Wikipedia:SV V1.2
Deze pagina is, aangezien deze ook bedoeld is voor niet-West-Vlamingen, uitzonderlijk in het Nederlands geschreven.
Inleiding
Klik hier voor een samenvatting van het SV 1.2.
Standaardvlaams
Het West-Vlaams is geen eenheidstaal maar wel een dialectgeschakeerd taalcontinuüm. De bedoeling van het Standaardvlaams, kortweg SV, is een compromis te zijn over de spelling van de verschillende typisch West-Vlaamse klanken over de streekvarianten heen om zodoende de uniforme schrijftaal te worden voor West-Vlaams schrijvende auteurs. Die uniforme schrijftaal is nodig. Enerzijds opdat onze West-Vlaamse teksten voldoende ernstig zouden worden genomen. En anderzijds om een referentie te worden voor alle West-Vlamingen die zich schriftelijk in hun eigen taal wensen uit te drukken.
Dit voorstel behandelt uitsluitend de spelling van het West-Vlaams en doet geen uitspraken die betrekking hebben op de verschillen qua woordenschat en qua vorm zoals vervoegingen, meervoudsvorming en verkleinwoorden. Zie ons Taalportaal voor artikels over West-Vlaamse klanken, grammatica, woordenschat en hun regionale verschillen.
Het SV is geen resultaat van een academische studie. Het werd ontwikkeld op basis van de vele voorstellen van de auteurs van deze West-Vlaamse Wikipedia die allen een opmerkelijk ontwikkeld taalgevoel hebben. Hierdoor zouden de regels voor elke West-Vlaming gemakkelijk herkenbaar en toepasbaar moeten zijn.
De afspraken zijn ondergebracht in drie regelgroepen:
- afspraken die de verhouding met het AN regelen
- afspraken over de spelling van streekonafhankelijke West-Vlaamse klanken
- afspraken over de spelling van streekafhankelijke West-Vlaams klanken
Dit Standaardvlaams is nog jong en wil verder groeien. Gebruik de discuusjepagina voor al uw reacties.
Toepassing SV
Alle auteurs op deze Wikipedia worden verzocht de hier vermelde regels zoveel mogelijk op hun pagina's toe te passen voor zover die geen streektaal-template bevatten (zoals in Brugge bijvoorbeeld). Maar zelfs op de streektaaleigen pagina's is het aan te bevelen met de SV-regels rekening te houden.
Gebruikte afkortingen:
- WV = West-Vlams: de verzameling van de gesproken dialecten in het West-Vlaamse taalgebied
- SV = Standaardvlaams: de hier beschreven schrijftaal (spelling) voor alle West-Vlamingen
- AN = Algemeen Nederlands: de officiële spreek- en schrijftaal voor alle Nederlandstaligen
Historiek spelling
- De eerste spelregels, april 2006
- SV V1.0 met aparte discuusjepagina
- SV V1.1, september 2006
- SV V1.1a, maart 2007
- SV V1.1b, april 2007
- SV V1.2 = deze pagina, november 2007. Zie ook Wikipedia:SV V1.2/Overgank.
De historiek is belangrijk om te begrijpen waarom wij tot de huidige spelling gekomen zijn.
Belangrijkste wijzigingen t.o.v. SV 1.1
- SV-y: vervangt de vroegere regels AN-ij (niet-finaal) en Finale AN-ij
- SV-ou: vervangt de vroegere regel AN-o in /on/-combinaties
- Glottisslag wordt niet meer gespeld
- Finale -en: nieuwe afspraken
Regelgroep 1 - Verhoudingen met AN
Toepassing AN-regels
Dit SV-voorstel is geen volledige grammatica van a tot z. Enkel de afwijkingen en probleemgevallen t.o.v. het AN passeren de revue. Het AN is van toepassing op alles wat niet in het SV wordt beschreven zoals
- vervoeging van werkwoorden en de d/t-regel
- open & gesloten lettergrepen
- uitspraak van de meeste medeklinkers
- hoofdlettergebruik
- schrijfwijze van afkortingen en vreemde woorden
Over deze onderwerpen zul je in het SV niets terugvinden. Bijgevolg volgen we dan het AN.
Motivatie: wij zijn allemaal Nederlandstaligen, en elke Nederlandstalige die hier langskomt zal onze teksten in de eerste plaats volgens de AN-regels trachten te lezen. Volg dus zoveel mogelijk de spellingsregels van het AN. Doe dit ook bij leenwoorden[1]. Schrijf dus à peu près, surtout, computer, New York, Windows 98, website, shampoo, yoghurt en niet een of andere fonetisch gespelde variant. Elke lezer zal die vreemde woorden meteen herkennen en correct uitspreken.
Algemene Spellingsregel
Veel West-Vlaamse woorden zijn etymologisch[2] verwant met hun AN-tegenhangers maar bevatten een of meerdere klanken die afwijken van hun Nederlandse variant. De algemene regel is dat we in het SV de West-Vlaamse uitspraak volgen.
SV: meur (muur), veugel (vogel), peird (paard) SV: vodder (verder), puppe (pop), rienk (ring)
De algemene spellingsregel heeft tot gevolg dat een AN-woord in het West-Vlaams verschillende vormen kan krijgen naargelang het dialect, bijv. rik, rugge voor AN rug.
Dit is de algemene regel. De meer specifieke regels die nu volgen, krijgen voorrang.
Eigennamen
Worden wel op z'n West-Vlaams geschreven: geografische namen, geschiedkundige periodes en gebeurtenissen.
SV: Olland, Iengeland, Aspengouw, de Roonberg (de Rodenberg) SV: de Verlichtienge
Worden niet verwestvlaamst: persoonsnamen, merknamen.
SV: Johan Vande Lanotte, Julius Caesar, Karel de Stoute, Stijn Streuvels, Vauban SV: Honda, Hommelbier
Uitzonderingen: Boudewyn, Lodewyk
Regelgroep 2 - Streekonafhankelijk West-Vlaams
Finale -en
De doffe e voor de eind-n wordt in het West-Vlaams nooit uitgesproken.
In het SV schrijven we die dus niet.
SV: moakn (maken), oudn (houden), vichtn (vechten), vindn (vinden), volgn (volgen), werkn (werken), ziengn (zingen) SV: beestn (dieren), noamn (namen), oundn (honden), puppn (poppen), rebbn (ribben), soortn (soorten), tydn (tijden)
Let op:
- Door het wegvallen van de doffe e wordt de vorige lettergreep gesloten[3].
Om foutieve uitspraak te vermijden, wordt een lange klinker in de vorige lettergreep er dubbel geschreven.
SV: bluuvn (blijven), eetn (eten), geneezn (genezen), loopn (lopen)
- Een eventuele dubbele medeklinker blijft dubbel.
SV: mussche (mus), puppn (poppen), sperrn (sparren), tusschn (tussen) SV: kommn (komen), leggn (leggen), visschn (vissen), zeggn (zeggen)
- Als de grondvorm[4] eindigt op -n dan is deze regel ook van toepassing. Een woord kan evenwel nooit eindigen op meer dan twee n'en.
SV: weunn (wonen), leenn (lenen) SV: binn (binnen), kunn (kunnen), winn (winnen), gewounn (gewonnen)
AN-aa
Schrijf oa waar het AN een lange aa heeft en wanneer die in het West-Vlaams eerder als [ɔ:]? (een gesloten aa) klinkt.
Uitspraak:
- als oa geen tweeklank is dan komt de uitspraak overeen met de o in kop maar dan lang uitgesproken
- als oa een diftong[5] is dan wordt die kort uitgesproken (moat ↔ mwot).
SV: nen broavn oane (een brave haan), e roare toale (een rare taal)
AN-ei
De AN-ei in woorden als klein, geit spellen we als e (indien open[6]) of ee (indien gesloten[3]).
SV: e klene gete (een kleine geit), nen oudn eek (een oude eik)
Zie ook diftongering van ee.
AN-g, AN-ch
In het West-Vlaams worden AN-g en AN-ch consequent als h uitgesproken.
Het SV behoudt evenwel de AN-spelling.
SV: M'ein genoeg gelachn, me goan nu serieus zyn. SV: Brugge, Gilwe (Geluwe), vichtig (vijftig), kluchtig
AN-ouw, AN-auw
Het West-Vlaams volgt de spelling van de AN-klanken ouw, auw.
SV: Enegouwn, mouwe, schouwe SV: blauw, klauw, snauwn
Initiële AN-h
In het West-Vlaams wordt de initiële h zelden uitgesproken.
Het SV volgt deze West-Vlaamse uitspraak.
SV: oane (haan), elegansn (helegans)
SV: 't Euvelland (Heuvelland), Ooglee (Hooglede), 't Oge ('t Hoge, wijk in Kortrijk)
Finale AN-ing
De AN-ing uitgang wordt in het SV altijd -ieng of -ienk.
SV: koppelienge (koppeling), verbeterienge (verbetering) SV: keunienk (koning), rienk (ring)
Regelgroep 3 - Streekafhankelijk West-Vlaams
SV-y
Schrijf y waar het AN een ij heeft.
SV: Myn lief es e schryfster uut Kortryk. Mijn lief is een schrijfster uit Kortrijk. SV: Zy es by my. Zij is bij mij. SV: 't Zyn de myne. 't Zijn de mijne. SV: Dat es van olle tydn. Dat is van alle tijden.
SV: Yzer, Vrankryk Ijzer, Frankrijk SV: gy, zy, wyder, gyder, zyder gij (2 ev.), zij (3 ev. vr.), wij, jullie, zij (3 mv.) SV: lyf, lyk, e ryke, wyd, wyk, zwyn lijf, lijk (bet. dood lichaam), een rijke (v.), wijd, wijk, zwijn SV: kryschn, kykn, smytn, twyfeln wenen (krijsen), kijken, smijten, twijfelen SV: brouwery, tovenoary, vry brouwerij, tovenarij, vrij
Krijgen ook een y:
SV: Yper, Yzegem, klyte Ieper, Izegem, klei
Enkele vervoegingen:
SV: bevryde abdyen, ne vryen vint bevrijde abdijen, een vrije man SV: krygn, ik kryge, gy krygt, gekreegn krygen, ik krijg, jij krijgt, gekregen SV: ryen, ik ry, gy rydt, gereedn rijden, ik rij, jij rijdt, gereden
Uitzondering 1: de lijk-regel
Onbeklemtoonde AN '-lijk-' wordt in SV '-lik-':
SV: lelik, tydelik, zudelik, joarliks lelijk, tijdelijk, zuidelijk, jaarlijks SV: gemakkelik, gemakkelikker, gemakkelikst gemakkelijk, gemakkelijker, gemakkelijkst SV: lik zoals (onbeklemtoond voegwoord)
Uitzondering 2: de bij-regel
SV: bie bij (het beestje)
Uitzondering 3: de Turkije-regel
SV: Turkeye, Bulgareye Turkije, Bulgarije SV: vreyen, vreyer vrijen (bet. liefkozen), vrijer
SV-ou
1. We schrijven ou voor de typisch West-Vlaamse uitspraak voor de AN-ou in hout, zout.
Uitspraak: ergens tussen AN-oe en AN-oo.
SV: out, zout, koud, goud
2. We schrijven ook ou voor de typisch West-Vlaamse klank die je hoort bij de meeste AN-woorden met korte, gesloten /on/ zoals in rond, mond, donker, honger.
Uitspraak: ergens tussen AN-oe en AN-oo.
SV: frount, ground, ound, round, zounder front, grond, hond, rond, zonder SV: ounmeugelik, ountdekkienge, ountwikkeld onmogelijk, ontdekking, ontwikkeld SV: dounker, jounk, schounk, vounke donker, jong, schonk, vonk SV: joungens, loungn, oorsproung, ounger jongens, longen, oorsprong, honger
SV: Die jounge blounde eurn ound ligt up de ground.
De ou in het tweede geval is van toepassing op van oorsprong West-Germaanse woorden die vroeger een [u]? hadden. Dit is niet het geval bij
- meeste leenwoorden uit het (Oud)Frans of Latijn met korte /on/ : balkong (balkon), ballong (ballon), betong (beton), bong (bon), carbong (koolstof, Frans: carbone), constructie (constructie), plafong (plafond), salong (salon), spiong (spion), stoatie (station) enz.
- woorden als dunderdag (donderdag), zundag (zondag), bronne (bron)
SV-uu
Schrijf u (indien open[6]) of uu (indien gesloten[3]) voor de klinker die je hoort in het West-Vlaams voor buiten, muis.
Uitspraak: ergens tussen AN-uu en AN-eu.
SV: Myn wuuf bluuft in eur uzeke, ze goat de computer gebruukn. AN: Mijn vrouw blijft in haar huisje, ze gaat de computer gebruiken.
SV: Buutn loopn d'r vuuf brune muuzn. AN: Buiten lopen er vijf bruine muizen.
SV-ei
Schrijf ei voor de klank die je hoort in de regionale versies van AN paard, gaarne, staart, wereld (peird, perd, peerd, ...).
Die ei voor een "r" is in deze context geen tweeklank.
SV: Ik è da peird geirne. (Ik heb dat paard graag.)
In een aantal woorden stelt de ei wel degelijk een tweeklank voor.
SV: eiers (eieren), eigentlik (eigenlijk), gezeid (gezegd)
SV-sch
We schrijven sch voor de AN-sch-combinatie ongeacht haar plaats binnen het woord.
De uitspraak is sterk streekafhankelijk: sj, sk, sjk, sch, sjch, s, s' (s met glottisslag).
SV: verschil, geschiedenisse SV: Die schone gastn droagn lelikke schoen. Die knappe gasten dragen lelijke schoenen.
Bij bepaalde afleidingen (meervoudsvorm en bijvoeglijk naamwoord) krijgen sommige West-Vlaamse woorden het sch-achtervoegsel dat we tot 1954 ook in het Nederlands aantroffen. Ook hier schrijven we die klank als sch.
De uitspraak is eveneens sterk streekafhankelijk (en verschilt soms van de eerder vermelde sch) : sj, sk, sjk, sch, s, s' (s met glottisslag).
SV: minschn, visschn, musschn mensen, vissen, mussen SV: ne joarlikschn stoet een jaarlijkse stoet SV: Vlamsche, Spoansche, Iengelsche, Fransche, Duutsche
In hun grondvorm (zelfstandig naamwoord enkelvoud) valt dit achtervoegsel achterwege bij mannelijke en onzijdige woorden. Bij vrouwelijke woorden blijft de sch wel behouden.
SV (m) : mins, vis mens, vis SV (v) : e mussche, e Vlamsche, e Spoansche een mus, een Vlaamse [vrouw], een Spaanse [vrouw] SV (o) : Vlams, Spoans, Iengels, Frans, Duuts (het) Vlaams, Spaans, Engels, Frans, Duits
Finale -tie
We schrijven -tie (en volgen het AN) in woorden zoals informatie, politie.
Uitspraak: sie, se, sje...
SV: informoatie, politie (informatie, politie)
Diftongering ee
Schrijf ê (indien open[6]) of êe (indien gesloten[3]) wanneer de lange ee een diftong[5] is.
Uitspraak: jee.
SV: Rênienge, Vormezêle, êne, ênige, gêne, verênigd, klêne, zêver, ollêne (alleen), bête (biet), êlegansn (helemaal) SV: klêen, dêelgemêente, gerêed, mêer (meer), êen, zêe, wêe (weide) SV: Den êestn kêe es 't vrêe de moeite.
Wie geen tweeklank hoort, schrijft die niet.
SV: Renienge, Vormezele, ene, enige, gene, verenigd, klene, zever, ollene (alleen), bete (biet), elegansn (helemaal) SV: kleen, deelgemeente, gereed, meer (meer), een, zee, wee (weide) SV: Den eestn kee es 't vree de moeite.
De diftongering heeft tot gevolg dat de ee-klank kort wordt uitgesproken: kleen ↔ kljin, meer ↔ mjir .
Diftongering oo
Schrijf ô (indien open[6]) of ôo (indien gesloten[3]) wanneer je in de West-Vlaamse oo een tweeklank hoort.
Uitspraak: woo.
SV: grôte, schône, ôge (oog/hoge), tôpe (samen), kôlemarsjang (kolenhandelaar), zô, vô (voor) SV: grôot, ôok, ôofd (hoofd), rôod, lôopn (lopen), gebôorn (geboren) SV: De môordenoare es uutendelik ter dôod verôordêeld.
Wie die niet hoort, schrijft die niet.
SV: grote, schone, oge (oog/hoge), tope (samen), kolemarsjang (kolenhandelaar), zo, vo (voor) SV: groot, ook, oofd (hoofd), rood, loopn (lopen), geboorn (geboren) SV: De moordenoare es uutendelik ter dood veroordeeld.
De diftongering heeft tot gevolg dat de oo-klank kort wordt uitgesproken: vorig ↔ vworrig, ook ↔ wok.
Diftongering oa
Schrijf ôa wanneer je in de West-Vlaamse oa een tweeklank hoort.
Uitspraak: wa.
SV: môatn (maten, vrienden)
Wie die niet hoort, schrijft die niet.
SV: moatn
De diftongering heeft tot gevolg dat de oa-klank kort wordt uitgesproken: moatn ↔ mwottn.
Afkappingen
Afgekapte woorden mogen zowel los geschreven worden maar mogen ook aan het vorige of volgende woord worden gekleefd. Als je ze zelfstandig schrijft, plaats dan een apostrof op de plaats waar de verdwenen karakters stonden.
SV: Es 'n in 'n of? SV: Esn in nof? AN: Is hij in de tuin? SV: 'k En peinze 't nie. SV: Ken peinzet nie. AN: Ik denk van niet. SV: 's Noens wos 'n ier pertank. SV: Snoens wosn ier pertank. AN: Hij was nochtans deze middag hier. SV: Ja 'k en doe, 'k goa na 't Oge. SV: Jakkendoe, kgoa na Toge. AN: Toch wel, ik na naar het Hoge.
Tekstfragmenten in SV
In de taalkunde worden vaak bijbelfragmenten gekozen om talen te illustreren of onderling te vergelijken. Dit zijn teksten met een gangbare woordenschat die iedereen wel vlug herkent.
Tekst 1 (Lc 15, 11-20)
[11] En je [Jezus] begoste te vertelln: D'r wos entwiene die twee zeuns adde. [12] Den joungstn van die twee zei tot zyn voader: "Voader, gif my myn deel da my toekomt." En je verdeeld'em ol dat'n ad tusschn zyn zeuns. [13] Nie lange d'rachter zette den joungstn zeune an mè ol zyn bezittiengn en je gienk em na e ver land, woa dat'n 't ol verbuuschde in e wild leevn. [14] Out'n 't ol verdoan ad, wos d'r ne grootn oungersnood in da land en je begoste tekort te kommn. [15] Je zocht'em werk by d'inweuners van da land, en ze zoundn zyder em 't land up om vo de zwyns te goan zorgn. [16] J'a geirne de schelln willn upeetn die de zwyns kreegn, moa niemand gof em entwodde. [17] Toun begostn em t'overpeinzn en je zei: "'t Werkvook van myn voader èt teetn over, en ik vergoa ier van den ounger. [18] 'k Goa 'k ik were keern na myn voader en 'k goa 'k ik teegn em zeggn: Voader, 'k è 'k ik misdoane teegn den emel en teegn jou; [19] 'k benne 't nie weird da je gy my nog jounen zeune noemt, doe mè my tselste lik mè jou werkvook. [20] Toun keerdn em zere were na zyn voader. Zyn voader zag em ol van verre ofkommn. Je kreeg compasje en je liep d'r na toe, je vloog round zyn nekke en gof em ne pieper.
(Origineel fragment overgenomen uit http://www.denieuwebijbelvertaling.be.)
Tekst 2 (Joh 20, 11-18)
[11] Maria stound by 't graf te kryschn. Ze krees zy en ze boog zy eur voorover na da graf, [12] en ze zog zy doa twee iengeln zittn in witte kleers, 'n eerstn by 't oofd en 'n andern by de voetn, up de plekke woa dat 't lyk van Jezus a geleegn. [13] 'Voewuk krys je gy?' vroegn z'an eur. Ze zei zy: 'Z'ein mynen Ere weggenoomn en 'k en wete nie na woa dan ze zyder em gebrocht èn. [14] Achter da ze zy da gezeid a, keerde zy eur omme en ze zog zy Jezus stoan, moa zy en wiste nie dat em wos die doa stound. [15] 'Voewuk krys je gy?' vroeg Jezus an eur. 'Wie zoek je gy?' Maria peinsde dat novenier wos en ze zei zy: 'Oe je gy em èt weggenoomn, zeg my toun woa da je gy em geleid èt, toun keune 'k ik em goan oaln.' [16] Jezus zei teegn eur: 'Maria!' Ze keerde zy eur omme en ze zei zy: 'Rabboeni!' (Wuk da wil zeggn 'meester'.) [17] 'Pak my nie vaste,' zei Jezus. ' 'k Benne nog nie upgesteegn na de Voader. Lop na myn broers en zusters en zeg teegn under da'k omoge goa na myn Voader, die ook junder Voader es, na myne God, die ook jundern God es.' [18] Maria uut Magdala gienk noa de leerliengn en ze zei zy teegn under: 'k è den Ere geziene!' En ze vertelde zy olles wuk dat 'n em teegn eur a gezei.
(Origineel fragment overgenomen uit http://www.denieuwebijbelvertaling.be.)
Noten
- ↑ Een leenwoord is een woord aan een andere taal ontleend.
- ↑ Etymologie is de studie van de oorsprong van woorden.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Een gesloten lettergreep eindigt op een medeklinker. Een lange klinker in een gesloten lettergreep wordt dubbel geschreven, zoals in peer, laat.
- ↑ De grondvorm van een zelfstandig naamwoord is het enkelvoud, de grondvorm van een werkwoord is de stam. De stam van een werkwoord is de grondvorm zonder verbuigingsuitgangen en komt in het AN overeen met de eerste persoon enkelvoud tegenwoordige tijd. De stam van geven bijvoorbeeld is geef.
- ↑ 5,0 5,1 Een diftong is een tweeklank, zoals de ou in koud. Diftongering betekent: een tweeklank worden.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Een open lettergreep eindigt op een klinker. Een lange klinker in een open lettergreep wordt enkel geschreven. Voorbeeld: vader, spelen.
Reacties
Gebruik het discuusjeblad voor alle verdere reacties aub.