Huus Habsburg

't Huus Habsburg was een belangryke Europeesche dynastie, genoemd achter 't kastêel Habichtsburg in Aargau, nu e kantong in Zwitserland. De Habsburgers woarn ofkomstig van Zwitserland.

Groaf Rudolf IV van Habsburg kwam in 1273 den êeste keunienk van 't Hillig Rôoms Ryk van 't Huus Habsburg als Rudolf I.

Zyn rivoal Přemysl II. Otakar (of Ottocar II), de keunienk van Boheemn van 't Huus Přemyslid, had Ôostnryk kunn veroovern en j'haad ook geprobeerd van de krôone van 't Hillig Rôoms Ryk te bemachtign, mo 't was uutendelik Rudolf die in Frankfurt ip 29 september 1273 verkoozn wierd tout Rôoms-Duutsche keunienk.

Rudolf wilde nu Ôostnryk were winn en ip 26 ogustus 1278 vochtn ze de Slag van Marchfeld uut. 't Boheems leger geleid deur de Přemyslid Ottokar II, vocht teegn et Duuts leger geleid deur Rudolf van Habsburg in alliansje me keunienk Ladislaus IV van Hongareye. De Slag endigde met et verlies van Boheemn en Ottokar sneuvelde. De Habsburgers kostn Ôostnryk were bemachtign en 't hertogdom Ôostnryk blêef nog 640 joar ounder de Habsburgers.

Hertog Albrecht V van Ôostnryk kwam in 1438 Rôoms-Duutsche keunienk als Albrecht II. Achter hem begost de periode van de Habsburgsche keizers, die ook nog regeerdn over Boheemn, Hongareye, 't Hertogdom Bourgondië, Nôord-Italië, Spanje en Portugal met de bezittiengn over zêe.

Maximiliaan van Ôostnryk trouwde mè Maria van Bourgondië. Achter heur dôod in 1482 begost de periode van de Habsburgsche Nederlandn. Vo de Noordelikke Nederlandn tout 1581 (officieel 1648). Vo de Zudelikke Nederlandn tout 1795.

Keizer Karel V stound de Nederlandn en de Spoansche gebiedn of an zyn zeune Filips II van Spanje, en Ôostnryk, Rôoms Duutsland en de keizerskrône an zyn broere Ferdinand I, woadeure da zyn weireldryk gesplitst wierd in de Spoanschn tak, te begunn by zyn voader Filips I, en den Ôostnrykschn tak by Ferdinand I.

De Spoanschn tak stierf uut in 1700, achter den dôod van Karel II van Spanje en wierd vervangn deur den Anjou-tak van 't Huus Bourbon ounder Filips V van Spanje.

In 1736 trouwde Maria Theresia, dochter van Karel VI, mè Frans III van Lotharingen. Tegoare hen ze de Habsburg-Lotharingen-dynastie gesticht, die blêef bestoan tout in 1806.

In 1806 wierd 't Hillig Rôoms Ryk ipgezeid deur Napoleong, en Frans II van de dynastie Habsburg-Lotharingen, kwamt den êeste keizer van Ôostnryk ounder de noame Frans I. De keizers van Ôostnryk hieldn under titel van eirtshertog van Ôostnryk tout achter de Twidde Weireldoorloge in 1918 (Êeste Ôostnryksche Republiek).

De stamvoaders

Rekenienge houdnd met de stamboom van de Acta Murensia uut 1160, die wel nie hêel betrouwboar is, zou Guntram de Rykn anzien zyn als de stamvoader van 't Huus Habsburg. Vo da Rudolf van Habsburg keunienk kwam, woarn de Habsburgers groavn in 't Zwitserland en 't zuudwestn van Duutsland van nu.

Guntram de Rykn (ca. 930-973) was groaf in Breisgau en hertog van Muri. Je was ofkomstig uut den Elzas en voader van:
Lanzelin of Kanzelin (950-991), groaf van Altenberg, Klettgau en Thurgau. Zyn zeuns woarn: Radbot, Rudolf, Werner en Landolf.

Groavn van Habsburg

Radbot (985-1045). Ounder hem wierd 't Habsburgkastêel gebouwd en 't Muri-klôoster van de Benedictynn gesticht in Aargau. Zyn zeuns woarn: Werner I, Otto I en Albrecht I.
Werner I (1030-1096). Zyn zeuns woarn: Otto II en Albrecht II.
Otto II († 1111). Je zoudt den êestn gewist zyn die hem von Habsburg liet noemn. Je was de voader van Werner II
Werner II († 1167), voader van Albrecht III
Albrecht III († 1199), voader van Rudolf II
Rudolf II († 1232), voader van Rudolf III en Albrecht IV
Albrecht IV (ca.1188-1239), voader van Rudolf IV

De Habsburgsche bezittiengn wierdn verdêeld tusschn Albrecht IV en zyn broere Rudolf III. Albrecht hield Aargau en de westelikke stikkn en Rudolf III krêegt de ôostelikke stikkn.

Rudolf IV, zeune van Albrecht IV, was den êeste keunienk van 't Hillig Rôoms Ryk van 't Huus Habsburg as Rudolf I. Je was Rôoms-Duutsche keunienk mo gin keizer.

Hertoogn van Ôostnryk (1282-1452)

Rudolf I van Habsburg (1278-1282)
Albrecht I van Habsburg, hertog van Ôostnryk en Stiermarkn (1282–1308), oudste zeune van Rudolf I. Ook Rôoms-Duutsche keunienk.
Rudolf II, hertog van Ôostnryk en Stiermarkn (1282–1283) Je wierd in 1283 ofgezet deur zyn oudere broere Albrecht I. Zyn postuum geboorn zeune, Jan van Swaabn of Jan Parricida vemôorde zyn nounkel Albrecht I
Rudolf III (1298–1307), ook Rudolf I van Boheemn, was den êeste keunienk van Boheemn van 't Huus Habsburg, oudste zeune van Albrecht I
Frederik I de Schôonn (1308–1330), zeune van Albrecht I
Leopold I (1308–1326), zeune van Albrecht I
Albrecht II (1330–1358), zeune van Albrecht I
Otto (1330–1339), zeune van Albrecht I, en zyn twi jounk gestorvn zeuns Leopold II (1327-1344) en Frederik II (1328-1344), verzekers vergiftigd.
Rudolf IV, de Stichter (1358–1365), oudste zeune van Albrecht II, brocht in 1359 den titel van hertog noar Eirtshertog, mo de nieuwn titel wierd moar officieel erkend in 1453.

Achter zyn dôod wierd ie ipgevolgd deur zyn twi broers Albrecht III en Leopold III, die tegoare regeerdn tout dan ze in 1379, by 't Verdrag van Neuberg, de Habsburgsche gebiedn splitstn.

Albrecht III hield et hertogdom Ôostnryk.
Leopold III krêeg o.a. Stiermarkn mè Wiener Neustadt, Karinthië, Krain en Tirol.

De lyne van Albrecht III stierf uut in 1457 en de gebiedn kwoamn loater were tegoare in 1490.

Lyne van d'Albertynn

Albrecht III (1365-1395)
Albrecht IV (1395–1404), zyn zeune
Albrecht V (1404–1439), zyn zeune. Van 1438 keunienk van 't Hillig Rôoms Ryk as Albrecht II.
Ladislaus Posthumus (1440–1457), zyn zeune, keunienk van Boheemn en Hongareye

Lyne van de Leopoldynn

Leopold III (1365-1386). Zyn zeuns woarn Willem, Leopold IV, Ernst den Yzern, Frederik IV
Willem (1386–1406)
Leopold IV (1386-1411)
Ernst den Yzern (1406-1424), voader van:
Frederik III (1439-1490), êeste keizer van 't Hillig Rôoms Ryk van 't Huus Habsburg, voader van keizer Maximiliaan van Ôostnryk.
Albrecht VI (1446-1463), zyn broere

Eirtshertoogn van Ôostnryk (1453-1918)

Rudolf IV (1358–1365), oudste zeune van hertog Albrecht II, brocht in 1359 den titel van hertog noar eirtshertog. Da gebeurde by 't middelêeuws document de Privilegium Maius, achter gedoan van 't Privilegium Minor van 1156, woaby dat ounder keizer Frederik Barbarossa 't markgroafschap Ôostnryk 'n hertogdom kwam.

Keizer Karel IV wilde de nieuwn titel nie erkenn en 't was mo van 1453, ounder keizer Frederik III da den titel, die ottomoatisch overg’erfd wierd deur den oudste zeune en vergelykboar was me prinsn in andere keuniengshuuzn, officieel erkend wierd.

Loater wierd de Pragmatieke Sanctie van 1713 ingevoerd in 't vôordêel van Maria Theresia, woaby da dochters ook under voader kostn ipvolgn.

D'eirtshertoogn:

Van Frederik III (1453) tout Frans II (1806).

Kykt no de lyste van de keizers van 't Hillig Rôoms Ryk.

Van Frans I (1804) tout Karel I (1918): de keizers van Ôostnryk.

Kykt no 't Huus Habsburg-Lotharingen.

De Spoansche Habsburgers

Filips I (1504-1506)
Karel I (1516-1556)
Filips II (1556-1598)
Filips III (1598-1621)
Filips IV (1621-1665)
Karel II (1665-1700)

Keizer Karel V (Karel I van Spanje) stound de Nederlandn en zyn Spoansche gebiedn of an zyn zeune Filips II van Spanje, en Ôostnryk, Rôoms Duutsland en de keizerskrôone an zyn broere Ferdinand I, woadeure da zyn weireldryk gesplitst wierd in e Spoanschn tak en 'n Oostnrykschn tak. Zyn voader Filips I van Kastilië, stichtte de Spoansche Habsburgers deur in 1496 te trouwn mè Johanna van Kastilië.

Achter 'n dôod van Karel II van Spanje brak de Spoansche Successieoorloge (1701-1713) uut, die resulteerde in de Vrede van Utrecht, woaby da Filips van Anjou erkend wierd als keunienk Karel V van Spanje.

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Huus Habsburg van Wikimedia Commons.