Itoalië

Repubblica Italiana Italioansche Republiek
Itoalië in Europa
Officiële toale	Italioans
Hoofdstad	Rome
Stoatsvorm	Republiek
Stoatshoofd	President: Sergio Mattarella
Êerste minister	Giorgia Meloni
Ippervlak	301.318 km²
Inweuners Bevolkiengsdichtheid	58.126.212 192,9 inw./km²
Munte	Euro (vo 2002: Italioansche lire)
Tydzone	UTC+1 (zomertyd: UTC+2)
Landcode	IT, ITA
Telefongcode	(+39)
Internet-TLD	.it
Nationale fêestdag	2 juni (1946) (dag van de republiek)

Itoalië es een land in Europa. Itoalië ligt in 't zuudn van Europa, an de Middellansche Zêe. Itoalië es bekend voo zyn karakteristieke vorm, noamelik een botte. Der weunen a-peu pres 59.000.000 minsn in Itoalië. Rome es den ôofdstad en eit a-peu pres 4.000.000 inweuners. Neffest d'ôofdstad es 't ôok de plekke woa da Vaticoanstad ligt, d'ôofdzetel van et Catholicisme en verbluufsplekke van de Paus. Andere grôte steedn zyn

• Milaan: 6.500.000 inweuners, Itoaliës (en 's weirelds) modeôofdstad en economische dryfvere van Itoalië.
• Noapels: 4.000.000 inweuners
• Turyn: 2.200.000 inweuners.

Doarnoast zyn der nog steedn die over de hêle weireld gekend zyn voo verschillende redenn: Venetië, de stad ip het woater, Pisa, me zyne scheve torre, Verona, stad van Romeo en Julia, Firenze, kunststad en ôofdstad van et toeristisch sterk gewaardeerde Toscane.

Geschiedenisse

Itoalië eit een roemruchte geschiedenisse. E poar ôogtepuntn.

• Rome wos gekend als weireldmacht in de oudeid: va 500 voo Christus to 500 na Christus wos et de mêest invloedryke beschoavienge en oat et de rolle overgenoomn van de Griekn. In dien tyde veroverden de Romeinn bykan hêel Europa, en stikkn van Afrika en Azië. Volgens de legende es Rome gesticht deur Romulus en Remus in 753 voo Christus. De bekendste Romeinse overheerser wos Julius Caesar en 't wos ounder zyn Consulschap da oens streke veroverd weird. 't Es ôok in die periode da Rome als ôofdstad van 't Christendom gevestigd weird. In Rome zyn der nog veel overbluufselen van die periode zichtboar, gelik het Forum en et Colosseum. Ut dien tyde komt de uutdrukkienge 'Olle weegn lien noa Rome'.
• In de Middelêeuwn oat Itoalië vôorol invloed ip cultureel en economisch ipzicht. Belangryke kunststrômiengn, gelik de Renaissance, zyn ountstoan en gevoed deur Itoalië. In dien tyde woarn steedn de belangrykste economische factors: in Itoalië woaren Genua, Pisa, Amalfi en Venetië weireldmachten.
• Itoalië wos ounder Benito Mussolini êen van de trouwste volgelingn van Naziregime va Adolf Hitler en eit mee de Twiddn Weireldôorloge gevochten an de zyde van de Duutschers.

Geografie en klimoat

Itoalië eit nen specifieke vorm, 't eit ôok twêe bergkeetns: de Alpn in 't Nôordn en de Apennynn die van Nôord noa Zuud lôopn in et 'bêen' van de botte. Tussn de Alpn en de Apennynn ligt de vlakte van de Po-rivier. In et Zuudn liggn der twêe vulkoann: de Etna, een actieve vulkoan ip et eiland Sicilië en de Vesuvius, een sloapnde vulkoan by Noapels.

Itoalië eit een Middellandse zêeklimoat: mild in de winter en warm in de zomer. Natuurlik es 't er een zekere varioatie tussn 't Nôordn en 't Zuudn. Tegoare met de schône natuur en uutgebreide kustlyne vormt da de reedn voo 't succes van Itoalië als toeristische bestemmienge.

De regio's

Itoalië es besteurlik verdêeld in 20 regio's, die were verdêeld zyn in 109 provinsjes, genoemd achter under hoofdstad.

	Regio	Ôofdstad	Ipp. (km²)	Inw. (2007)	Koarte
1	Abruzzo	L'Aquila	10.793	1.309.797
2	Apulië	Bari	19.364	4.069.869
3	Basilicata	Potenza	9992	591.338
4	Calabrië	Catanzaro	15.083	1.998.052
5	Campanië	Noapels	13.592	5.790.187
6	Emilia-Romagna	Bologna	22.122	4.223.264
7	Friuli-Venezia Giulia	Triëste	7712	1.212.602
8	Lazio	Rome	17.210	5.493.308
9	Ligurië	Genua	5421	1.607.878
10	Lombardeye	Miloan	23.861	9.545.441
11	Marche	Ancona	9695	1.536.098
12	Molise	Campobasso	4438	320.074
13	Piemonte	Turyn	25.398	4.352.828
14	Sardinië	Cagliari	24.090	1.659.443
15	Sicilië	Palermo	25.701	5.016.861
16	Trentino-Zuud-Tirol	Trento	13.599	994.703
17	Toscoane	Firenze	22.990	3.638.211
18	Umbrië	Perugia	8454	872.967
19	Valle d'Aosta	Aosta	3266	124.812
20	Veneto	Venetië	18.390	4.773.554

Polletiek

't Land vormt ne republiek, met an 't ôofd President Sergio Mattarella, die voerol e ceremoniële rolle et. 't land es ipgebouwd in een voo Europa klassieke structuur me drie machtn: de wetgevende macht (de koamer en de senoat), den uutvoerende (de regerienge) en de juridische macht ('t gerecht en olles die dermei tope angt).

Itoalië es gekend voo zyn tumultueus polletiek klimoat. Achter de verkieziengn van 2006 kwam Romano Prodi êeste minister, achter e bittere verkiezingsstryd tusschn zyn centrum-linkse L'Ulivo en de rekse Forza Italia van Silvio Berlusconi, die ol premier was van 1994 toet 1995 en van 2001 toet 2006. In meie 2008 kwam Berlusconi were êeste minister. Sedert 22 oktober 2022 is Giorgia Meloni êeste minister van Itoalië.

Cultuur en toale

Toaln en dialectn

Itoalië eit in de geschiedenisse oltyd nen dryvende factor in de Europeese cultuur gewist en dat es tot ip heedn nog oltyd het geval: Itoalië es een ideoal land om historische bezoekn te doen en eit ôok nog invloed ip de huidige culturele weireld: de mode, design (oto's, gebruksvôorwerpn,...). Itoalië eit ôok nen grôten invloed ip de sport, vôorol het voetbol, de vélokoerse en de otokoerse (Formule 1).

De ôofdtoale van Itoalië es het Italioans, dat onstoan es ut de toale van de Romeinn, het Latyn en het Toscoans. Der zyn ôok nog een aantal andere toaln die gesprookn weirden: het Duuts, in de Nôordelikke Alpen es een echte toale. Doarnoast ei je nog vele dialectn.

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Italy van Wikimedia Commons.