Convergente evolutie

Dat artikel es geschreevn in 't Brugs.

Convergente evolutie beschryft de situoasje woardan bêestn en plantn die nie an mankoar verwant zyn toch vrê up mankoar trekkn.

Een klassiek vôorbeeld is de vleugel van veugels, vlêermuuzn en pterosauriërs. Olhoewel dan z' in detail van mankoar verschilln is 't dudelik dan de beperkiengn die upgeleid wordn an een bêeste vô te kunn'n vliegn een vleugel gemakt hèn die in d' olgemêne vorm min of mêer 't zelste is.

Karaktertrekkn die ountstoan deur convergente evolutie wordn analoge structeurn genoemd, in tegenstellienge mè homologe structeurn die 't gevolg zyn van een gezamelyken ofstammienge. Convergente evolutie wor gezien as een têekn dan der moar een klêen aantal meuglikheedn zyn vor een bepoalde maniere van leevn te lêen.

Up een klêndere schoale kan convergente evolutie ook gezien wordn in bêestn of plantn woavan dat er vroeger gepeisd wierd dan ze een nateurlike groep vormdign, moa woarda loatere studies getoogd hèn dan ze verschillende kêern onafhankelik van êen vôorouder toet de zelste vorm hèn geëvoluêerd. Een vôorbeeld doavan is de Anolisoagedisse, die verschillende kêern up verschillende eilandn noarmaote van 't habitat va de zelste vôorouder in verschillende ecomorfn is upgesplitst die ollemolle up mankoar trekkn.

't Tegenovergestelde van convergente evolutie is divergente evolutie, of adaptieve radioatie, woardat êen sôorte upbrêekt in mêerdere sôortn die verschillende niches upneemn.

Ôorzaakn

Bêestn of plantn kunn'n up mankoar trekkn omdan ze de zelste ecologische niche upneemn, met een gelykoardige maniere van leevn. Een klassiek vôorbeeld doavan zyn de budelbêestn en de placentabêestn: sommigste vormn gelik de sabeltandtyger, de mol, den hound en de zwevenden êekhoorn, wordn in olletwêe de groepn gevoundn omdan ze min of mêer up de zelste maniere leevn, moar ze zyn onafhankelik van mankoar ontstoan binn'n under groep.

De mêeste wetenschappers peizn da convergente evolutie zo dikwils gebeurt omdat ieder maniere van leevn bepoalde zaakn nôdig hèt gelik vinn'n vo te zwemmn, een lange tounge vo nectar uut blommn te krygn, lange tandn vo gras t' eetn enz.

Gelykige structeurn

Êen van de mêest fameuze vôorbêeldn van convergente evolutie is 't camera-oge gelik da 't gevoundn wordt in inktvissn, gewervelde bêestn en êen sôorte kwalle (box jelly). Ollemoale hèn ze een oge da mè vloeistoffe is gevuld, dat een lenze hèt voa 't licht te concentreern, en een lage lichtgevoelige celln voa signoaln deure te zendn noa 't brein. In details verschilln ze wel een bitje, moar in de grôte trekkn hèn die drie groepn onafhankelik van mankoar up de zelste uplossienge uutgekommn.

Betêkenisse

De moate woarin da convergente evolutie van belang is, is dikwils 't ounderwerp van veels discussie. In zyn boek Wonderful Life, hèt Stephen Jay Gould geredeneerd da moest de film van 't leevn weregedroaid zou wordn, 't resultoat hêelteganstn anders zou kunn'n zyn. Ander wetenschappers, gelik Simon Conway Morris, zyn 't doa nie mee 't akkôord, omdan ze redeneern da convergente evolutie toch mè gelykoardige uplossiengn zou kommn, zels ol moestn 't andere bêestn en plantn zyn die overleefdign.

Vôorbêeldn

De Tasmoansen tyger trekt in sommige upzichtn up den hound
Roofbêestn mè sabeltandn hèn under verschillende kêern ountwikkeld in de sabeltandtygers, de Nimraviedn en de budellêeuw Thylacosmilus.
Zoogbêestn mè sterke klauwn en lange plakkerige toungn vo miern en termietn up t' eetn kommn vôorn in Zuud-Amerika (gordeldiern en miereneters), Afrika (aardvarken en aardwolf), Zuud-ôost Azië (schubdier) en Australië (mierenegel en numbat)
De zwevende êekhoorns, de budelglyder en de vliegende lemur kunn'n ollemoale over lange ofstandn van den ênen boom noar een anderen glyn
Dolfynn, Ichthyosaurussn en hoain trekkn ollemolle een bitje up mankoar
Giern van den Oude Weireld zyn an de familie van d' oarendn verwant, binst dan de giern van de Nieuwe Weireld mêer an de familie van d'ôoievoars zyn verwant
Zwoaluuwn en gierzwoaluuwn zyn nie an mankoar verwant
Colibris, sommigste vlêermuuzn en vlinders hèn ollemolle een lange tounge vor an de nectar in blommn te kommn
Den arctischen en den antarctischen kabeljauw gebruukn de zelste sôorte antivries vôr under bloed nie te loatn bevriezn, moa die twê sôortn vissn zyn nie an mankoar verwant
Insektenetende plantn hèn verschillende kêern ontstoan van plantn die gin insektn eetn
De cactussn van Amerika en de euphorbias van Afrika trekkn vrêed up mankoar vor in de woestynn te kunn'n leevn

Euphorbia obesa, een euphorbia
Astrophytum asterias, een cactus