Puutn

Poelpuut

Ryk:	Animalia (Bêestn)
Stamme:	Chordata (Chordabêestn)
Klasse:	Amphibia (Amfibieën)

Orde

Anura
Fischer von Waldheim, 1813

Puutn (Anura, wadda "zounder stêrt" betêkent) zyn êen van de drie groepn van d' amfibieën, tope met de salamanders (Caudata) en de wormsalamanders (Gymnophiona). 't Is ook de grotste groep: van omtrent 6400 amfibieënsôortn zyn der mêer dan 5600 puutn. Puutn zyn ook 't mêeste versprêed en kommn up ol de continentn beholve Antarctica vôorn. Ounder de name "puut" wordn ook de paddn genoomn, omdat er biologisch eigentlik moa winnig verschil tussn de twêe is.

Puutn verschilln van d' andere amfibieën dan ze gin stêrt hèn. Z' hèn een ofgeplat lichoam, uutpulend' oogn, een brêe kop en moend, en achterpôotn die goed ontwikkeld zyn. Puutn zyn d' ênigste bêestn die een kwakbloaze gebruukn vô de vrouwtjies an te lokkn. Omdan ze koudbloedig zyn, neemn sommige sôortn puutn een zomerruste (estivoatie) of een wientersloape (hibernoatie), vor under deur een droge of een koude periode t' helpn.

D' ontwikkelienge is uniek ounder de gewerveldn, omdan ze een metamorfose oundergoan woarda de larvn (dunderkoptjies) der hêeltegansten anders uut zien dan volwassen puutn.

Puutn eetn over 't olgemêen klêne bêestjies gelik insektn en ander oungewerveldn. Veel sôorten worden direct of indirect bedrêegd deur de mens, en in de latste tientallen joarn is 't aantal puutn deftig ofgenoomn.

Versprêedienge

Van olle amfibieën hèn de puutn de grotste versprêedienge: d' ênigste gebiedn woadan ze nie vôrenkommn zyn de zandwoestynn van de Sahara en Arabië, de toendras teegn de Nôordpool en de gletsjers van Groenland en Antarctica. Verder wordn puutn ook nie up oceoanische eilandn gevoundn, omdat under vel deurloatboar is en omdan ze nie teegn zout woater kunn'n.

In West-Vloandern

In Vloandern kwaamn der 11 puutn en paddn vôorn, woavan dat der êen (de gilvebuukvierpadde) uutgestorvn is, en twêe nie in West-Vloandern te viendn zyn. De mêeste sôortn zyn in een zekere zin bedrêegd. Van zels de redelik olgemêen vôorkommende sôortn zyn de latsten tyd veel in aantal verminderd.

De brulpuut die van Amerika komt, wordt nu ook in België gevoundn, moar hèt em nog nie in West-Vloandern gevestigd.

Habitat

Puutn kunn'n under goed anpassn an verschillende habitats, moa de mêeste sôortn hèn zoet woater nôdig, en gin êen puut kan in de zêe overleevn. Deur under ofhankelikheid van woater (up zyn minst vôr under vôort te plantn, angezien dan under eiers en larvn woater nôdig hèn) wordn 't grôtendêel van de puutn in een vochtige omgevienge gevoundn, gelik moerassn, bussn, heide, en plekkn woadan der vyvers zyn.

Deur under deurloatboar vel zyn puutn vrêe gevoelig vô pollutie, en der wordt vermoed dat da êen van de redens vô den achteruutgang van puutn en andere amfibieën zou kunn'n zyn.

Evolutie

Artistieke impressie van de *Triadobatrachus*

D' êeste amfibieën kwaamn ol in 't Loat Devoon vôren. Doamee vergeleekn zyn de puutn nieuwkommers, met den oudst bekende puutachtige bêestn, Triadobatrachus massinoti uut het Ounderste Trias van Madagaskar (omtrent 230 Ma). Vô den oudstn echte puut moetn me wachtn toet an de Juraperiode, mè Vieraella herbsti (omtrent 200 Ma).

Puutn of paddn?

Puutn en paddn wierdn vroeger as twêe aparte groepn binnen de Anura gezien. Sôortn met een gladdig vel, die teegn 't woater leefdign en die goed kostn spriengn wierdn puutn genoemd. Sôortn met een grof vel, die mêer up 't land leefdign en slicht kostn spriengn wierdn paddn genoemd.

Tegenwôordig is 't bekend dat een grof of een gladdig vel, korte of lange achterpôotn, en of dan ze in 't woater of up 't land leefdign in 't gehêel nietn te doen hèt met d' echte verwantschappn in de verschillende puutnfamilies. Binn'n de zelste familie wordn de twêe sôortn dikwils neffens mankoar gevoundn, wadda betêkent da convergente evolutie vormn ontwikkeld hèt die up mankoar trekkn binst dan ze nie an mankoar verwant zyn.

De familie Bufonidae (die in 't vlams as "paddn" wordn angeduud) kreeg een nauwere definitie: ollêne de sôorten die een ontwikkeld orgoan van Bidder hèn wordn toet de echte paddn gerekend. 't Orgoan van Bidder is een voortplantiengsorgoan da by puutn degenereert, en ollêne by paddn echt ontwikkelt. Deur dat orgoan kunn'n de vintjes eiers maakn, zodoanig dan de vintjes under as vrouwtjies kunn'n gedraagn. Een ander verschil is dan de Bufonidae gin tandn hèn, in tegenstellienge met d' andere families. Omdat de geweune name nie veranderd hèt betêkent da nu dan padachtige puutn gelik de gilvebuukvierpadde en de knoflookpadde nog olsan paddn genoemd wordn hoewel dan ze da nie echt zyn.

Bedrêegienge deur de mens

Vervulienge

Puutn zyn vrê gevoelig vô vervulienge omdat undern ontwikkelienge en metamorfose ofhangt van hormoonn, en vervulienge kan de werkienge van de hormoonn nadêlig beinvloedn. Met te veel meststoffn kan under habitat deur algn of ander ounkruud overwoekerd wordn, of ot den pH van 't woater te lêge wordt kunn'n d' eiers of de larvn under nie deftig ontwikkeln.

De grotste bedrêegienge is een infectie met de schimmel Batrachochytrium dendrobatidis, die de beruchte ziekte chytridiomycose verôorzakt. Deur 't toedoen van de mens hèt dien schimmel hem round de hêle weireld vesprêed.

Verdwynnd habitat

Deur 't drogeleggn van gebieden voa de landbouw of irrigatie wordt 't habitat te droge woadeure dan puutn verdwynn. Nie ollêne droogt het uppervlaktewoater (wadda nôdig is voa de vôortplantienge) up, moa de vegetoatie die schauwe geeft verdwynt ook.

Andere menselike bedrêegiengn

In een aantal streekn is den invoer van exotische sôortn d' ôorzake voa 't achteruutgoan van de platselike sôortn. An den andere kant is den handel in exotische bêestn soms ook d' ôorzake voa 't ofneemn van de platselike bevolkienge. En verder wordn puutn ook gevangn voa de restaurangs wodan putebilletjes as een delicatesse wordn upgediend.

Lyste van de families

Allophrynidae
Alsodidae
Alytidae
Aromobatidae
Arthroleptidae
Ascaphidae, Steirtpuut'n
Batrachylidae
Bombinatoridae, Vierbuukpadd'n
Brachycephalidae
Brevicipitidae, Reegnpuut'n
Bufonidae, Echte padd'n
Calyptocephalellidae
Centrolenidae
Ceratobatrachidae
Ceratophryidae
Conrauidae
Craugastoridae
Cycloramphidae
Dendrobatidae
Dicroglossidae
Eleutherodactylidae
Heleophrynidae
Hemiphractidae
Hemisotidae
Hylidae
Hylodidae
Hyperoliidae
Leiopelmatidae
Leptodactylidae
Limnodynastidae
Mantellidae
Megophryidae
Micrixalidae
Microhylidae, Smalbekpuut'n
Myobatrachidae
Nasikabatrachidae
Nyctibatrachidae
Odontobatrachidae
Odontophrynidae
Pelobatidae
Pelodytidae
Petropedetidae
Phrynobatrachidae
Pipidae
Ptychadenidae
Pyxicephalidae
Ranidae, Echte puut'n
Ranixalidae
Rhacophoridae
Rhinodermatidae
Rhinophrynidae
Scaphiopodidae
Sooglossidae
Telmatobiidae

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Anura van Wikimedia Commons.