Ierland (eiland)

Ierland

Ierland (Iers: Éire, Iengels: Ireland, Ulster Scots: Airlann) is ’t derde grotste eiland van Europa. 't Ligt in 't westn van Grôot-Brittannië tusschn den Atlantischn Oceoan en d' Iersche Zêe.

't Eiland is pollitiek gezien ingedêeld in twêe dêeln, namelik Nôord-Ierland, dêel van 't Verenigd Keunienkryk, en de Republiek Ierland, 't grotste dêel.

Geschiedenisse

Ierland is nog ni zo lange ounafankelik van Grôot-Brittannië. In 1171 et de Britse Krone et eiland Ierland geannexeerd. In 1918 wierd der echter een Iersche regering ipgericht deur de Sinn Féin, die weigerden van et Iengelse parlement by te weunen en azo rivaliseerden vo 't bestuur. Under eerste zittienk viel echter juste tope met et vermoorden van twee agentn, tgeen de utbrake van de Anglo-Iersche orloge betekende. Van 1919 toe 1921 voerde de IRA e guerilla-orloge tegen de Britse overheersers. Der wierd e compromis getrofn in 1920 die inield da Ierland wierd ipgesplitst in Noord- en Zuud-Ierland, mo de Zuud-Ierse nationalistn woarn doa ni content mee dus vochtn ze vors en trokn ze under niks an van de nieuwe Zuud-Ierse (mo feitelik nog assan Britse) polletieke instelliengn. Utendelik en nieuwe discuusjes in 1921 geleid tot et oprichtn van de Ierse Vrijstaat, die in theorie heel et eiland besloeg. Noord-Ierland aat echter de opsje voen ni te wiln meedoen mosten ze ni wiln, en zen da ton ook gedoan.

Doarachter begostn de reformoasjes die Ierland zyn eigen stelsels zoe geven ounder et bewind van Michael Collins en Arthur Griffith, mo da gieng ni zounder slag of stote. Et Anglo-Ierse verdrag da gezorgd aat voen de oprichtienk van beide Ierlandn wierd ni gesteund deur Eamon de Valera en zyn anangers want da et volgens under gin volledige ottonomie garandeerde. Utendelik leed die opposiesje ton toe de Iersche Burgeroorlog, die toe 1923 gedeurd et. 't Was dus feitelik mo in 1922, achter de moord ip Collins en de dood van Griffith, ton a W.T. Cosgrave et kabinet en de tydelikke regerienk overpakte en ze ofschafte da Ierland echt ounafankelik wierd.

In 1937 wierd de Ierse Vrijstaat ernoemd no Ierland n.a.v. e groundwetsanpassienk. Ook wierdn de Gouverneur-Generaal vervangn deur de president en de eerste minister, in 't Iers Taoiseach genoemd. De Executieve Road wierd ernoemd no de Regerienk. De Britse keunienk bleef echter wel nominaal keunienk van Ierland toe 1949. Deur under secessie van et Britse stelsel wierd Ierland utgesloten van et Britse Gemenebest. Ze mochtn wel avrage doen voen der ernieuw by te magn, mo zent ni gedoan.

Ierland et ton in 1973 toegetreden by de EEC (nu de EU genoemd). Doch, 't gieng ni beter vo Ierland tonne, integendeel. De crisis ant ende van de joarn '70 tope met e slicht beleid zorgde dervoor da de Iersche regerienk assan mo gieng lenen vo utgaven te financieren, taksen ipdrieven, etc. Der werd doa in 1989 veranderienk in gebrocht deur e meer doordacht beleid. Ierland et nu nog assan e sterke economie, en zen zelfs miserie met da de koers van de euro te lège is nor under goeste omda ze azo te vele last en van infloasje.

Cultuur

Deur de eeuwn heen et Ierland een ni te ounderschatn rol gespeeld ip et Europese toneel, en die elementen zyn nog assan sterk foelboar in Ierland zelve.

De Kelten, die deur hèèl Europa verspreid woarn, woarn achter de Romeinsche veroveriengn nog just mo in Ierland in grote getale anwezig. Et Gaeilge, e Keltische tale, is dorom in Ierland nog assan sterk anwezig. Tegen poliesje zegn ze doa bv. "Gardaí", tegen eerste minister "Taoiseach", en olle stadsnaamn ston nog assan ook in 't Iers angedud. Andere Keltische taaln zyn et Bretoens, Schots-Gaelic, Manx en 't Cornish . De tradiesje van de druiden was ton ook nog assan prominent.

't Geen woavoren dan de meeste menschen Ierland kenn is de vele schone streken. Vooral in 't westen e je nog vele oungerepte natuurgebieden, en 't got ton ook relatief vele volk no de streken van Cork, Kerry, Tipperary, Galway, etc.

Ook op gebied van de kunsten et Ierland sommige grote naamn. J'et byvoorbeeld James Joyce, George Bernard Shaw, Oscar Wilde, Jonathan Swift, Samuel Beckett, en nog vele andere belangryke schryvers. Mo ni alleen op vlak van literatuur zyn der vele belangrieke Iern, vele menschen kenn wellicht The Dubliners, U2, Enya, Flogging Molly, BoyZone, Sinéad O'Connor, Westlife, The Cranberries, The Pogues, The Corrs en wederom nog vele anderen. De traditionele Iersche muziek gebrukt doarentegen wel vele meer instrumenten lik de tin whistle, bodhrán (e soorte slaginstrument), uilleann pipes (dat és lik e doedelzak, mo tons met den elletuute espeeld), en de harp.

De nationale sportn zyn hurling en Gaelic football. Hurling wor soms genoemd als de voreloper van hockey, en Gaelic football is e soorte foetbal woar da je de bolle in jen andn mag pakn. Da gebeur zelfs meer of da z' em dribbeln an under voetn, mo der zyn wel specifieke regels dien 't moeilikker maken of da 't deruut ziet.

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Ireland (island) van Wikimedia Commons.