Lodewyk XIV

Lodewyk XIV (Frans: Louis XIV), van ’t huus Bourbon, bygenoamd de Zunnekeunienk (le Roi Soleil), (Saint-Germain-en-Laye, 5 september 1638 - kastêel van Versailles, 1 september 1715), was van 14 meie 1643 keunienk van Frankryk.

Zyn jeugd

Lodewyk XIV was de zeune van Lodewyk XIII van Frankryk en Anna van Oostnryk. Deur politieke belangn haad ie e multicultureeln achterground. Zyn grôotouders langs voaders kant, Hendrik IV van Frankryk en Maria de Médici, woarn Frans en Italioans. Langs moeders kant, Filips III van Spanje en Margaretha van Oostnryk (1584-1611), olle twêe van ‘t huus van Habsburg, Spoans en Oostnryks.

Zyn geboorte kwam ounverwachts omda zyn ouders ol mêer of twientig joar getrouwd woarn en nog gin kienders haan. Twi joar loater kwamt er nog e zeune, Filips (1640-1701), êest hertog van Anjou, loater van Orléans.

O zyn voader stierf was Lodewyk nog gin vuuf joar oud en kwam zyn moeder regentesse. Ze kôos Kardinoal Jules Mazarin vor êeste minister. Je was peter van Lodewyk en in moarte 1646 krêegt ie de verantwoordelikheid vo d’ipvoedienge van hem en zyn broere.

Lodewyk was gin goeie student, mo j’haa veel energie en charisma en van joungs of giengt ie ol mee mè de veldtochtn.

In 1661, achter den dôod Mazarin, begost Lodewyk XIV zelve te regeern. Je benoemde zyn eign tout platsvervanger van God ip eirde: Droit Divin (goddelik recht). Ounder ’n absolute keunienk haad ’t Frans parlement, de Fransche Stoatn-Generoal, in feite gin macht en ook de ministers stoundn ounder zyn gezag.

Kunst

Kardinoal Mazarin was e grôte verzoameloare van kunst en Lodewyk krêegt die interesse mee. J’ha gevoel vo schilderkunst, architecteure, muziek en surtout vo dans, in dien tyd van grôot belang vor e goeie ipvoedienge. De vuuf boasisposiesjes van ‘t klassiek ballet zyn van dien tyd en je zou van zyn 7 tout zyn 27 joar twi heurn per dag getraind hen.

Lodewyk eisteg ook d’absolute macht over kunst en cultuur. Je dulde gin teegnsproak. Je liet zelfs zyn minister van finansjes, Nicolas Fouquet, arresteren en ipsluutn in e fort tout an zyn dôod.

Je richtte de keunienklikke Academie vo Beeldhouw- en Schilderkunst ip en je liet ook vele talent no Versailles kommn lik: André le Nôtre, Charles Le Brun, Jules Hardouin-Mansart, de schryver Molière, Jean-Baptiste Lully, Hyacinthe Rigaud, Jean Racine, François Girardon ...

Je zetteg e grôte culturele stempel ip ’t Europa van de 17ste êeuwe, de goudn êeuwe van Frankryk, en je makte van de barok de Lodewyk XIV-styl.

Versailles

’t Kastêel van Versailles wierd gebouwd deur Lodewyk XIII en uutgebreid deur Lodewyk XIV. De luxe stak styf of teegn de situoasje van ’t volk. In meie 1682 verhuusde Lodewyk XIV ’t Frans hof en ‘t gouvernement no Versailles. Binst ’t Ancien Regime van ’t huus Bourbon was Versailles den hoofdzetel van ’t absolutisme.

Zyn oorloogn

Veroveriengn van Lodewyk XIV in ‘t oranje

Lodewyk XIV regeerde 54 joar, woavan dat ie 32 joar oorlog voerde. Êen van zyn êeste grôte overwinniengn was de Slag by Duunkerke (of de Slag in de Dunen) (23 juni 1658). Je was ton twientig joar oud. De Fransche woarn recent g’allieerd mè d’Iengelsche (ounder Oliver Cromwell). E coaliesje van Iengelsche, Fransche en Hollanders vochtn teegn ’t Spoans leger ounder leidienge van Juan II van Oostnryk in de Zudelikke Nederlandn. D’overwinnienge was beslissend vo de Frans-Spoanschn oorlog en leidde tout ’t vredesverdrag van de Pyreneeën, woarby da Spanje ’n dêel van de Zudelikke Nederlandn (Artesië, en stikkn van Henegouwn en Picardië) most ofstoan an Lodewyk XIV. En Filips IV van Spanje most Lodewyk loatn trouwn mè zyn dochter Maria Theresia van Spanje.

• 1659: Vrede van de Pyreneeën: ende van de Spoans-Franschn oorlog (1635-1659)
• de Devolutieoorlog 1667-1668 (Vrede van Aken)
• den Hollandschn oorlog 1672-1678 (Vrede van Nymegen) (met in 1677 de Slag by Kassel)
• de Neegnjoarign oorlog 1688-1697
• de Spoansche Successieoorlog 1701-1713 (Vrede van Utrecht)

Zyn oorloogn hen ’t Frans territorium e heel stik vergrodderd. Ounder zyn regime veroverde Frankryk Elzas, Metz, Toul, Verdun, Roussillon, Artesië, Frans-Vloandern, Koameryk, Franche-Comté, Henegouwn. Mo ‘t hoofddoel van d’oorloogn, ‘t verênign van de Spoansche en de Fransche krône, is nie gelukt.

Je bekendeg' ip zyn sterfbedde dat ie te vele verzot gewist was ip oorlog voern.

Vrouwe en jounges

Zyn vrouwe Maria-Theresia met under zeune Lodewyk, le Grand Dauphin

Achter de Vrede van de Pyreneeën ha Filips IV van Spanje zyn dochter, Maria-Theresia van Spanje, moetn beloovn an Lodewyk, die heur nog mo drie doagn kende en ze klapte gin woord Frans. Ze trouwdn de neegnstn juni 1660 in Saint-Jean-de-Luz.

Z’haan zes jounges die ollemolle, uutgenoomn de krôonprins, jounk stiervn:

• Lodewyk, le Grand Dauphin genoemd (1661-1711)
• Anne-Élisabeth (1662 - 1662)
• Marie-Anne (1664 - 1664)
• Marie-Thérèse (1667 - 1672)
• Filips-Karel (1668 - 1671)
• Lodewyk-Frans (1672 – 1672)

Zyn maîtresses

Lodewyk XIV was gekend vo zyn uutspattiengn, zowel ip gebied van eetn of ip gebied van vrouwn. Zyn vrouwe Maria-Theresia was nie snel en Lodewyk ha vele maîtresses:

Madame de Maintenon

• Louise de La Vallière, hertoginne
• Françoise-Athénaïs de Rochechouart de Mortemart
• Françoise d'Aubigné (Madame de Maintenon).

Achter de dôod van zyn vrouwe ist ie in 1684 in den duuk met heur getrouwd

• Marie Mancini, nichte van Kardinoal Mazarin
• Olympe Mancini
• Louise de Nesles
• Lucie de La Motte-Argencourt
• Isabelle de Ludres
• Anne-Julie de Rohan-Chabot
• Mademoiselle de Thianges (1683)
• Lydie de Rochefort-Théobon
• Marie Angélique de Fontanges
• Henriette Anne Stuart van Iengeland
• Claude de Vin des Œillets
• Anne-Lucie de La Mothe-Houdancourt

Jounges mè zyn maîtresses

Mè zyn maîtresses haad ie zestien of zeevntien jounges, woavan dan der achte erkend woarn.

Mè Mademoiselle de La Vallière:

• Marie Anne de Bourbon
• Louis de Bourbon

Mè Madame de Montespan:

• Louis Auguste de Bourbon
• Louis César
• Louise Françoise de Bourbon
• Louise Marie Anne de Bourbon
• Françoise Marie de Bourbon
• Louis Alexandre de Bourbon

Lodewyk XIV is als machtspoliticus styf bekwoam gewist en Frankryk kwam ounder hem ’t grotste ryk van ’t continent.

Je wierd ipgevolgd deur e regent vo zyn achterklêenzeune Lodewijk XV van Frankryk. Omdat ie zo lange geregeerd haad woarn zyn eign zeune en zyn klêenzeune ol gestorvn. De twi volgnde keuniengn woarn veel minder sterk en 74 joar achter zyn dôod zoudt ‘t Ancien Régime by de Fransche Revoluusje instortn.

Externe koppelienge

• Overzicht van de Fransche annexoasje in Vloandern

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Louis XIV of France van Wikimedia Commons.