Yzer (element)
| |
| Algemêen | |
|---|---|
| Noame | Yzer |
| Symbool | Fe |
| Atoomnummer | 26 |
| Groep | Platinagroep |
| Periode | Periode 4 |
| Blok | D-blok |
| Reekse | Overgangsmetoal |
| Kleur | Grysde |
| Chemische eignschapn | |
| Atoommassa (u) | 55,85 g.mol-1 |
| Elektronconfiguroatie | [Ar]3d64s2 |
| Oxidoatietoestandn | [+2,+3] |
| Elektronegativiteit (Pauling) | 1,83 |
| Atoomstroale (pm) | 124,1 |
| 1e ionisoatiepotentioal (kJ×mol-1) | 762,47 |
| 2e ionisoatiepotentioal (kJ×mol-1) | 1561,90 |
| 3e ionisoatiepotentioal (kJ×mol-1) | 2957,49 |
| Fysische eigenschapn | |
| Dichtheid (kg·m-3) | 7860 |
| Smeltpunt (K) | 1811 |
| Kookpunt (K) | 3023 |
| Aggregoatietoestand | Vaste |
| Smeltwarmte (kJ·mol-1) | 13,80 |
| Verdampiengswarmte (kJ·mol-1) | 349,60 |
| Kristalstructuur | Kubisch |
| Molair volume (m3·mol-1) | 7,09 |
| Geluudssnelheid (m·s-1) | 4910 |
| Specifieke warmte (J·kg-1·K-1) | 440 |
| Elektrische weerstand (μΩcm) | 9,71 |
| Warmtegeleidboarheid (W·m-1·K-1) | 80,2 |
| SI-êenheedn en standoardtemperateure en -druk wordn gebruukt, of 't zou moetn zyn dat et er anders stoat. | |
Yzer of ysder (Latyn: ferrum) es een element van et Periodiek système. 't Stoat in de 8ste groep (Platinagroep) en in de vierde periode, en 't et atoomnummer 26. 't Symbool van yzer is Fe van 't Latyn ferrum. 't Woord yzer is ôok gebruukt vo stoal, een yzer-carbonglegeringe, moa dat is dus verkêerd.
-
Boann met elektroonn round den atoomkern -
Ysder
Voorkomn
[bewerkn | brontekst bewerken]De koste van d'eirde bestoa vo 5% uut yzer, mêestol als hematiet (yzertrioxide). Iervan kun je zuver yzer moakn deur een redoxreacte me carbong als reductor. Den isotoop 56Fe komt 't mêeste voorn, 91,8% van ol 't yzer. 54Fe is goe vo 5,8%.
Eignschappn
[bewerkn | brontekst bewerken]Yzer is e ferromagnetisch metoal, da wil zeggn da 't magneetn antrekt en da j' der magneetn va kut moakn. Yzer èt de grotste bindingsenergie van olle elementn, dus 't is 't zwoarste element da j' me kernfusie ku moakn zonder energie toe te voegn, en 't lichtste da je ku moakn zonder energieverlies me kernsplitting.
Toepassienge
[bewerkn | brontekst bewerken]Yzer is 't mêest gebruukte metoal da der is, mêestol as stoal, da komt omda 't goekoop en sterk is. Toepassingn van yzer:
- Als stoal
- In transfo's (yzer of ferriet)
- Geute (gietyzer), gesmoltn yzer da in een vorm is gegootn
- Smeedyzer, yzer gemakt deur te smeedn boovn e vier
Geschiednisse
[bewerkn | brontekst bewerken]Yzer wos ol gebruukt in 4000 v Chr. in Sumerië en Oud Egypte voe speern en sieroadn. Ton oaldegen ze yzer uut meteorietn. Loater èn ze gevoundn oe da ze yzer uut ertsn kostn oaln, en ton èn ze 't vee mêer beginn gebruukn.
Tussn de 12e en 10e êeuw v.Chr. è 't de plekke overgepakt van brons vo woapns, omdat tin (da j' nodig it vo brons te moakn) vee moeilikker te viendn wos. Da wos 't begin van den yzertyd.
Yzer in de voedienge
[bewerkn | brontekst bewerken]In organismn speelt yzer e belangryke rolle. 't Eiwit hemoglobine dankt zyn activiteit an yzerioonn en yzer is ook e belangryk bestanddêel van vele enzymn. Yzer zit in vlêes, vis, groan, peulvruchtn en bôonn. 't Menschelyk lichoam het doagelyks oungeveer 15 mg yzer nôdig.
|
Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Iron van Wikimedia Commons. |