Ipper-Lotharingen

Neder-Lotharingen (roze) en Ipper-Lotharingen (purper). Friesland (oranje) is nu los van Lotharingen. (roend 't joar 1000)

Ipper-Lotharingen was et zudelik stik, en Neder-Lotharingen et nôordelik stik van et hertogdom Lotharingen, achter dat et in 959 gesplitst wierd.

Van 1047, oender d’hertoogn van den Elzas, kwamt de Fransche noame Lorraine in gebruuk.

Et Hertogdom Ipper-Lotharingen bestoend uut de nôordôostelikke Fransche regio Lorraine van nu, mè nog stikkn van modern Luxemburg en Duutsland derby. De belangrykste steedn woarn Metz, Verdun en Nancy.

Et Hertogdom blêef bestoan toet dat et in 1766 g’annexeerd wierd deur Frankryk en e Fransche provinsje kwam.

Geschiedenisse

’t Hertogdom kwam vôort uut et Karoliengisch keunienkryk Lotharingen, oorsproenkelik et ryk van Lotharius II van Middn-Francië, achter et Verdrag van Prüm in 855.

’t Ryk is lange verdêeld gewist tusschn West- en Oost-Francië. In 870 wierd et, by ‘t verdrag van Meerssen, gelykig verdêeld tusschn Lotharius zyn twi noenkels. Lodewyk den Duuts krêeg et ôostelik stik, en Karel de Kletsn et westelik stik. In 880 wierd ‘t Verdrag van Ribemont getêeknd. ’t Stik van Lotharingen, dat achter ’t verdrag van Meerssen by West-Francië gekommn was, kwam nu ook by Oost-Francië, en Lodewyk de Joungn kwam keunienk van hêel Lotharingen.

Lodewyk et Kiend, den ênigste wettige zeune van Arnulf van Karinthië, was de latste Karoliengische keunienk van Oost-Francië. Je stelde Gebhard van Lotharingen in 903 an ols êestn hertog van Lotharingen. (Kebehart dux regni quod a multis Hlotharii dicitur).

Moar in 910 wierd Karel de Simpeln verkoozn toet keunienk van Lotharingen en kwam et keunienkryk were oender West-Francië.

In 922 kost Hendrik de Veugeloare Karel de Simpeln verjoagn uut Lotharingen en in 925 kost 'n ‘t were oender Oost-Francië briengn. Lotharingen was van ton e stamhertogdom oender ’t Duuts ryk.

De splitsienge van ’t hertogdom Lotharingen

Vo de miserie te vermindern, omdat er ol ossan boel gewist was vo Lotharingen tusschn West- en Oost-Francië, verdêelde Bruno de Grôotn ’t hertogdom in 959 in twi stikkn: Neder-Lotharingen (Lotharingia inferior) en Ipper-Lotharingen (Lotharingia superior).

Bruno was de joengste zeune van Hendrik de Veugeloare van ’t Saksisch huus d’Ottoonn, en e broere van Otto I, die in 962 den êeste keizer van ’t Duuts Ryk kwam, en doaby et Hillig Rôoms Ryk herstelde. Je was aartsbisschop van Keulen en de latstn hertog van hêel ’t hertogdom Lotharingen. Je stelde twi vice-hertoogn an: Godfried I vo Neder-Lotharingen en Frederik I vor Ipper-Lotharingen.

De twi hertogdommn giengn elk under weg. Ze kwoamn juste were tegoare van 1033 toet 1044 oender Gozelo I.

D'hertoogn van Lotharingen toet an de splitsienge

• Gebhard van Lotharingen (903–910)
• Reginar I van Henegouwn (910–915)
• Giselbert van Lotharingen (925–939)
• Hendrik I van Beiern (939–940)
• Otto van Verdun (942–944)
• Koenroad de Rôoin (944–953)
• Bruno de Grôotn (953–965)

D’hertoogn van Ipper-Lotharingen

Huus Ardenn-Bar 959-1033

• Frederik I (959-978), toet 965 vice-hertog oender Bruno de Grôotn
• Diederik I (978-1027)
• Frederik III (1027-1033)

Huus Ardenn-Verdun (1033-1047)

• Gozelo I (1033-1044) (ook hertog van Neder-Lotharingen (1023-1044))
• Godfried met den Board (1044-1047) (ook hertog van Neder-Lotharingen (1065-1069))

Huus Ardenn- Metz of van den Elzas (1047-1431)

• Adalbert (1047-1048]]
• Gerard (1048-1070)
• Diederik (1070-1115) (zyn twidde vrouwe was Gertrude van Vloandern, dochter van Robrecht de Fries. Diederik van den Elzas was under zeune.)
• Simon I (1115-1139
• Mattheus I (1139-1176)
• Simon II (1176-1205)

’t Êeste woapn van d’hertoogn van Lorraine kwam in gebruuk oender Ferry I

• Ferry I (1205-1206)
• Ferry II (1205-1213)
• Thiebaut I (1213-1220)
• Mattheus (1220-1251)
• Ferry III (1251-1303)
• Thiebaut II (1303-1312)
• Ferry IV (1312-1328)
• Rudolf (1328-1346)
• Jan I (1346-1390)
• Karel II (1390-1431
• Isabelle (1431-1453), getrouwd mè René I van Anjou

Huus Anjou (1431-1473)

't Woapn van d’hertoogn van Lorraine van ’t huus Anjou

• René I van Anjou (1431-1453)
• Jan II (1453-1470)
• Nicolas I (1470-1473)
• Yolande (1473)

Huus Vaudémont (1473-1737)

• René II (1473-1508)
• Anton (1508-1544)
• Frans I (1544-1545)
• Karel III (1545-1608)
• Hendrik II (1608-1624)
• Nicole (1624-1625)
• Frans II (1625)
• Karel IV (1625-1634)
• Nicolas II (1634-1635)

1635 – 1659: Fransche bezettienge

• Karel IV (1659-1670) (were)

1670 – 1697: Fransche bezettienge

• Karel V (1675-1690)
• Leopold (1690-1729)
• Frans III Stefan (1729-1737) was ook keizer van et Hillig Rôoms Ryk van 1745 toet 1765.

Huus Leszcyński

• Stanislaus I Leszczyński (1737-1766)

D’hertoogn van Neder-Lotharingen

• Van 959 toet 1190

Van hertogdom toet Fransche provinsje

't Woapn van Habsburg-Lotharingen

In 1736 trouwde hertog Frans Stefan mè Maria-Theresia van Ôostnryk, dochter van Karel VI van et HRR. Da was ’t begun van et huus Habsburg-Lotharingen.

By de Vrede van Weenn in 1738, achter de Poolsche successieoorlog, kwoamn Frankryk, et huus Habsburg en et huus Vaudémont van Lotharingen overêen dat et hertogdom Lotharingen in handn zou kommn van Stanisław Leszczyński, die verloorn haad van Augustus III van Polen.

Leszczyński was de schônvoader van Lodewyk XV van Frankryk en je krêeg Lotharingen ip vôorwoarde dat et achter zyn dôod in handn zou kommn van Frankryk. Hertog Frans Stefan krêeg ols compensoasje et grôothertogdom Toscane, woa da de latste Medici gestorvn was zoender ipvolger. Frankryk beloofde dan ze de Pragmatieke Sanctie zoun anveirdn, woadeure dan de dochters ook de trône van under voader kostn ervn, en dan ze Maria-Theresia zoun steunn ols ipvolger van d’Habsburgsche bezittiengn. Karel III van Spanje, den oudste zeune van Filips V, krêegt de keunienkrykn Napels en Sicilië.

Stanisław Leszczyński stierf in februoari 1766. Lotharingen wierd g’annexeerd deur Frankryk en kwam e Fransche provinsje.

Achter de Fransche Revoluusje

De departementn van de Fransche Revoluusje toet 1871

In 1789, met de Fransche Revoluusje, wierdn de provinsjes gereorganiseerd in departementn, en Lotharingen wierd gesplitst in vier departementn: Meurthe, Meuse, Moselle en Vosges.

In 1871, achter de Frans-Duutschn oorlog, wierd et nôordelik stik roend Metz met et grotste stik van den Elzas en de Moselle-regio, g’annexeerd deur et nieuw Duuts Ryk. ‘t Krêegt de noame Elzas-Lotharingen. ’t Blêef e stik van Duutsland toet an ’t ende van den Êeste Weireldoorloge, achter da keizer Wilhelm II van Duutsland ofstand gedoan haad.

In november 1918 wierd et oenofhankelik verkloard met de steun van de Verênigde Stoatn en achter e poar doagn wierd et were g’annexeerd deur Frankryk. In 1940 gieng et were no Nazi Duutsland binst de Twidde Weireldoorloge, moar in november 1944 kwam et definitief by Frankryk.