- Snoopy: beagle uut Peanuts van Charles M. Schulz.
- Snert: hound van Hagar.
- Samson: Bobtail van Gert.
- Scooby Doo: Deenschn dog uut de serie Scooby Doo, where are you?.
- Pekkie: poedel van Filiberke uut De avonturen van Jommeke van Jef Nys.