Michelangelo

Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni, (Caprese (Toscane), 6 moarte 1475 – Rome, 18 februoari 1564) was ‘n Italioansche renaissancekunstenoare.

Je was êen van de grotste en mêest bepoalnde kunstenoars van West-Europa en je was nie ollene schilder, mo surtout beeldouwer en ôok nog bouwmêester en dichter, e typischn uomo universale.

Zyn leevn

Den zesdn moarte 1475 is Michelangelo Buonarotti geboorn in Caprese, in de streke van Casentino, nie verre van Firenze. Je was de twiddn van vuuf jounges.

Zyn voader, Lodovico di Leonardo di Buonarroti Simoni, was burgemêester van Caprese, ounder ’t rechtsgebied van Firenze. Je stamdeg' uut ‘n oude Florentynsche familie, die under ossan me geldzoakn bezig’oudn an. Zyn moeder, Francesca di Neri di Miniato del Sera, was ziekelik en doadeure wierd Michelangelo verzorgd deur e vrouwe uut e stêenouwersfamilie.

In 1481, ot ’n zes joar oud was, stierf z’n moeder en gingt ’n ol mee no de stêengroeve en olgauwe kost ’n ommegoan me bêtel en oamer en leerdeg't ie stêen bewerkn. O z’n voader ertrouwde veruusdn ze no Firenze.

An z’n dertien joar krêegt ’n doa schilderlesse van David Ghirlandajo, mor achter ‘n ende krêegt ‘n mêer en mêer gouste vo te beeldouwn.

Van 1450 was Firenze êen van de rykste steedn van Itoalië. De stad wierd geregeerd deur ’t geslacht De’ Medici, belangryke bankiers die ryke gekommn woarn in de commerce en beschermers woarn van kunstn en weetnschappn. Surtout Cosimo de' Medici. Zyn klêenzeune Lorenzo de' Medici, bygenoamd il Magnifico, zette de tradities van z’n grôotvoader vôort. Je trok gelêerdn uut hêel de weireld an vo met under te filosofeern en vo lesse te geevn in zyn schooln. En ôok stakt ‘n vele geld in kunst en architecteure en je gaf belangryke ipdrachtn an grôte kunstenoars.

Michelangelo oorde dan d’r beeldouwers ipgeleid wierdn in den of van de Medici en da Lorenzo de' Medici de bekendn beeldouwer Bertoldo di Giovanni, die e lêerlink van Donatello gewist was, angesteld aad vo de schole te leidn.

’t Deurde nie lange of Michelangelo mocht in de lêer goan by Bertoldo, die olgauwe zag dat ’t e grôot talent was. In Michelangelo’s vroegste werkn is den invloed van de klassiekers en van Donatello te zien.

Lorenzo de' Medici was enthousiast over z’n werk en je mocht in ’t paleis kommn weunn, woa dat ’n de verzoamelienge klassieke beeldn bestudeerde.

In teegnstellienge tout by em thuus wierd er over kunst, literateure en architecteure geklapt en ôok over kerkelikke zoakn, filisofie en andere takkn van de weetnschap. Je lêerde zelfs dichtn.

Michelangelo voeldeg' em styf angetrokkn tout de Griekse cultuur en filosofie en lik d’oude Griekn aad ’n bewounderienge vo ’t menselik lichoam en de menselikke gêest.

In 1492 stierf Lorenzo de' Medici en je wierd ipgevolgd deur z’n zeune Piero.

De monnik Girolamo Savonarola liet de Medici verbann, under paleis plundern, de kunstwerkn vernietign en ol de volgns em goddelôze weireldse zoakn verbrandn.

Michelangelo vluchtte no Venetië en je blêef in Bologna.

Bologna (1494)

In Bologna kwamt ‘n Aldofrandi teegn, e moat van de Medici, by wien dat ’n e joar blêef weunn. Je gerakte doar ounder den indruk van ’t beeldouwwerk van Dell’ Arca en de marmer-reliëfs van Jacopo della Quercia. Deur Aldofrandi krêeg Michelangelo ‘n ipdracht van ‘t stad vo drie figeurn in marmer te moakn by de graftombe van San Dominico: St.- Petronius, St.- Proculus en ‘n iengel.

Je kwamt doar ôok in contact me Clarissa Saffi, die em dêe peizn an de Venus van Sandro Botticelli. Je schrêef verzn vor eur.

Achter e joar kêerdeg't ie were no Firenze.

Êeste verbluuf in Rome (1496-1501)

Vo kunst wast er gin platse mir in Firenze en in 1496, an z’n êenentwintig joar, vertrok Michelangelo no Rome. Doa makteg't ie z’n êeste grôot beeldouwwerk, Bacchus vo Jacopo Galli (Bargello, Firenze).

In 1498 kwamt ‘n in contact met de Fransche kardinoal Jean de Villiers de la Groslaye (sommigte peizn Bilhères del Lagraulas), die e grôot marmern beeldouwwerk bestelde. ’t Most uut noame van Karel VIII van Frankryk in e kapelle van Sint-Pieter kommn. Michelangelo gink zelve no de marmergroevn van Carrara vo z’n stik marmer te zoekn, ‘n enorme snêeuwwittn blok, woaruut dat ‘n z’n mêesterwerk, z’n Pietà makte. ’t Werk deurde twi joar en ’t is ’t ênigste beeld da z’n signateure droagt.

In Firenze durfdegn z’oundertussn were over kunst klappn want Savonarola was an z’n ende gekommn ip de brandstoapel.

Michelangelo a g’oord dan z'in Firenze e grôot marmern beeld wildn loatn moakn, ter ere van ’t joar 1500, uut ‘t marmer van Duccio. Da was e marmern piloare van zes meters oge die zo slicht gekapt was deur Augustino de Duccio, dat er niemand in Firenze was die ’t nog kost bewerkn. Michelangelo zag da wel zittn, mo je zat in Rome en in 1501 krêegt ’n ‘n ipdracht van Francesco Piccolomini, de loatern Paus Pius III, vo 15 beeldn te moakn vo ’t Piccolomini-altoar van de Dom van Siena.

O ’t êeste beeld, Madonna met Kind, ofgewerkt was kwam Michelangelo in ruzje me z’n ipdrachtgever en d’n ipdracht viel in ’t woater.

Loater in Firenze, in 1504, verkocht ‘n ‘t beeld an de Brugsche koopman Jan van Moeskroen, die ’t in 1506 per karvêel no Brugge liet kommn. In 1516 schounk de familie Moeskroen ’t beeld an de Onze- Lieve-Vrouwekerke van Brugge.

De schetsn en voorstudies zyn te zien in ‘t Uffizi van Firenze. Michelangelo gebruukte dudelik ’t zelfste model vo z’n Pietà.

Were in Firenze

Michelangelo probeerdeg' z'ip olle maniern t’overtuugn vo ’t marmer van Duccio te meugn bewerkn, mo d'r wierd ôok gepeisd an Leonardo da Vinci en Andrea Sansovina. Den 16sten ogustus 1501 krêegt ’n den ipdracht, en j’ountwierp David, in spannienge ip ’t moment dat ’n Goliath gink versloan. J’a drie joar nodig vo z’n David uut ’t marmer te kappn. ’t Beeld kwam ip ’t Palazzo Signora te stoan en was ’t zinnebeeld van d'erwonn vryeid van Firenze. Van nu vôort strôomdn d’ipdrachtn binn.

Paus Julius II

In 1505 riep paus Julius II em were no Rome vo z’n proalgraf t’ountwerpn vo de Sint-Pieter, en te versiern me veertig marmern figeurn. Michelangelo werkte d'r styf lange an (tout 1545) me veel ounderbrekiengn en ’t is veel klinder gewordn of ’t oorsprounkelik plang. ‘t Is te zien in de kerke van San Pietro in Vincoli in Rome. ’t Bekendste ounderdêel is ‘t beeld van Mozes en ôok de Sloavn woarn bedoeld vo de tombe.

Van 1508 tout 1512 werkteg't ie an de beschilderienge van ‘t plafong van de Sixtynsche kapelle me fresco’s, met o.a. De Scheppienge van Adam, êen van z’n bekendste schilderwerkn.

In 1520 begost 'n an de grafmonumentn van Lorenzo II de' Medici, ertog van Urbino en Giuliano de’ Medici, ertog van Nemours. Ze stoan in de Sacrestia Nuova, San Lorenzo in Firenze. Volgns ’t plang van Michelangelo mostn de twi tombn verboundn wordn met de tombn van under vôorgangers Lorenzo il Magnifico en z’n broere Giuliano, mo dat is nie gerealiseerd gewist. Michelangelo aad de twi grafmonumentn van de jounge ertoogn ofgewerkt in 1534. De maniere van ’t bouwn van groavn teegn e meur was wa nieuws. De drie beeldn ip de tombe zyn ipgebouwd in e driehoeksposiesje. Vanboovn de persôon die dôod gegoan is, en vanounder nog twi figeurn, symbooln vo de tyd die ossan mo vôort goat. By Lorenzo van Urbino schemerienge en doageroad en by Giuliano van Nemours nacht en de dag.

In 1532 kwamt ’n in contact me Tomasso de Cavalieri, e Romeinschn edelman die veel jounger was of em, woa dat ’n e speciale vriendschap mee begost en vo wien dat ’n tekeniengn en gedichtn makte.

Definitief in Rome

In 1534 vestigde Michelangelo em definitief in Rome en in 1535 benoemde de nieuwe paus Paulus III em tout schilder, beeldouwer en bouwmeester van ’t Vaticoan.

Van 1536 tout 1541 makteg't ie ‘t Latste Ôordeel, z’n beroemde fresco ip de meur achter ’t altoar van de Sixtynsche kapelle.

In 1537 kwamt ’n in contact me Vittoria Colonna, de weeuwe van Ferrante d’Avalos, e dichteresse. Je makte gedichtn en belangryke werkn vor eur ols têekn van vriendschap.

Architect

Michelangelo was ôok êen van de bekwoamste architectn van z’n tyd.

De Biblioteca Laurenziana in Firenze is êen van z’n belangrykste scheppiengn ip gebied van architecteure.

In 1535 wierd ‘n deur paus Paulus III benoemd tout oofdarchitect van d'apostolische paleizn en je brocht belangryke veranderiengn an an de koepel van de Sint-Pieterbasilieke van Rome.

Dichter

D’ounderwerpn van z’n gedichtn goengn ossan over drie thema’s: liefde, schôoneid en godsdienst. De mêeste schrêeft ’n tusschn 1534 en 1564. Je schrêef romantische verzn vo Clarissa Saffi in Bologna, mo surtout gedichtn en sonettn vo den edelman Tommaso dei Cavalieri. Je makteg' ôok gedichtn vo z’n vriendinne Vittoria Colonna.

Dôod

Michelangelo is styf lange actief gewist. Tusschn z’n 80 en 89 joar miekt ’n nog verschillige beeldn en ountwerpn vo kerkn en andere bouwwerkn.

Je stierf in Rome, ênigte weekn vo z’n 89ste verjoardag en je ligt begroavn in e proalgraf in de Basilica di Santa Croce in Firenze.

Mêer ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien ip Michelangelo Buonarroti ip Wikimedia Commons.