Sint-Salvatorskateedroale

Dat artikel es geschreevn in 't Noordelik West-Vlams.

De Sint-Salvatorskateedroale, gewyd an de Verreezn Zoaligmoakre en an Sint-Donoas en geleegn in Brugge, is d' oofkerke van 't bisdom Brugge.

Geschiednisse

Die kerke wierd nie gebowd vo kateedroale van de stad te wordn. Ze krêeg dien êertietl mor in 1834. Ôorsproenklik was Sint-Salvator e romoansch stêenn kerksje gesticht in de 9ste êewe. Tonne was de Sint-Donoaskerke, in 't êrte van Brugge, rechtoovre 't Stad-uus van geleegn, 't belangrykste godsdienstige gebow van de stad. Ip 't ende van de 18ste êewe vertrok biskop Felix Brenart in ballingschap. 't Bisdom wierd afgeschaft en de Sint-Donoaskateedroale wierd lik nasjonoal goed verkocht en ofgebrookn.

In 1834 wierd bisdom Brugge êripgericht en wierd de Gentse ulpbiskop Frans René Boussen de niewe biskop van Brugge. De Sint-Salvatorkerke wierd offiesjêel de Sint-Salvators- en Sint-Donoaskateedroale. Pertanks trok 't gebow in 't hêele nie ip e kateedroale. 't Was veele mindr indrukwekkend of de dichteby geleegn Uuze-Lieve-Vrowekerke. Sint-Salvator moste dus an zyn niewe stoatuus angepast wordn. Da gebeurde oendre mêer deur d' ankliddienge vanbinn, woaby uut de vroegre Sint-Donoaskateedroale ofkomstige kunstwerkn wierdn êrbruukt.

't Gebow

De romoans-gôotiesche westrtôorn (80 m) ê nog den oendrebow in tuf- en zandstêen van de romoansche kerke van 1127-1166. Dat is 't oedste gedêelte van de kerke. Drie galmgôatn, spôorn van de Scheldegotiek, wierdn binst de riparoasjes in 1992-1993 oentdekt en wêere oopn gemakt.

De buutnkant gift den indruk van e stoere burchte. Dat ooge gôotiesche gebow ê gin luchtboogn mo wê zwoare steunbeirn. De zywoartsche druk van de gewelvn wordt er ipgevangn deur de westrtôorn, zybeukn en kruusbeukn; vuldoende vor 't betrekklik korte kerkschip. D' oektôorntjes van de dwêsbeukn verwyzn no de Scheldegotiek.

Kenmerknd vo d' ooggotiek zyn de kruusbeukn, hêelegans oopngebrookn deur de grôte vèèstrs mêt e ryk moaswêrk, verdêeld in vier dêeln, woalans datr ier een galery lopt.

Deur d' uutbreidienge van 1480-1550 oentstoendr 'n oengeweune veroedienge tusschn de dêeln van 't gebow. 't Kôor, de kruusbeukn en de kôoroemgank met de vuuf stroalkapelln, bezettn mêer of den êft van d' ippervlakte. De Brabantsche loatgotiek is aan de buutnkant te ziene deur de grôote vèèsters mê e verschillnd verfynd moaswêrk en deur d' uutgewerkte krôonlyste.

Oovrzicht bowgeschiednisse

Zjuuste lik veel andre middelêewse gebown, êt ook de Sint-Salvatorskateedroale dikkers verniewiengn en verandriengn oendregoan :

9ste êewe : romoansche kapelle

Vôgns de tradiesje bowde Sint-Elôoj roend 646 e kapelle. Iestôoriesch geziene is de kerke gesticht in de 9ste êewe deur d' oedre prochje Snellegem, die misschiens toe an Sint-Elôoj weere goat. De klêene kapelle wierd in 1089 toe prochjekerke vereevn.

1127: romoansche kerke

Achtre e brand in 1116 begost in 1127 de bow van e grôote romoansche kerke, die deur e niewe brand in 1166 wierd vernield. Doavan is de beneenbow van de tôorn bewoard.

1250-1350: gôotiesche kerke

D' oofddêeln ên nog kenmerken van de Scheldegotiek, 'n oovregankstyl tusschn romoansche en gôotiesche styl. 't Kôor, no 't vôorbeeld van dadde van Doornik, oendregienk e sterkn invloed van de Franschn ooggotiek.

1480-1550: kôoroemgank en stroalkapelln

Achtre e derde brand in 1358 wierd by de ripparoasje de kerke vergrodderd. Jan van den Poele bowde vanof oengevêe 1480 de kôoroemgank mê vuuf stroalkapelln in Brabantsche loatgotiek.

1834: kateedroale

Neffnst de zuudbeuke wierd vanof 1837 e niew kapittlgebow gezet. 't Vôorstel van Karel Verschelde vo de tôorn of te breekn en 't schip van de kerke met drie travêen te verlangrn en mêt e niewe tôorn of te werken, gienk nie deure.

1839: brand en niewe tôorn

Achtr de brand van 1839 wierd de tôorn gerippareerd en 'n oogre boovnbow ipgetrokkn in neoromoansche styl (1843-1846), nor 'n oentwerp van den Iengelschn asjetik Robert Chantrell, uutgevoerd deur de Brugschn asjetik Pieter Buyck. In 1871 wierd de tôorn bekrôond mêt e spitse, nor 'n oentwerp van asjetik E. Carpentier.

Van binn wierdn anzienlikke verfroajiengswerkn uutgevoerd, woavan sommigte ip advies van asjetik Jean Bethune en in neogôotiesche styl (1874-1875).

1912-2010

In 1912 wierd 't kapittelgebow uut 1838 ofgebrookn en wierdn nor 'n oentwerp van Adolf Duclos niewe kapittel- en muuzeumzoaln gebowd.

In 1935 besliste biskop Hendrik Lamiroy vo liturgiesche reedns van 't doksoal en den orgl nor achtr in de kerke te verplatsn en ierdeure 't kôor oopn te moakn. Vanof 1976 wierd gedeurnde e kartêew groendige restoroasje en konsolidoasje uutgevoerd van de tôorn en de hêele kerke an de buutnkant. Ook archeoloogiesche ipgroaviengn in de kerke wierdn gedoan.

In 2011 begost de groendige ipkuus binnenin de kerke, mê uutgebreide schildrwerkn en restoroasje. In 2013 woarn d' êrstelliengn en 't ipfrisschn van 't schip en de zybeukn vultôojd. In 2014 begostn de glykoardige werkn aan 't kôor, 't transept, de krôonoemgank, de kranskapelln en de sakriestie, mê vultôojienge verzien in 2016. Achternoa vôgt nog de restoroasje van d' orgels.

D' orgels

In 2015 wierd 't dossier goegekeurd vo de restoroasje van de twêe orgels in de kateedroale : 't romantiesche Klais-orgel van achtr ip 't doksoal en e barok Van Eynde-orgel, da ipgesteld wordt ip e doksoal vôo de kôoringank van 't zuudlik transept. Omda 't puupewerk van 't Van Eynde-orgel êm in 't Klais-orgel beviendt, moe de restoroasje van alletwêe d' orgels teglyk gebeurn. De restoroasje van 't Van Eynde-orgel is ingewikkld, omda 't iestôoriesch binnewerk veel schoa êt ipgeloopn. Ook de restoroasje van de ryke gebeeldowde kaste vraagt restoroasjewerkn die veele dag-eurn gon kostn.

't Klais-orgel is êen van de mêest monumentoale in Vloandren. D' orgelkasse is mêer of 17 meetrs ooge, 7,25 meetrs brêed en 3,63 meetrs diepe. 't Orgel bestoat uut 'n oofdwerk, e pozietief, e zwêlwerk en een pedoalewerk, tegoare goed vo 55 regiestrs of spêeln. 't Totoale antal puupn bedroagt 3.562, woavan de grotste roend de 8 meetrs lank zyn.

Kunste

Belankrykste kunstwerkn

De Sint-Salvatorskathedrale êt e hêele boel kunstwerkn, 'n antal ofkomstig uut de vernielde vôorgangre Sint-Donoas. Mêest in 't ooge spriengnd zyn de wandtapytn uut Brussel, die deur Jasper van der Borcht in 1731 geweevn wierdn no 't vôorbeeld van de schilderynn van de Brusselsche schildre Jan van Orley. Zydre wierdn angekocht deur biskop Hendrik van Susteren vo Sint-Donoas.

Sint-Salvator bezit ook d' ôorsproenklikke schilderynn die lik kartons vo de wandtapytn wierdn gemakt. Vanuut 't kôor kut 't ôporsproenklik 17ste êewsche doksoal bewoenderd wordn woarby ook 't kateedroale-orgel 't vermeldn weird is. 't Beeld van God de Voadr centroal ip 't doksoal is van den and van Artus Quellinus de Jonge. De kateedroale bezit 17 doekn van Jacob van Oost. Doanoast istr ook werk anweezig van Rogier Van der Weyden, Dieric Bouts, Jan Garemijn, Lanceloot Blondeel, Pieter Pourbus en Hugo van der Goes.

In de kerke angtr e petrèèt van de in 1127 vermôorde groave Koarl de Goejn, ofkomstig uut de Sint-Donoaskateedroale.

In 't muuzeum-schatkoamre van de Sint-Salvatorskateedroale angt 't drieluuk "Marteldôod van Sint-Hippolytus". Dieric Bouts schilderde 't middn- en 't rechtrpanêel, Hugo van der Goes 't lienkrpanêel. De "Kalvoarjeberg" van roend 1380 is êen van d' oedste schilderyn van Brugge.

Inbraake

In novembre 2009 wierdn by e spiktakuuleire kunstdiefstal verschillnde mêestrewerkn uut de verzoamlienge eedlsmeekunste gestooln. De dieven braakn in lanst de sakriestie van de kaneunnikn en vernieldn de beveiligde vietrienn. 't Alarmsystêem werkte nie vuldoende. De geroofde stikkn zyn van een nie te schattn weirde.

E bitje voddr kykn

(nl) Verschelde Karel 1863 : De kathedrale van S. Salvator te Brugge. Geschiedkundige beschrijving, Brugge.
(fr) English Michiel 1935 en 1936 : La restauration de notre cathédrale, in : La Patrie.
(nl) Devliegher Luc 1981 : De Sint-Salvatorskathedraal te Brugge. Geschiedenis en architectuur, Tielt.
(nl) Devliegher Luc 1979 : De Sint-Salvatorskathedraal te Brugge. Inventaris, Tielt.
(nl) Van den Abeele Andries en Webster Christopher 1987 : Architect Robert D. Chantrell en de kathedraal van Brugge, Brugge.
(nl) Beernaert Brigitte 1998 : Steenstraat, Sint-Salvatorskathedraal, in : 10 jaar monumenten en feest, Open monumentendagen Brugge 1998, Brugge.
(nl) Beernaert Brigitte e. a. 1999 : Steenstraat, Sint-Salvatorskathedraal, in : Via Europa, reisverhalen in steen, Open monumentendagen Brugge 1999, Brugge.
(en) Webster Christopher & Van den Abeele Andries 1999 : A portentous mass of bastard romanesque fripery: an early ecclesiological report.
(nl) Beernaert Brigitte e. a. 2002 : Sint-Salvatorskathedraal, in : Een tuin is meer dan er staat, Open Monumentendagen 2002, Brugge.
(nl) Beernaert Brigitte 2004 : Sint-Salvatorskerkhof en Sint-Salvatorskathedraal, in : Monument en steen, Open monumentendagen Brugge 2003, Brugge.
(nl) Beernaert Brigitte e. a. 2004 : Sint-Salvatorskathedraal, in : Van Nature een monument, Open monumentendagen Brugge 2004, Brugge.
(nl) Beernaert Brigitte e.a. 2005 : Sint-Salvatorskathedraal, in : Monument en hout, Open monumentendagen Brugge 2005, Brugge.
(nl) Beernaert Brigitte e.a. 2006 : De Sint-Salvatorskathedraal, in : Export, Brugge.
(nl) beernaert Brigitte e.a. 2007 : De kosterswoning van de Sint-Salvatorskathedraal, in : Wonen, Brugge.
(nl) Kervyn de Volkaersbeke Benoît 2009 : Sint-Salvators - 175 jaar kathedraal, Brugge.
(en) Webster Christopher & Chantrell R.D. 2010 : 1793-1872 and the architecture of a lost generation.

Eksterne koppliengn

(nl) Parochies Sint-Salvator & Onze-Lieve-Vrouw Website van de parochie met informatie over de kathedraal
(nl) Fiche betreffende het archief van de Sint-Salvatorskathedraal op Odis
(nl) Inventaris Bouwkundig Erfgoed
(es) FotoEscapada Fotos de la catedral de San Salvador de Brujas.

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Sint-Salvatorskathedraal van Wikimedia Commons.