Naar inhoud springen

Francesco Petrarca

Van Wikipedia
(deureverweezn van Petrarca)
Francesco Petrarca.

Francesco Petrarca of in 't korte Petrarca (20 juli 1304 – 19 juli 1374), was 'n Italjoansche gelêerde, schryvre en dichtre uut de Renaissance, en êen van d' êeste humaniestn. Petrarca's êroentdekkienge van Cicero's brievn wordt dikkers bekêekn lik 't begun van de vêertiendêewsche Renaissance. Petrarca wordt nogoal e kêe de "Voadre van 't Humaniesme" genoamd [1]. In de zestiend êewe lei Pietro Bembo de groendvestn vo de teegnwôordige Italjoansche toale; y steunde doaby ip de werkn van Petrarca, en ip dedie van Giovanni Boccaccio, en in mindre moate, van Dante Alighieri [2]. Petrarca zoe loatre lik 't toppunt vo de Italjoansche styl anzien zyn deur de Accademia della Crusca (Italjoansche Toal-Akademie). Petrarca's sonnetn wierdn bewoenderd in heel Europa in de tyd van de Renaissance en wierdn e model vo de lyriesche dichtkunste. Y is ook bekend vo 't feit datn de noame "Doenkre Êewn" (d.w.z. Middelêeuwn) gelanceerd êt [3].

Leevnsbeschryvienge

[bewerkn | brontekst bewerken]

Joenge joarn en vroege loopboane

[bewerkn | brontekst bewerken]
Santa Maria della Pieve in Arezzo.

Petrarca wierd geboorn in de Toskoansche stad Arezzo in 1304. Y was de zeune van Ser Petracco en ze wuuf Eletta Canigiani. Zyn noame was ôorsproenklik "Francesco Petracco". De noame wierd loatre verlatynst no "Petrarca". Petrarca zyn joengre broere wierd geboorn in Incisa in Val d'Arno in 1307. Dante was e moat van zyn voadre [4]. Petrarca brocht zyn vroegste kinderjoarn deure in 't dorptje Incisa, by Firenze. In zyn joenge joarn verblêeftn in Avignon en in 't dichtbye Carpentras, woanoa da zyn famielje veruusde om Paus Clemens V te vôgn die no doa kwam in 1309, 't begun van 't Avignonse Pausdom. Y studeerde rechtn an d' Universiteit van Montpellier (1316–20) en Bologna (1320–23) mê e leevnslange moat aa van in 't schoole genoamd Guido Sette. Omda zyn voadre van stiel e jurist was droengt y dr ip an da Petrarca en zyn broere ook rechtn zoen studeern. Petrarca pertank ad ip d' êeste plekke belangstellienge in 't schryvn en in de Latynsche lettrekunde en voend die zeevn joarn tydverspillienge. Doaby maktn bekend dat zyn voogdn ip wettige maniere êm zyn klêen eigndom in Firenze oentfutseld adn, 't gêene êm nog mêer ofkêer dej ên van 't rechtsystêem. Y zei, "Ik kostn 't nie anzien van e koopwoare te maakn van me verstand" otn oendrevoen ad da 't rechtsystêem lik a kunste was van rechtsbedêelienge te verkoopn [4]. Petrarca schrêef styf veele en Boccaccio was êen van oendre zyn befoamde moatn a wien datn dikkers schrêef. Achtre de dôod van undre oedrs, kêerdn Petrarca en zyn broere Gherardo weere nor Avignon in 1326, woa dat y veele ambtn vervulde. Zyn werk gaf êm veel tyd vo bizzig te zyn mê schryn. Me zyn êeste grôot werk, Africa, 'n epos in 't Latyn oovre de befoamde generoal Scipio Africanus, wierd Petrarca in hêel Europa bekend. Ip den 8-sten april 1341, wierdn den êeste dichtr die de lawrierkrôone oentvienk sins d' Oedeid en y wierd gekrôond ip den illege groend van 't Kapitôol in Rome[5].

Y reisde veele in Europa, was ambassadeur en is den êeste toeriest genoamd gewist [6], omdat y geweun vo ze plezier reisde [7]. Da was de belangrykste reedn woarom datn de Mont Ventoux beklom [8]. Binst zyn reizn verzoamlde y sleetige Latynsche andschriftn en y was êen van d' êeste vo weere kennisse te pittn uut de schryvrs van Rome en Griekenland. Y moedigde Leontius Pilatus an by zyn vertoalienge van Homeros van 'n andschrifte da Boccaccio a kunn vienn, aloewel datn twyfelde an 't resultoat. Petrarca ad e kopie bekommn, die't nie an Leontius gaf [9], mor y kende zeive gin Grieks; vor êm zejd y was Homeros stom terwyl datn zeive doof was voor êm . In 1345 oentdekte y persôonlik e verzoamlienge brievn van Cicero, de verzoamlienge Atticum, die vôdien nie bekend was.

Mispryznd tgêene datn gloofde d' oenweetendeid te zyn van d' êewn die êm vorof giengn, zoe Petrarca 't begrip van de "Doenkre Eewn" vo den êeste kêe gebruukt ên.

Mont Ventoux

[bewerkn | brontekst bewerken]
Top van de Mont Ventoux.

Petrarca vertelt da ip de 26-ste april 1336, y mê ze broere en mêt twêe knechtn de top (1 200 m ooge) van de Mont Ventoux beklomn êt, e prestoasje dietn geleeverd êt vo zyn oentspannienge en ni uut nôodzoake [10]. De beklemmienge is beschreevn in e befoamde brief gericht an zyn moat en biechtvoadre, poatre Dionigi di Borgo San Sepolcro, ipgesteld e tydetje achtre de feitn. Doarin bewêerde Petrarca datn 't vôorbeeld a willn vôgn van Filipus V van Macedonië zyn beklemmienge van de Haemo-Berg en dat 'n oede êrdre êm a verteld dat niemand anders dan yzeive de berg ôoit a beklom, 50 joar iddre en y verwittigde dajt veele beetre nôoit zoe doen. De neegtiend-êewsche Zwitserse geschiedkundige Jacob Burckhardt schrêef da Jean Buridan dezeifste berg a beklommn e poar joarn iddre, en bestygiengn zyn bekend uut de tyd van de middelêewn, woaroendre dedie van Anno II, den eirtsbiskop van Keuln [11][12].

Petreit van Petrarca deur Altichiero.

Gelêerdn[13] benoadrukkn da Petrarca zyn brief [14][15] an Dionigi 'n ipvallend "moderne" oedienge lat zien van schôoneidsbelleevienge van 't landschap en y wordt nog oltyd gêrn vermeld in boekn of tydschriftn gewyd an 't bergbeklemn. By Petrarca goat die oedienge tegoare mêt e streevn nor e deugdzoam kristlik leevn, en otn ip de top kwam, namt y uut ze zak e boek van ze gelievde gêestlijke gids, Sint-Augustinus, datn oltyd by êm ad [16].

Allêene vo ze plezier beklomt y de Mont Ventoux, die twoafoenderd meters boovn de vlakte uutstikt. 't Was gin grôotn êldendoad, nateurlik; mor y was d' êeste bergbeklemmr peur vo 't plezier van ip de top no 't landschap te kunn kykn. (Of bykans den êestn; van y kwam 'n oede schaapêrdre teegn in 'n ooge bejk, die vertelde datn fiftig joar iddre ip de top gegrocht was, en dien mensch ad allêene mo spyt van de grôote inspannienge en zyn gescheurde klêern.) Petrarca was duuzlig en ipgewoenn van 't zicht ip d' Alpn, de bergn roend Lyon, de Rhône, de boaje van Marseille.

Y nam de "Belydnissn van Sint-Augustinus" ter and en bepeisde da zyn beklemmienge peur e zinnebeeld was van zyn streevn nor e beetre leevn [8]. Ot boek toevollig oopnviel woarn Petrarca zyn oogn rechtuut angetrokkn no de vôgnde wôordn : ...En de menschn bewoendren 't zicht van de bergn, en van de geweldige golvn van de zêe, en de bridte van de stroomn, de wydte van d' oceoann, en de beweegienge van de stern, mor in undre eign kykn ze nie...[14]

Petrarca zyn antwôorde was e hêele droaj te moakn van de nateure buutn no de "ziele" vanbinn : 'k Dejn 't boek toe, kwoad ip mn eign da 'k nog eirdsche diengn bewoendrde, ikke die aa lange a kun weetn, zeifs van hejdnsche filozoofn, datr nietnt zo woendreboar is lik de ziele, die zeive grôot, nieks grôot kan vienn buutn eur zeive. Tonne, echt, was'k ik voldoan mê tgêen 'k adn gezien van de berg; 'k richte mmyn inwendig ooge ip mezeivn, en van die tyd of kwam dr gin wôord mir oovre myn lippn toe da we beneen woarn... Wiedre kykn roend vo wat datr allêene mo vanbinn is...Oeveele kêern, peisje gy, zoe'k ik die dag omgekeekn ên, no de top van die berg die mor 'n êlle ooge was vergleekn mê den oemvank van de menschlikke gêest...[14].

Petrarca 's uus in Arquà by Padua.
Petrarca zyn Virgilius (roend 1336)
Verlucht andschrifte deur Simone Martini, 29 x 20 cm Biblioteca Ambrosiana, Milaan.

James Hillman is van mêenienge dat d' eroendekkienge van den innerlikke weirld d' echte betêeknisse is van de debeurtnisse [17] De Renaissance begunn nie mê de beklemmienge van Mont Ventoux mo mê de noadien vôgnde ofdoalienge— 't "weerekêern ... no de valleje van de ziele", lik of da Hillman 't schryft.

Loatre joarn

[bewerkn | brontekst bewerken]

't Loatre dêel van zyn leevn brocht Petrarca deure in Nôord-Italië lik 'n internasionoale gelêerde en dichtre-diplomoat. Zyn loopboane in de Kerke liet êm nie toe van te trown, mor y zoe toch voadre zyn van twêe kienders van e wuuf of van wuuvn die uus nie bekend zyn. E zeune, Giovanni, wierd geboorn in 1337, en e dochtre, Francesca, in 1343. Y ê ze loatre alle twêe wettig gemakt [18]. Giovanni stierf an de peste in 1361. Francesca trowde mê Francescuolo da Brossano (die loatre testament-uutvoerdre vo Petrarca) 't zeifde joar. In 1362, kort achtre de geborte van e dochtre, Eletta (dezeifde noame lik Petrarca zyn moedre), vervoegdn ze Petrarca in Venetië om de peste 't oentloopn die Europa teisterde in die tyd. E twidde kleinkiend, Francesco, wierd geboorn in 1366, mo 't stierf voa dat twêe joar was. Francesca en eur familje leefdn mê Petrarca in Venetië gedeurnde vuuf joar van 1362 toe 1367 in Palazzo Molina; oewel da Petrarca vôortgienk mê reizn in die joarn. Tusschn 1361 en 1369 kwam de joengere Boccaccio twêe kêern ip bezoek. Den êeste kêe in Venetië, de twidde kêe in Padua.

Roend 1368 veruusdn Petrarca en zyn dochtre Francesca (mêt eur famielje) no 't stadje Arquà in d' heuvels van Euganea dichtby Padua, woa datn zyn oovrebluuvnde joarn deurebrocht mê godsdienstige kontemploasje. Y stierf in zyn uus in Arquà ip 19 juli 1374 – êen dag vôo ze zeevntigste verjoardag. 't Uus êrbergt nu e vaste tentôonstellienge van Petrarca zyn werkn en kurioziteitn; oendre andre kuj doa 't graf vienn van Petrarca zyn geliefde katte die geboalsmd was. Ip de marmre ploate istr e Latynsche tekste geschrêevn deur Antonio Quarenghi:

Etruscus gemino vates ardebat amore:

Maximus ignis ego; Laura secundus erat.
Quid rides? divinæ illam si gratia formæ,
Me dignam eximio fecit amante fides.
Si numeros geniumque sacris dedit illa libellis
Causa ego ne sævis muribus esca forent.
Arcebam sacro vivens a limine mures,
Ne domini exitio scripta diserta forent;
Incutio trepidis eadem defuncta pavorem,

Et viget exanimi in corpore prisca fides.

Petrarca zyn testament (ip datum van 4 april 1370) lat 50 florynn an Boccaccio "vor e warme frak te koopn"; verschillnde legoatn (e peird, e zèèvre beekre, e luute, e Madonna) vo ze broere en vo zyn moatn; zyn uus in Vaucluse vo de bewaakre; vo zyn zieleruste, en vo d' oarme menschn; en 't grotste dêel van zyn oenroerend goed vo zyn schôonzeune, Francescuolo da Brossano, die den êlft drvan moe geevn an "de persôon an wien, lik of datn wit, ik wenschn dat no toe goat"; verzeekers zyn dochtre, Francesca, Brossano zyn wuuf. 't Testament zeg nieks oovre 't eigndom in Arquà noch oovre zyn boekery; de boekery van merkwoardige andschriftn was aa beloofd gewist an Venetië, om te verwissln mê Palazzo Molina. Die schikkienge was verzeekers vervolln otn veruusde no Padua, de vyand van Venetië, in 1368. De boekery wierd aangesloan deur d' Êern van Padua, en zyn boekn en andschriftn zyn nu verstrôojd oovre hêel Europa [19]. Niettemin ist de Biblioteca Marciana die tradisionêel die werkn ipeist lik van eur Stichtienge, oewel da de stichtr van 't Foens feitlik Kardinoal Bessarion was in 1468 [20].

Werkn

[bewerkn | brontekst bewerken]

Petrarca is best gekend vo zyn Italioansche dichtkunste, naamlik de Canzoniere (Zangboek) en de Trionfi (Triomfn). Mo, Petrarca was 'n gêestdriftige Latynsche gelêerde en de mêeste van zyn geschriftn woarn in die toale. Zyn Latynsche werkn omvattn stuudjes, bespiegliengn, brievn, en gedichtn. Oendre undre êj Secretum (Myn Geheim Boek), 'n diepgoand persôonlik, schuldbeloan ingebeeld twêegesprek mê Sint-Augustinus; De Viris Illustribus (Oovre Befoamde Menschn), 'n antal morêele leevnsbeschryviengn; Rerum Memorandarum Libri, 'n oenvolleedige verandlienge oovre de kardinoale deugdn; De Otio Religiosorum (Oovre Godsdienstige Vryeid)[21] en De Vita Solitaria (Oovre 't Êenzoam Leevn), die ipgeevn mê de kontemploasje; De Remediis Utriusque Fortunae (Goe en slichte Remeedjes vo 't Geluk), 'n andleidienge vo zelf-ulpe die oendrede joarn gebruukt is gewist; Itinerarium (Petrarca zyn Gidse vo 't Illig Land); scheldproza vo teegnstandrs lik gelêerdn en Fransn; de Carmen Bucolicum, e verzoamlienge van 12 herdersdedichtn; en 't oenvultôojde epos Africa.

Petrarca gaf ook veele boekn uut mê zyn brievn, mor ook iestooriesche brievn lik van Cicero en Virgilius. Cicero, Virgilius en Seneca woarn zyn lettrekundige vôorbeeldn. De mêeste van zyn Latynsche geschriftn zyn teegnwôordig moejlik te vienn, tenzy in vertoalienge. 't Is moejlik vor e zjuuste doatum te plakn ip ze geschriftn, van y a de neigienge van ze hêel ze leevn t' êrwerkn.

Petrarca verzoamlde zyn brievn in twêe belangryke reeksn boekn genoamd Epistolae familiares ("Brievn oovre famieljezoakn") en Seniles ("Brievn oovre den oedredom") [22]. De ordnienge in zyn brievn steunde ip zyn kennisse van de brievn van Cicero. Ze wierdn uutgegeevn zoendre noamn om de oentvangrs te beschermn die allemalle nowe betrekkiengn adn mê Petrarca. De oentvangrs woarn oendre mêer Philippe de Cabassoles, biskop van Cavaillon; Ildebrandino Conti, biskop van Padua; Cola di Rienzo, tribuun van Rome; Francesco Nelli, priestr van de Kerke van d' Illige Apostls in Firenze; en Niccolò di Capoccia, e kardienoal en priestr van San Vitale in Rome. Zyn "Brief voa 't Noageslacht" (de latste brief in Seniles)[23] gift 'n oovrezicht van zyn leevn en e soamnvattienge van zyn algemêene ipvattiengn. 't Was ôorsproenklik in 't Latyn geschreevn en vultôojd in 1371 of 1372 – d' êeste eign leensbeschryvienge in duust joar (siens Sint-Augustinus) [24][25].

E proevertje

[bewerkn | brontekst bewerken]

Sonnet 227

[bewerkn | brontekst bewerken]
Andschrifte van Petrarca.
Ôorsproenklyke tekste [26] West-Vlamsche "êrdichtienge" [27]

Aura che quelle chiome bionde et crespe
cercondi et movi, et se' mossa da loro,
soavemente, et spargi quel dolce oro,
et poi 'l raccogli, e 'n bei nodi il rincrespe,

tu stai nelli occhi ond'amorose vespe
mi pungon sí, che 'nfin qua il sento et ploro,
et vacillando cerco il mio thesoro,
come animal che spesso adombre e 'ncespe:

ch'or me 'l par ritrovar, et or m'accorgo
ch'i' ne son lunge, or mi sollievo or caggio,
ch'or quel ch'i' bramo, or quel ch'è vero scorgo.

Aër felice, col bel vivo raggio
rimanti; et tu corrente et chiaro gorgo,
ché non poss'io cangiar teco vïaggio?

Brieze die deur da krulnd oar zo bloend,
koerst en droajt en zeive wordt bewoogn,
en ton verwoajt da goed, 't is nie geloogn,
achtre daj 't schôone in 'n optje woend,

gy strêelt 't koptje da liefdes steekn zoend
die 'm in 't êrte giengn, ja da dejn die oogn,
zo fel en diepe da me troan nie kun droogn,
'k zoekn me schat, 'k struukln, dooln roend:

nu is 't lik da'k eur vienn, nôoit zyn 'k grust,
weere is zy verre, ton schynt da 'k ze woen,
somtyds ênk oope, mo bluuvk zoendre rust.

Zoalige lucht, gif stroaln die me leevn doen
och kloare woatreloope zo goe vo de dust,
kuk nie me weg verwissln mê die va joen?

Wikimedia Commons


Verwyziengn

[bewerkn | brontekst bewerken]

<references>

  1. ↑ Die anduudienge verschynt byvôorbeeld in e boek van Carol Quillen's Rereading the Renaissance.
  2. ↑ In de Prose della volgar lingua, zeg Bembo da Petrarca en Boccaccio vôorbêeldn zyn van Italjoansche schryfstyl, mor 't toalgebruuk van Dante viendn mindre geschikt vo noa te doen.
  3. ↑ (en) Renaissance or Prenaissance, Journal of the History of Ideas, Vol. 4, No. 1. (Jan. 1943), pp. 69-74; Theodore E. Mommsen, "Petrarch's Conception of the 'Dark Ages" Speculum 17.2 (April 1942:226-242); JSTOR link to a collection of several letters in the same issue.
  4. ↑ 4,0 4,1 (en) Plumb J.H. 1961 : The Italian Renaissance, Chapter XI by Morris Bishop "Petrarch", pp. 161-175; American Heritage Publishing, New York, ISBN 0-618-12738-0
  5. ↑ Plumb, p. 164
  6. ↑ (en) NSA Family Encyclopedia 1992 : Petrarch, Francesco, Volume 11, page 240, Standard Education Corp.
  7. ↑ (en) Bishop, Morris 1963 : Petrarch and his World, p. 92; Indiana University Press, ISBN 0-8046-1730-9
  8. ↑ 8,0 8,1 Plumb, p. 163
  9. ↑ Vittore Branca : Boccaccio - The Man and His Works, vert. Richard Monges, p.113-118
  10. ↑ (en) Nicolson, Marjorie Hope 1997 : Mountain Gloom and Mountain Glory: The Development of the Aesthetics of the Infinite, p. 49; ISBN 0-295-97577-6
  11. ↑ (en) Burckhardt, Jacob 1860 : The Civilisation of the Period of the Renaissance in Italy. Vertoald deur S. G. C. Middlemore & Swan Sonnenschein, 1904, pp. 301–302.
  12. ↑ (en) Lynn Thorndike 1943 : Renaissance or Prenaissance, Journal of the History of Ideas, Vol. 4, No. 1. (Jan. 1943), pp. 69–74. JSTOR link to a collection of several letters in the same issue.
  13. ↑ Lik J. H. Plumb, in zyn boek The Italian Renaissance,
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Familiares 4.1 vertoald deur Morris Bishop, vermeld in Plumb.
  15. ↑ JSTOR: Petrarch at the Peak of Fame
  16. ↑ McLaughlin, Edward Tompkins 1894 : Studies in Medieval Life and Literature, G.P. Putnam's Sons, New York, p. 6
  17. ↑ Hillman, James 1977  : Revisioning Psychology, Harper & Row, p. 197, isbn=0-06-090563-8
  18. ↑ Plumb, p. 165
  19. ↑ Bishop, pp. 360, 366 en voetnotas; Bishop noteert da viftig florynn twientig frakn wèèrd woarn
  20. ↑ (en) Encyclopædia Britannica, 11th edition, Libraries" §Italy.
  21. ↑ (en) Francesco Petrarch, On Religious Leisure (De otio religioso), edited & translated by Susan S. Schearer, introduction by Ronald G. Witt, Italica Press, New York 2002).
  22. ↑ Brievn oovre familizoakn (Rerum familiarium libri), vertoald deur Aldo S. Bernardo, 3 vols.' En Brievn oovre den oedredom (Rerum senilium libri), vertoald deur Aldo S. Bernardo, Saul Levin & Reta A. Bernardo, 2 vols.
  23. ↑ (en) Petrarch's Letter to Posterity (1909 English translation, with notes, by James Harvey Robinson)
  24. ↑ (en) Wilkins Ernest H. 1964 : On the Evolution of Petrarch's Letter to Posterity, Speculum, 39/2, blz. 304–308 ]
  25. ↑ Plumb, blz. 173
  26. ↑ Ip Wikisource.
  27. ↑ geschuufld deur e busveugle
Overgenomen van "https://vls.wikipedia.org/w/index.php?title=Francesco_Petrarca&oldid=313158"